Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tadeusz Marian Tertil (ur. 7 września 1864 w Sanoku, zm. 31 marca 1925 w Tarnowie) – polski prawnik, polityk demokratyczny, burmistrz Tarnowa, poseł do Rady Państwa w Wiedniu i Sejmu Krajowego Galicji.
.JPG) Tadeusz Tertil przed 1903 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| poseł Rady Państwa XII kadencji | |
| Okres |
od 17 lipca 1911 |
| Przynależność polityczna | |
| poseł do Sejmu Krajowego Galicji IX kadencji | |
| Okres |
od 15 września 1908 |
| Przynależność polityczna | |
| poseł do Sejmu Krajowego Galicji X kadencji | |
| Okres | |
| Przynależność polityczna | |
| Burmistrz Tarnowa | |
| Okres |
od 14 stycznia 1907 |
| Przynależność polityczna |
do 1918 Polskie Stronnictwo Demokratyczne, od 1922 Unia Narodowo-Państwowa |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
 | |
Tadeusz Marian Tertil urodził się 7 września 1864 w Sanoku[1][2]. Po zdaniu egzaminu dojrzałości[uwaga 1] przez rok kształcił się w Seminarium Duchownym w Przemyślu[2]. Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego[2]. Przeniósł się z rodziną do Tarnowa, gdzie rozpoczął praktykę adwokacką. Pracował w istniejącym od 1895 biurze, świadczącym bezpłatną pomoc prawną dla niezamożnych mieszkańców. W 1893 został członkiem tarnowskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[3] i w 1903 został wybrany na jego prezesa[2]. Funkcję tę pełnił do czasu swojej rezygnacji w 1907.
Był członkiem Ligi Narodowej w latach 1906–1912[4]. Początkowo związany ze Stronnictwem Demokratyczno-Narodowym od 1907 był działaczem i politykiem Polskiego Stronnictwa Demokratycznego. Od 1905 był radnym tarnowskiej Rady Miejskiej[2]. Po rezygnacji w grudniu tegoż roku dotychczasowego burmistrza, Witolda Rogoyskiego, został na sesji w dniu 14 stycznia 1907 wybrany na nowego burmistrza[2]. Urząd ten pełnił (z przerwą spowodowaną przez okupację Tarnowa przez wojska rosyjskie w latach 1914–1915) do 1923. Czas jego urzędowania zaznaczył się w mieście między innymi budową nowego dworca kolejowego, elektrowni i wodociągów miejskich (wszystkie trzy inwestycje oddano do użytku 24 listopada 1910[5]), linii tramwajowej łączącej ulicę Lwowską z dworcem kolejowym (1911)[6] i warsztatów kolejowych (1917)[7]. Według stanu z 1914 był członkiem zarządu Krajowego Związku Zdrojowisk i Uzdrowisk we Lwowie oraz rady nadzorczej Własnego Galicyjskiego Zakładu Kredytowego[8].
W latach 1908 i 1913 był wybierany posłem Sejmu Krajowego Galicji we Lwowie. Był także posłem do austriackiej Rady Państwa XII kadencji (17 lipca 1911 – 28 października 1918), wybranym z listy PSD w okręgu wyborczym nr 16 (Tarnów)[9][10]. Obydwie funkcje łączył ze sprawowaniem urzędu burmistrza Tarnowa. Po wybuchu I wojny światowej Tarnów został 10 listopada 1914 zajęty przez wojska rosyjskie. Rosjanie ustanowili w mieście komendanturę wojskową, likwidując władzę burmistrza. Pomimo możliwości wyjazdu, pozostał w Tarnowie, organizując pomoc dla mieszkańców[11]. Po ponownym opanowaniu miasta przez wojska austriackie objął znów urząd burmistrza, chociaż po oskarżeniu o kolaborację z Rosjanami złożył w 1915 dymisję, która nie została przyjęta[2]. W czerwcu 1918 został wybrany prezesem Koła Polskiego w Radzie Państwa[12][2]. Do 1918 był wiceprezydentem związku dużych miast Galicji i członkiem głównej komisji gospodarki wojennej przy C. K. Ministerstwie Handlu[13].
Po utworzeniu 28 października 1918 w Krakowie Polskiej Komisji Likwidacyjnej Galicji i Śląska Cieszyńskiego wszedł z ramienia Polskiego Stronnictwa Demokratycznego w skład jej prezydium i objął funkcję zastępcy przewodniczącego[14]. Dwa dni później, na posiedzeniu Rady Miejskiej w Tarnowie, przedstawił projekt uchwały, w której radni oddali się pod władzę rządu w Warszawie[15]. Następnego dnia w Tarnowie rozbrojono żołnierzy austriackich, a władze miasta zaprzysiężono na wierność rządowi polskiemu[16]. Był założycielem Unii Narodowo-Państwowej w 1922[17]. Pozostał na stanowisku burmistrza miasta do swojej dymisji 13 września 1923, pełniąc jeszcze obowiązki do 25 października[2]. Następnie powrócił do zawodu adwokackiego[2].
Zmarł nagle w Tarnowie 31 marca 1925 wskutek nierozpoznanego zapalenia wyrostka robaczkowego[2]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na Starym Cmentarzu w Tarnowie[18][19].
Tadeusz Tertil był synem Roberta Tertila (1833-1893[20], rodem z Węgier[2], od około 1863 do około 1866 praktykant konceptowy w urzędzie cyrkułu sanockiego[21][22][23], do około 1888 komisarz urzędu starostwa powiatu lwowskiego[24]) i pochodzącej z Tarnowa Wilhelminy z domu Płońskiej (córka Karola Płońskiego, do około 1863 oficjalisy urzędu pomocniczego C. K. Sądu Krajowego w Krakowie[25][1]; zmarła 12 lutego 1866 w wieku 27 lat na tyfus w Sanoku)[2][26]. Miał brata Ludwika Waleriana (ur. 1863)[27], siostrę Helenę Marię (ur. 1865)[28]. Ojcem chrzestnym Tadeusza Tertila był Erazm Łobaczewski[1].
Jego żoną od 1896 była Amalia z domu Zollner (1873–1963, córka Karola, sędziego z Tarnopola)[2]. Ich dziećmi byli: Tadeusz (ur. 1897, zmarły 1939-1945), Wilhelmina (1890–1937, żona ppłk. i lekarza Stanisława Goździewskiego), Stanisław (1901-1957, inżynier), Władysław (1907-1990)[2][29].
Imieniem Tadeusza Tertila została nazwana w 1925 dotychczasowa ulica Lipowa w Tarnowie (po 1944 ul. 1 Maja[2], obecnie al. Solidarności). Współcześnie jego imię nosi pasaż, łączący tarnowski Rynek z placem Kazimierza Wielkiego, na terenie dwóch kamienic należących niegdyś do niego. W 2007 wmurowano w ścianę Ratusza tablicę pamiątkową poświęconą burmistrzowi a Rada Miasta i Rada Powiatu ustanowiły doroczną Nagrodę im. Tadeusza Tertila dla najlepszej pracy magisterskiej bądź licencjackiej poświęconej miastu i regionowi. W 2008 prezydent Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[30]. 30 października 2018 na tarnowskim Rynku odsłonięto pomnik upamiętniający Tadeusza Tertila[31].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
