Rezygnacja papieża

Rezygnacja papieża (łac. renuntiatio) – termin używany do określania dobrowolnego zrzeczenia się urzędu papieża.

Współcześnie w kodeksie prawa kanonicznego sytuacja ta określona jest przez kan. 332 § 2 (analogiczny kan. 44 § 2 KKKW):

Gdyby się zdarzyło, że Biskup Rzymski zrzekłby się swego urzędu, to do ważności wymaga się, by zrzeczenie zostało dokonane w sposób wolny i było odpowiednio ujawnione; nie wymaga zaś niczyjego przyjęcia.

Na ten kanon powołuje się również art. 77 konstytucji apostolskiej Universi Dominici gregis.

Rezygnacje papieży w historii

Imię papieża	Imię prawdziwe	Portret	Pontyfikat	Powód rezygnacji
Poncjan	Pontianus		21 lipca 230 roku – 28 września 235 roku (5 lat, 2 miesiące, 7 dni)	Wygnany przez cesarza Maksymina Traka wraz z innymi przywódcami Kościoła na Sardynię, jako następca św. Piotra zrezygnował z funkcji[1].
Liberiusz	Liberius		17 maja 352 roku – 24 września 366 roku (14 lat, 4 miesiące, 7 dni)	Ustąpił z posługi Biskupa Rzymu prawdopodobnie pod naciskiem cesarza Konstancjusza II, który dążył do potępienia św. Atanazego przez papieża Liberiusza i zaszczepienia arianizmu na zachodzie cesarstwa.
Marcin I	Martinus		5 lipca 649 roku – 17 czerwca 653 roku (3 lata, 11 miesięcy, 12 dni)	Został złożony z urzędu prawdopodobnie rozkazem cesarza Konstansa II, zarzucającym Marcinowi I bezprawne ogłoszenie się papieżem, składającym go z urzędu i zarzucającym zdradę stanu[2].
Leon V	Leo		lipiec – wrzesień 903 roku (1 miesiąc, 10 dni)[3]	Zrezygnował z posługi Biskupa Rzymu, zmuszony do tego przez nadwornego kapelana, późniejszego antypapieża Krzysztofa.
Benedykt V	Benedictus		22 maja 964 roku – 23 czerwca 964 roku (1 miesiąc, 1 dzień)	Zdjęty z urzędu siłą przez cesarza Ottona I Wielkiego, który nie zgodził się na jego elekcję. Jako papież został zdetronizowany, zdegradowany do rangi diakona i zesłany na wygnanie do Hamburga[3].
Jan XVIII	Giovanni Fasano		25 grudnia 1003 roku – czerwiec 1009 roku (ok. 5 lat, 5 miesięcy)	Zrezygnował z funkcji Biskupa Rzymu w nieznanych okolicznościach, prawdopodobnie został do tego przymuszony.
Benedykt IX	Teofilatto di Tusculo		21 października 1032 roku – wrzesień 1044 roku (ok. 11 lat, 10 miesięcy, 11 dni) 10 marca – 1 maja 1045 roku (1 miesiąc, 3 tygodnie) 8 listopada 1047 roku – 17 lipca 1048 roku (3 miesiące, 9 dni)	Pierwszy pontyfikat: 20 stycznia 1045 roku ród Krescencjuszy wprowadził na Tron Piotrowy biskupa Jana z Sabiny, jednak Benedykt IX nie został oficjalnie zdetronizowany. Drugi pontyfikat: Benedykt IX zrezygnował z funkcji na rzecz swojego ojca chrzestnego, Jana Gracjana (Grzegorza VI)[4]. Trzeci pontyfikat: Teofilakt został ponownie wybrany papieżem przy pomocy entuzjastycznego ludu i łapownictwa, jednak już 3 miesiące później hrabia Bonifacy z Toskanii podporządkował się królowi Henrykowi i usunął przy użyciu siły Benedykta IX z tronu Piotrowego.
Grzegorz VI	Johannes Gratianus Pierleone		1 maja 1045 roku – 20 grudnia 1046 roku (1 rok, 7 miesięcy, 19 dni)	Po udowodnieniu mu symonii na synodzie w Sutri, ogłosił swoją rezygnację. Następnie został zdetronizowany wraz z Benedyktem IX oraz Sylwestrem III[5][6].
Celestyn V	Pietro Angelari dell Murrone		5 lipca – 13 grudnia 1294 roku (5 miesięcy, 8 dni)	Celestyn V chciał się oddać modlitwie, powierzając rządy nad Kościołem trzem kardynałom. Jego pomysł spotkał się jednak z kategorycznym sprzeciwem. Poprosił więc dwóch kardynałów, by zbadali sprawę rezygnacji z urzędu papieża. Gdy Celestyn otrzymał odpowiedź twierdzącą, zrezygnował, by powrócić do dawnego życia jako pustelnik.
Grzegorz XII	Angelo Correr		30 listopada 1406 – 4 lipca 1415 (8 lat, 7 miesięcy, 4 dni)	Grzegorz XII nie chciał zrezygnować, dopiero interwencja Zygmunta Luksemburskiego go do tego doprowadziła. Rezygnując z godności papieskiej, zakończył w ten sposób trwający od kilkudziesięciu lat rozłam w Kościele.
Benedykt XVI	Joseph Aloisius Ratzinger		19 kwietnia 2005 roku – 28 lutego 2013 roku (7 lat, 10 miesięcy, 9 dni)	Zrezygnował z funkcji papieża 28 lutego 2013 roku o 20.00, tak jak zapowiedział 11 lutego podczas spotkania w Sala del Concistoro, odbywającego się podczas zwołanego przez papieża konsystorza zwyczajnego, w Pałacu Apostolskim. W swoim oświadczeniu zwrócił uwagę na podeszły wiek oraz na osłabienie sił fizycznych i duchowych. Zadeklarował jednak, że będzie kontynuował swoją posługę w Kościele[7][8][9]. Po rezygnacji zamieszkał w klasztorze Mater Ecclesiae, gdzie zmarł 31 grudnia 2022 roku.

Rezygnacje, do których nie doszło

• Pius VII – w 1804 roku, gdy został zmuszony do podróży do Paryża na koronację Napoleona, podpisał dokument, w którym zrzekał się urzędu papieża w razie uwięzienia we Francji
• Pius XII – w czasie II wojny światowej przygotował dokument swojej ewentualnej rezygnacji, która miała nastąpić w chwili aresztowania go przez Niemców. Polecił kolegium kardynalskiemu, aby w takiej sytuacji zebrało się w neutralnej Portugalii, w celu wyboru nowego papieża
• Paweł VI – dwa lata po wyborze na papieża napisał list, w którym zezwolił Kurii Rzymskiej na zwolnienie go z urzędu, w przypadku zaistnienia jego długotrwałej lub nieuleczalnej choroby, lub innej poważnej przeszkody w sprawowaniu urzędu^[10][11]
• Jan Paweł II – spekuluje się, że napisał on pismo z rezygnacją, która miała nastąpić, gdyby z powodu choroby nie był zdolny wypełniać swych obowiązków^[2].

Zobacz też

• emerytowany papież
• sede vacante
• abdykacja

Przypisy

1. Watykan. Historia Papiestwa od św. Piotra do Benedykta XVI, Święty Poncjan, s 18, 2005
2. O papieżach, którzy zrezygnowali ze swojej funkcji. Katolicka Agencja Informacyjna. [dostęp 2013-03-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-25)]. (pol.).
3. POCZĄTEK PAPIESKIEGO TYSIĄCLECIA. (pol.).
4. Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996, s. 69. ISBN 83-7006-437-X.
5. William Fanning: Abdication. W: Catholic Encyclopedia. 1913. (ang.). Brak numerów stron w książce
6. Henry III and the Synod of Sutri. Deposition of three rival Popes. a.d. 1046.. W: Philip Schaff: History of the Christian Church. T. IV: Mediaeval Christianity. (ang.). Brak numerów stron w książce
7. Benedykt XVI podjął decyzję o rezygnacji z urzędu. Radio Watykańskie, 2013-02-11. [dostęp 2020-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-10)].
8. Benedetto XVI lascia il pontificato: 'Consapevole gravità del mio atto, via per il bene della Chiesa'. ANSA. [dostęp 2013-02-11]. (wł.).
9. Pope resigns, saying no longer has strength to fulfill ministry. Reuters. [dostęp 2013-02-11]. (ang.).
10. Ujawniono treść listu, w którym Paweł VI dopuszcza rezygnację. stacja7.pl, 2018-05-16. [dostęp 2019-01-01].
11. Paweł VI miał gotowe dwa listy ze swą rezygnacją. gosc.pl, 2017-08-25. [dostęp 2019-01-01].