Sandacz pospolity

Sandacz pospolity^[2], sandacz^[2] (Sander lucioperca) – gatunek ryby okoniokształtnej z rodziny okoniowatych (Percidae).

Sandacz pospolity

Sander lucioperca
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	okoniokształtne
Rodzina	okoniowate
Rodzaj	Sander
Gatunek	sandacz pospolity
Synonimy
Centropomus sandat Lacepède, 1802 Lucioperca linnei Malm, 1877 Lucioperca lucioperca (Linnaeus, 1758) Lucioperca sandra Cuvier, 1828 Perca lucioperca Linnaeus, 1758 Stizostedion lucioperca (Linnaeus, 1758) Stizostedion luciperca (Linnaeus, 1758) Stizostedium lucioperca (Linnaeus, 1758)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
najmniejszej troski

Głowa sandacza

Zasięg występowania

Europa od dorzecza Renu i Rodanu po Morze Kaspijskie oraz południowa Anglia. Brak go w północnej Skandynawii, północnej Rosji oraz na półwyspach Apenińskim i Bałkańskim.

Występuje w jeziorach, zbiornikach zaporowych, średnich i dużych nizinnych rzekach, wyrobiskach oraz w płytkich wodach przybrzeżnych Bałtyku. Preferuje głębokie, mętne wody o twardym, piaszczystym, żwirowatym bądź gliniastym dnie. Jest wrażliwy na niedobór tlenu.

Charakterystyka

Ciało wydłużone, lekko spłaszczone, wzdłuż linii bocznej 55–77 łusek. Głowa stosunkowo mała, otwór gębowy przedni, sięgający za tylną krawędź oka, paszcza silnie uzębiona, kilka zębów w przedniej części szczęki znacznie większych od pozostałych. Oczy duże, opalizujące, świecące w ciemnościach. Płetwy grzbietowe dość daleko oddalone od siebie.

Grzbiet szarozielony lub szarobrązowy, boki jasne srebrzystozielone z 8–12 ciemnymi smugami często rozmazującymi się w plamy, brzuch biały. Płetwy grzbietowe i ogonowa pokryte ciemnymi plamkami, rozmieszczonymi regularnie między promieniami. Płetwy piersiowe jasnożółte, pozostałe płetwy bladożółte.

Dorasta do 100–130 cm długości i 10–15 kg masy ciała.

Tryb życia

Aktywny wieczorem, szczególnie po zachodzie słońca, w nocy oraz nad ranem. Dobrze widzi w ciemności. Wylęg żywi się planktonem, przy długości 3–4 cm zaczyna polować na narybek innych ryb, przy długości 5–10 cm staje się typowym drapieżnikiem. Żywi się główne niewielkimi rybami (ukleje, kiełbie, stynki itp.), wielkość zjadanych ryb ogranicza dość wąskie gardło. Oprócz ryb zjada czasem larwy owadów (ważki, chruściki itp.), dżdżownice, żaby itp. Często długo goni zdobycz, płynąc charakterystycznym, zygzakowatym torem, atakując ją z bliska, osiągając przy tym prędkość do 30 km/h.

Rozród

Trze się w kwietniu i maju przy temperaturze około 12 °C. Tarło odbywa się zazwyczaj w płytkiej wodzie o głębokości około 1 m, jednak w niektórych jeziorach ikra może być składana nawet na głębokości kilkunastu metrów. Samiec buduje prymitywne gniazdo wśród korzeni roślin lub zatopionych gałęzi, samica składa do niego średnio 200 000–300 000 ziaren ikry o średnicy 0,8–1,5 mm. Ikra ma barwę jasnożółtą i jest kleista. Samiec strzeże gniazda, chroniąc ikrę oraz świeżo wykluty wylęg przed zamuleniem oraz zapewnia stały dopływ czystej, natlenionej wody. Okres inkubacji przy temp 10 °C wynosi 12 dni, przy temp. 20 °C skraca się do 3 dni. Świeżo wyklute larwy sandacza wykazują dużą wrażliwość na zbyt silne oświetlenie, które może spowodować nawet ich śmierć. W wieku 4 lat sandacz osiąga średnio 50–60 cm długości i 1,5–2 kg masy ciała.

Znaczenie gospodarcze

Ma duże znaczenie gospodarcze, jest często hodowany w stawach rybnych. Chętnie łowiony przez wędkarzy na spinning oraz żywą i martwą rybę.

Wartość odżywcza Sandacz świeży (100 g)
Wartość energetyczna 352 kJ (84 kcal) Białka 19,2 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 42% 42% 42% 42% M 34% 34% 34% 34% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 0,7 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,14 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,16 g Wielonienasycone 0,19 g omega-3 0,17 g α-Linolenowy (ALA) 0,01 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% omega-6 0,02 g Linolowy (LA) 0,01 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Woda 78,9 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,9% 2,9% 2,9% 2,9% M 2,1% 2,1% 2,1% 2,1%			Witaminy Witamina C 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Tiamina (B1) 0,16 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 13% 13% 13% 13% Ryboflawina (B2) 0,25 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 23% 23% 23% 23% M 19% 19% 19% 19% Niacyna (B3) 2,3 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 16% 16% M 14% 14% 14% 14% Witamina B6 0,3 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 23% 23% 20% 20% M 23% 23% 18% 18% Foliany 0,012 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% M 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% Kobalamina (B12) 0,005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 208% 208% 208% 208% M 208% 208% 208% 208% Witamina A 0,009 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Witamina D 0,0007 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,7% 4,7% 4,7% 3,5% M 4,7% 4,7% 4,7% 3,5% Witamina E 1,26 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,4% 8,4% 8,4% 8,4% M 8,4% 8,4% 8,4% 8,4% Makroelementy Fosfor 220 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 31% 31% 31% 31% M 31% 31% 31% 31% Wapń 49 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,9% 4,9% 4,1% 4,1% M 4,9% 4,9% 4,9% 4,1% Magnez 29 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,4% 9,1% 9,1% 9,1% M 7,3% 6,9% 6,9% 6,9% Potas 340 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,2% 7,2% 7,2% 7,2% M 7,2% 7,2% 7,2% 7,2% Sód 57 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 4,4% 4,8% M 3,8% 3,8% 4,4% 4,8% Mikroelementy Jod b.d. mg Żelazo 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 10% 10% M 10% 10% 10% 10% Miedź 0,04 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% M 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% Cynk 0,57 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% M 5,2% 5,2% 5,2% 5,2% Mangan 0,05 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2%
Dane liczbowe na podstawie: [3] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[4]

Ochrona

• Okres ochronny: od 1 marca do 31 maja.
• Wymiar ochronny: 50 cm.
• Limit dobowy: 2 sztuki
• Rekord Polski: 15,6 kg (Wiadomości Wędkarskie^[5]), 108 cm – 2004 r. (Wędkarski Świat)

Uprawniony do rybactwa ma prawo na swoich wodach, rozszerzyć okres ochronny, zwiększyć wymiar ochronny a także nałożyć limity połowu.

Przypisy

1. Sander lucioperca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
2. G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970. Brak numerów stron w książce
3. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 261. ISBN 978-83-200-5311-1.
4. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.). Brak numerów stron w książce
5. Wiadomości Wędkarskie.

Bibliografia

• Zbigniew Bachary, Informacje bieżące 5 (214), Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, maj 2006, ISSN 1234-7086.
• Jiří Čihař, Przewodnik ryby słodkowodne, Multico, Warszawa 1992.
• Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 261. ISBN 978-83-200-5311-1.

Kontrola autorytatywna (takson):

• NKC: ph114220
• J9U: 987007534139105171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: animal/zander
• Uppslagsverket Finland: Goes
• SNL: gjørs
• Catalana: 0269964
• DSDE: sandart

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 16125
• EUNIS: 10458
• GBIF: 2382155
• identyfikator iNaturalist: 48156
• ITIS: 650172
• NCBI: 283035
• CoL: 6XHMB