Purchawka chropowata

Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae)^[1].

Purchawka chropowata

Młody owocnik purchawki chropowatej
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	purchawkowate
Rodzaj	purchawka
Gatunek	purchawka chropowata
Nazwa systematyczna
Lycoperdon perlatum Pers. Observ. mycol. (Lipsiae) 1: 145 (1796)

Młode owocniki purchawki chropowatej

Starszy owocnik purchawki chropowatej

Czasami występuje gromadnie

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lycoperdon, Lycoperdaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Synonimy^[2]:

• Lycoperdon bonordenii Massee 1887
• Lycoperdon gemmatum Batsch 1783
• Lycoperdon gemmatum var. perlatum (Pers.) Fr. 1829
• Lycoperdon lacunosum Bull. 1782
• Lycoperdon perlatum var. albidum Alb. & Schwein. 1805
• Lycoperdon perlatum var. bonordenii (Massee) Perdeck 1950
• Lycoperdon perlatum var. dobremezianum Kreisel 1976
• Lycoperdon perlatum var. lacunosum (Bull.) Rea 1922
• Lycoperdon perlatum var. lacunosum Pers. 1801
• Lycoperdon perlatum Pers. 1796 var. perlatum

Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako prochówka kolczysta, purchawka chropawa, purchawka chropowa rozszerzona i purchawka perełkowata^[3].

Morfologia

Owocnik

Wysokość 3–7 cm, średnica 2–4 cm, kształt maczugowaty lub gruszkowaty, o wierzchołku zaokrąglonym, lub zakończonym garbem. Pokryty jest brodawkowatymi kolcami. Początkowo cały owocnik jest biały, dojrzały staje się ochrowy lub brązowy i łysy^[4]. Kolce po dotknięciu z łatwością odłamują się, pozostają wówczas po nich okrągławe oczka^[5]. W dojrzałym owocniku całe jego wnętrze zamienia się w ogromną ilość zarodników, owocnik na szczycie pęka i przez powstały otwór uwalniają się zarodniki (pod wpływem wiatru lub dotknięcia przez zwierzęta lub ludzi)^[6]. Już krople deszczu o średnicy 1 mm są wystarczające do wyrzucenia zarodników. Pojedynczy podmuch wiatru może uwolnić nawet 1 milion zarodników^[7].

Dolną część owocnika stanowi podglebie. Początkowo jest białe, podczas dojrzewania ciemnieje i staje się jasnobrązowe, równocześnie stopniowo zamieniając się w glebę i kolumelle. Gleba zajmująca górną część owocnika początkowo jest biała, później stopniowo żółta, oliwkowa i szarobrązowa^[8].

Cechy mikroskopowe

Masa zarodników ma barwę oliwkową. Pojedynczy zarodnik jest kulisty, przeźroczysty, bezbarwny lub jasnożółty, słabo brodawkowany i ma rozmiar 3–4,5 μm. Włośnia jest elastyczna, żółtobrązowa. Jej rozgałęzione dichotomicznie strzępki mają grubość 4–5 μm, są dość grubościenne, rzadko septowane, z jamkami^[8].

Gatunki podobne

• purchawka czarniawa (Lycoperdon nigrescens), ale ma od początku ciemne kolce^[8]
• purchawka fiolowata (Lycoperdon excipuliforme). Odróżnia się gwiaździstymi kolcami^[5].

Występowanie i siedlisko

Gatunek kosmopolityczny, występujący niemal na całej kuli ziemskiej, stwierdzono jego występowanie nawet w subarktycznych rejonach Grenlandii i w subalpejskich rejonach Islandii^[9]. W Polsce gatunek bardzo pospolity^[10].

Naziemny grzyb saprotroficzny rosnący w lasach i zaroślach. Czasami rośnie również na spróchniałych pniach. Występuje od lata do jesieni, pojedynczo, lub gromadnie^[5].

Znaczenie

Grzyb jadalny, rzadko jednak zbierany. Do spożycia nadają się tylko młode owocniki, których wnętrze jest jeszcze białe i elastyczne. Nadaje się do spożycia w stanie świeżym, może też być suszony. Purchawka chropowata jest mało aromatyczna, jednak bardzo smaczna^[10]. Nadaje się jako dodatek do potraw gotowanych, najlepiej jednak smakuje pokrojona w plasterki i usmażona^[6]. Jest dobrym źródłem białka, węglowodanów, tłuszczów i wielu mikroelementów^[11]. Dominują kwasy tłuszczowe: kwas linolowy (37% całkowitej ilości kwasów tłuszczowych), kwas oleinowy (24%), kwas palmitynowy (14,5%) oraz kwas stearynowy (6,4%)^[12].

Badania bioakumulacji wykazały, że purchawka chropowata łatwo akumuluje występujące w glebie metale ciężkie oraz selen, i może być wykorzystana w tym celu jako gatunek wskaźnikowy^[13]. Doświadczalnie wykazano też jej zdolność do wiązania jonów rtęci z roztworów wodnych, badana jest jej przydatność w tym względzie do oczyszczania wody i ścieków zanieczyszczonych rtęcią^[14].