Loading AI tools
lista w projekcie Wikimedia Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Obecnie wszystkie rzeki na Węgrzech należą do zlewiska Morza Czarnego. Niegdyś na terenie Węgier istniał również duży obszar bezodpływowy (o powierzchni ponad 5 tys. km²), którego wody trafiały do wówczas endoreicznego jeziora Balaton, jednak w wyniku uregulowania górnego biegu rzeki Sió w październiku 1863 roku, stał się on częścią dorzecza Dunaju[1][2] .
Całe terytorium Węgier znajduje się w dorzeczu Dunaju. Mimo że jest on jedyną rzeką główną przepływającą przez ten kraj, sieć rzeczna Węgier, składająca się z drugiej pod względem długości rzeki Europy oraz jej dopływów, jest stosunkowo gęsta i dobrze rozwinięta[3].
Poniższa tabela przedstawia 10 najdłuższych rzek płynących przez teren Węgier.
Lp. | Rzeka | Długość w granicach Węgier (km) | Długość (km) | Komitaty | Recypient |
---|---|---|---|---|---|
1. | Cisa (Tisza) | 597[4] | 966[5] | Szabolcs-Szatmár-Bereg, Borsod-Abaúj-Zemplén, Hajdú-Bihar, Jász-Nagykun-Szolnok, Heves, Bács-Kiskun, Csongrád-Csanád |
Dunaj |
2. | Dunaj (Duna) | 417[6][7] | 2857[3] | Győr-Moson-Sopron, Komárom-Esztergom, Pest, Budapeszt, Fejér, Bács-Kiskun, Tolna, Baranya |
Morze Czarne |
3. | Raba (Rába) | 188[8] | 311[9] | Vas, Győr-Moson-Sopron, Veszprém | Dunaj |
4. | Zagyva | 179 | 179[10] | Nógrád, Heves, Jász-Nagykun-Szolnok, Pest | Cisa |
5. | Hortobágy-Berettyó | 167 | 167[11] | Szabolcs-Szatmár-Bereg, Hajdú-Bihar, Jász-Nagykun-Szolnok, Békés | Keresz |
6. | Ipola (Ipoly) | 143[12] | 212[9][13] | Nógrád, Pest | Dunaj |
7. | Drawa (Dráva) | 133[14] | 749[15] | Somogy, Baranya | Dunaj |
8. | Keresz (Körös) | 129 | 129[16] | Békés, Jász-Nagykun-Szolnok, Csongrád-Csanád | Cisa |
9. | Zala | 126[uwaga 1][17] | 126[18] | Vas, Zala, Somogy | jezioro Balaton |
10. | Sajó | 125[19] | 229[20] | Borsod-Abaúj-Zemplén | Cisa |
Powierzchnia Węgier liczy około 90 030 km² i w całości znajduje się w dorzeczu Dunaju. W jego obrębie można wyróżnić wiele zlewni dopływów tej rzeki, wśród których mocno wyróżnia się zlewnia Cisy, zajmująca ponad połowę terytorium Węgier (powyżej 46 tys. km²). Ponadto niektóre węgierskie rzeki odprowadzające wodę z rozległych obszarów, jak np. Drawa czy Marusza, nie mają rozbudowanej sieci dopływów na terenie Węgier, a większa część ich zlewni znajduje się często poza granicami tego kraju.
Lp. | Rzeka | Powierzchnia zlewni (km²) | Udział węgierskiej powierzchni zlewni[uwaga 2] (%) | |
---|---|---|---|---|
Na Węgrzech | Całkowita | |||
1. | Dunaj | 90 030[21] | 801 463 | 11,6 |
2. | Cisa | 46 213[22] | 157 186 | 29,4 |
3. | Sió | 14 728[23] | 14 728 | 100 |
4. | Keresz | 12 942[24] | 27 537 | 47,0 |
5. | Raba | 6847[9] | 11 327 | 60,4 |
6. | Drawa | 6154[14] | 40 154 | 15,3 |
7. | Hortobágy-Berettyó | 5771[24] | 5771 | 100 |
8. | Zagyva | 5578[24] | 5578 | 100 |
9. | Sajó | 5545[24] | 12 708 | 43,6 |
10. | Szybki Keresz | 3248[25] | 9211 | 35,3 |
Wiele rzek o dużych wielkościach przepływu na terenie Węgier, przez znaczną część swojego biegu płynie poza granicami tego kraju[26] . Dobrym tego przykładem jest m.in. Marusza, która, choć zajmuje 4. miejsce wśród węgierskich rzek o największym przepływie, liczy na terenie Węgier niecałe 50 km, a wielokrotnie dłuższy jej odcinek znajduje się na obszarze Rumunii.
Lp. | Rzeka | Średnia wielkość przepływu[27] (m³/s) |
Miejsce pomiaru |
---|---|---|---|
1. | Dunaj | 2350 | Budapeszt |
2. | Cisa | 820[28] | Segedyn |
3. | Drawa | 653 | Aljmaš[uwaga 3][uwaga 4] |
4. | Marusza (Maros) | 155 | Makó |
5. | Mura | 154,8 | Gornja Radgona[uwaga 3] |
6. | Bodrog | 115 | Streda nad Bodrogom[uwaga 5] |
7. | Samosz (Szamos) | 114 | Satu Mare[uwaga 6][uwaga 7][29] |
8. | Keresz | 100[30] | Gyomaendrőd |
9. | Sajó | 65,6 | Ónod |
10. | Sió | 39 | Siófok |
Wiele węgierskich rzek meandruje zarówno w środkowym, jak i dolnym biegu, jednak część z nich została uregulowana działalnością człowieka. Po regulacji długość rzek takich jak Cisa została skrócona nawet o kilkaset kilometrów[31], czego skutkiem jest duża liczba starorzeczy w dolinach Dunaju, Cisy i Drawy[32]. Ponadto pomiędzy największymi rzekami i wzdłuż niektórych płynących przez tereny bagienne, utworzono kanały żeglugowe (węg. csatorna), takie jak Keleti-főcsatorna, łączący Cisę z Berettyó, czy Dunavölgyi-főcsatorna, prowadzący wody wzdłuż Dunaju w regionie Międzyrzecza Dunaju i Cisy[33]. Największe zagęszczenie sieci rzecznej występuje na terenach nizinnych Kotliny Panońskiej (Mała i Wielka Nizina Węgierska)[34]. W obrębie Karpat i Kraju Zadunajskiego sieć rzeczna jest bardziej skąpa, a ponadto przez obszary te nie płynie wiele rzek o znaczących wielkościach przepływu.
W neogenie niemal na całym obszarze dzisiejszych Węgier rozciągało się zamknięte Morze Panońskie. Największą rzeką uchodzącą do niego był Dunaj, którego ujście znajdowało się wówczas na południu obecnego Kraju Zadunajskiego, a w dolnym biegu jego wody płynęły wzdłuż obecnej doliny Drawy. W późnym pliocenie, w wyniku fałdowań orogenezy alpejskiej Morze Panońskie zaczęło stopniowo zanikać, formując dzisiejszy teren Kotliny Panońskiej, a Dunaj zmienił bieg w północno-zachodnich Węgrzech na zbliżony do obecnego[35] . Powstał wówczas m.in. przełom Dunaju w okolicy Wyszehradu, poza tym na terenie Wielkiej i Małej Niziny Węgierskiej ukształtowały się doliny dużych rzek odprowadzających wodę z Alpidów, jak na przykład najobszerniejsza dolina Cisy czy doliny mniejszych rzek, takich jak Keresz lub Raba[36] . Niektóre fragmenty rzek były modyfikowane tektonicznie jeszcze w czwartorzędzie, czego dobrym przykładem jest odcinek Dunaju przecinający Węgry południkowo, z północy na południe[37] .
W celu zapobiegania powodziom, które wielokrotnie w historii występowały na obszarze Kotliny Panońskiej (w przypadku Węgier głównie w dolinach Cisy i Dunaju)[38] , w procesie regulacji koryt rzecznych utworzone zostały sztuczne zbiorniki wodne, jak na przykład Tisza-tó[39]. Kolejnym ważnym elementem systemu ochrony powodziowej na Węgrzech są stworzone w wyniku działalności człowieka obszary zalewowe (szczególnie w środkowym biegu Cisy). Łączny obszar wszystkich teras zalewowych na terenie Węgier, powstałych zarówno naturalnie, jak i poprzez działalność ludzką, wynosi około 21 200 km² (niemal 23% powierzchni kraju)[40]. Zmiana podejścia do ochrony przeciwpowodziowej nastąpiła wskutek katastrofalnych wezbrań w latach 1997, 1999, 2000 i 2001, po których odstąpiono od hydrotechnicznej regulacji rzek na rzecz zwiększania pojemności retencyjnej dolin i ochrony ich walorów przyrodniczych[41].
Hydroelektrownie nie mają dużego udziału w produkcji energii na Węgrzech[42]. W 2015 roku całkowita moc wytwarzana przez elektrownie wodne wynosiła około 57 MW, z czego prawie połowa (28 MW) została uzyskana przez elektrownię w Kisköre z zaporą na Cisie. Elektrownią wodną, która generowała wówczas drugą największą moc (12,9 MW) jest tama w Tiszalök, korzystająca z przepływu wód tej samej rzeki. Pozostałe elektrownie, umiejscowione m.in. na Kereszu, Rabie czy Hornadzie, nie przekroczyły 3 MW produkowanej mocy[43][44].
Na obszarze Węgier spławnych jest 1864 km dróg wodnych[45]. Najważniejsze z nich to Dunaj, Cisa, a także Drawa, spośród których największą rolę odgrywa Dunaj, będący częścią VII Paneuropejskiego Korytarza Transportowego[46]. Mimo to, na węgierskich szlakach wodnych niewielki jest udział transportu ładunków (ok. 8–10% na Dunaju i niecałe 2% na Cisie). Najistotniejsze z punktu widzenia transportu towarowego są porty śródlądowe w Dunaújváros i Csepel, gdzie wymiana handlowa w 2019 roku przekroczyła 1 mln ton, a także porty w Baja, Mohaczu, Komárom i port Győr-Gönyű[47]. Dużo większe znaczenie ma transport pasażerski, średnio w ciągu roku w komunikacji śródlądowej na Węgrzech uczestniczy około 7,5 mln pasażerów, spośród których większość korzysta z promów[40].
Według danych z międzynarodowego planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dunaju z roku 2015 większość jednolitych części wód rzecznych była w umiarkowanym stanie ekologicznym[48] .
Większość rzek płynących przez teren Węgier ma swoje źródła w Alpach, Karpatach lub niewysokich wzniesieniach Kotliny Panońskiej[49] . Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest Dunaj, którego źródła znajdują się w niemieckim Schwarzwaldzie[50][51] . Nie licząc tej rzeki oraz Drawy (ze źródłami we Włoszech), a także licznych cieków biorących swój początek na terenie Węgier, wszystkie rzeki przepływające przez ten kraj mają źródła na obszarze 5 państw: Słowacji, Ukrainy i Rumunii na północy i wschodzie[52], a także Słowenii oraz Austrii na zachodzie Węgier[40].
W północno-wschodnich Węgrzech dominują rzeki wypływające ze stoków Wewnętrznych i Centralnych Karpat Zachodnich, takie jak Ipola (źródła w Rudawach Weporskich)[53] czy Hornad (źródła w Niżnych Tatrach)[54] . Ponadto wiele rzek w zlewni górnego i środkowego biegu Cisy, jak również sama Cisa, ma źródła w Karpatach Wschodnich, czego dobrym przykładem jest Bodrog, który powstaje z połączenia rzek Ondawy (ze źródłami w Beskidzie Niskim)[55] i Latoricy (źródła w Beskidach Połonińskich)[56][57]. W miejscu tym należy również wspomnieć o szczególnym przypadku Maruszy, której źródła zlokalizowane są w Wewnętrznych Karpatach Wschodnich, sama rzeka przepływa przez Siedmiogród, a także tworzy przełom między Górami Zachodniorumuńskimi i Karpatami Południowymi, następnie oddając wody Cisie w jej dolnym biegu, w południowo-wschodnich Węgrzech[58]. Pozostałe rzeki płynące przez obszar Węgier na wschód od Cisy, mają swoje źródła w Górach Zachodniorumuńskich, jak na przykład Berettyó (źródła w górach Seș)[59], lub, w przypadku wielu mniejszych rzek i strumieni, na terenie Wielkiej Niziny Węgierskiej.
W przypadku środkowych Węgier, najdłuższe rzeki (skupione na północy regionu), jak przykładowo Zagyva, wypływają z węgierskich Karpat, w szczególności z Czerhatu, Mátry, a także Gór Bukowych[60]. Przez środkową i południową część obszaru, położoną w stosunkowo wąskim Międzyrzeczu Dunaju i Cisy, płynie niewiele rzek, a większość z nich ma bardzo małe wartości przepływu. Jest to spowodowane znaczną płaskością terenu między Cisą i Dunajem oraz niedużą powierzchnią zlewisk cieków, które przepływają przez tamten region[24] .
Najdłuższe rzeki w zachodnich Węgrzech mają źródła w Alpach Wschodnich. Przykładowo, Drawa wypływa z włoskich Dolomitów[61], a źródła jej najdłuższego dopływu, Mury, znajdują się w masywie Wysokich Taurów[62] . Mimo to, większość rzek w regionie zachodnich Węgier (głównie dopływy Dunaju, Drawy oraz Raby) ma swoje źródła na terenie Średniogórza Zadunajskiego, Wysoczyzn Zadunajskich i Kotliny Zadunajskiej. Rzeki takie jak Marcal (źródła w Lesie Bakońskim)[63] czy Kapos (źródła w Kotlinie Zadunajskiej) cechują się zdecydowanie większą długością i przepływem w porównaniu do cieków wodnych wypływających z obszaru Wielkiej Niziny Węgierskiej[64][65].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.