Loading AI tools
Tąpnięcie – wyrzucenie materiału skalnego do wyrobiska lub zniszczenie jego obudowy wywołane gwałtownym rozładowaniem energii potencjalnej sprężystości skał. Jest jednym z zagrożeń naturalnych występujących w górnictwie. Często błędnie utożsamiane z każdym wstrząsem sejsmicznym pochodzenia górniczego.
Definicja wg Wyższego Urzędu Górniczego: Tąpnięcie – zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek uległo gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu, w następstwie czego nastąpiła całkowita lub częściowa utrata jego funkcjonalności lub bezpieczeństwa jego użytkowania.
Kumulowanie energii sprężystej, w górotworze następuje jedynie w skałach sprężystych. Opracowano wiele metod oceny skłonności skał do tąpań. W ocenie skłonności do tąpań stosuje się analizę przedzniszczeniowej charakterystyki naprężeniowo-odkształceniowej, oraz pełnej charakterystyki zarówno przedkrytycznej, jak i pokrytycznej. Wskaźniki opisujące właściwości skał dzielone są na kilka grup (odkształceniowe, wytrzymałościowe, energetyczne, reologiczne). Jednym ze wskaźników, który uzyskuje się na podstawie jednoosiowego ściskania i ma praktyczne zastosowanie do oceny skłonności węgla do tąpań, jest energetyczny wskaźnik naturalnej skłonności do tąpań WET[1].
Eksploatacja górnicza (czyli w przypadku górnictwa głębinowego drążenie korytarzy) narusza pierwotną równowagę górotworu. W pobliżu wyrobisk dochodzi do zwiększenia pierwotnych naprężeń wynikających z ciężaru wyżej leżących warstw, a w przypadku przekroczenia wytrzymałości skały na ściskanie, następuje zniszczenie jej struktury (czyli zgniecenie), które zapoczątkowuje bardzo gwałtownie przebiegający proces lawinowy kruszenia skał i rozładowywania nagromadzonej energii sprężystej. Przebieg tąpnięcia zbliżony jest do odpalenia w skałach materiału wybuchowego.
Pierwsze tąpnięcie miało miejsce w kopalni rudy w Derbyshire w Anglii w XVIII w. W Polsce tąpania występują od ponad 100 lat w kopalniach węgla kamiennego i od ponad 50 lat w kopalniach rudy miedzi.
O zaliczeniu tąpnięcia do danego typu decyduje położenie ogniska wstrząsu:
- Tąpania pokładowe
- Tąpania stropowe
- Tąpania spągowe
Największe tąpnięcia w Polsce (pow. 3 stopni w skali Richtera) odczuwalne na powierzchni w XXI wieku:
| Kolejność (wg siły) | Kopalnia | Obszar epicentralny – miasta | Siła (Skala Richtera) | Data/Godzina | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.9 | 08.07.2020 07:18[2] | Zakwalifikowane jako odprężenie górotworu |
| 2 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.8 | 29.01.2019 13:53[3][4] | |
| 3 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.6 | 19.03.2013 22:09[5][6] | |
| 4 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.4 | 29.11.2016 21:09[7] | |
| 5 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 4.1 | 22.08.2023 09:38 | |
| 6 | KWK Wujek „Śląsk” | Katowice – Chorzów – Zagłębie Dąbrowskie | 4.0 | 18.04.2015 00:16[8] | |
| 7 | KWK Budryk | Ornontowice | 3.9 | 13.01.2020 14:34[9][10] | |
| 8 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 3.8 | 12.01.2019 09:58[11] | |
| 8 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż – Trzebinia - Żarki | 3.8 | 30.09.2015 11:13[12] | |
| 8 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy – Radlin – Wodzisław | 3.8 | 13.01.2005 18:34[13][14] | |
| 9 | KGHM S.A. O/ZG „Rudna” | Polkowice – Głogów – Lubin | 3.7 | 18.01.2019 05:44[15] | |
| 9 | KWK Budryk | Ornontowice | 3.7 | 8.11.2018 20:23[16][17] | |
| 10 | KWK Bielszowice | Ruda Śląska | 3.6 | 18.01.2018 11:39[18] | |
| 11 | KWK Rydułtowy | Rydułtowy – Pszów – Wodzisław | 3.5 | 22.01.2019 23:33[19] | |
| 11 | KWK Bobrek | Bytom | 3.5 | 03.06.2016 08:42[20] | |
| 11 | KWK Wujek | Katowice | 3.5 | 26.05.2014 20:42[21][22] | |
| 11 | KWK Centrum | Bytom – Radzionków – Ruda Śląska | 3.5 | 12.12.2008 23:45[23] | |
| 12 | KWK Zofiówka | Jastrzębie-Zdrój – Żory, Wodzisław Śląski[24] | 3.42 | 05.05.2018 10:58[25][26] | Katastrofa górnicza w kopalni Zofiówka |
| 13 | KWK Bobrek-Piekary | Bytom – Tarnowskie Góry – Zabrze – Zbrosławice | 3.4 | 23.04.2018 10:55[27] | |
| 13 | KWK Marcel | Wodzisław Śląski | 3.4 | 08.03.2012 20:20[28] | |
| 14 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.3 | 24.12.2022 04:51[29] | |
| 14 | KWK Bobrek-Centrum | Bytom | 3.3 | 21.11.2012 05:22[30] | |
| 14 | KWK Bobrek-Centrum | Bytom | 3.3 | 19.07.2011 18:06[31] | |
| 15 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.21 | 23.11.2022 16:52[32] | |
| 16 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.2 | 15.12.2022 02:55[33] | |
| 16 | KWK Marcel | Marklowice-Wodzisław Śląski | 3.2 | 08.02.2019 03:10[34] | |
| 16 | KWK Murcki-Staszic | Katowice | 3.2 | 17.09.2018 13:08[35] | |
| 16 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy | 3.2 | 30.03.2011 04:02[36] | |
| 16 | KWK Piast | Bieruń | 3.2 | 09.02.2010 20:10[37] | |
| 17 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.1 | 24.06.2021 03:27[38] | |
| 17 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.1 | 09.06.2021 02:53[38] | |
| 17 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.1 | 05.03.2021 21:20[38] | |
| 17 | KWK Murcki-Staszic | Katowice | 3.1 | 05.09.2017 04:45[39] | |
| 17 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy | 3.1 | 07.06.2013 01:12[40] | |
| 18 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.0 | 23.03.2023 01:10[41] | |
| 18 | KWK Janina | Chrzanów - Libiąż - Trzebinia | 3.0 | 05.08.2021 18:02[41] | |
| 18 | KWK Wieczorek | Katowice | 3.0 | 10.03.2013 15:02[42] | |
| 18 | KWK Rydułtowy-Anna | Rydułtowy | 3.0 | 05.02.2010 12:50[potrzebny przypis] |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
