Pręgierz w Poznaniu

Pręgierz w Poznaniu – pręgierz znajdujący się w Poznaniu przy południowo-wschodnim narożniku Ratusza, nieopodal Fontanny Prozerpiny^[2], używany w latach 1535–1848.

Pręgierz w Poznaniu

Pręgierz w 2005 r.
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Miejsce	Stary Rynek w Poznaniu
Styl architektoniczny	renesans
Fundator	wpływy z kar nakładanych na służące, mamki i szynkarki
Całkowita wysokość	5,5[1] m
Data budowy	1535 / 1925 (kopia)
Ważniejsze przebudowy	1925
Położenie na mapie Polski Pręgierz w Poznaniu
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Pręgierz w Poznaniu
Położenie na mapie Poznania Pręgierz w Poznaniu
52°24′30″N 16°56′04″E

Forma

Jest to ośmioboczna, późnogotycka kolumna, na głowicy której stoi postać kata w stroju rycerza z uniesionym mieczem, który symbolizuje tzw. „prawo miecza” (łac. ius gladii), czyli prawo do ferowania wyroku śmierci nadane Poznaniowi w 1298 r. przez Władysława Łokietka. W słupie tkwiły żelazne obręcze (kuny), do których przywiązywano skazańców^[1].

Historia

Figura na szczycie, napis pod stopami kata IUSTICIE (sprawiedliwość)

Pierwotny obiekt wzniesiono jako tzw. mediastinus, czyli centralnie usytuowany w mieście symbol władzy sądowniczej. W Poznaniu znalazł się on w rejonie (lub nawet w miejscu) geometrycznego środka miasta ulokowanego w 1253 r.^[3]

Obecny pręgierz wzniesiono w 1535 r., finansując jego budowę z grzywien nakładanych na służące, mamki i szynkarki noszące przesadnie eleganckie stroje^[a]: aksamity, adamaszki, atłasy, klejnoty ze złota, srebra i pereł, łańcuchy jedwabne i suknie o zbyt wielu fałdach. Miał 5,5 metra wysokości i był dziełem prawdopodobnie któregoś z włoskich rzeźbiarzy^[1].

Pręgierz służył do wykonywania kary chłosty oraz piętnowania, obcinania uszu, palców czy ręki^{[potrzebny przypis]}. Przywiązywano doń także skazanych na karę śmierci na kilka godzin przed wykonaniem wyroku w innym miejscu. Taki los spotkał m.in. Adama Goldszmita, skazanego w listopadzie 1816 r. na ścięcie toporem za zamordowanie własnej siostry^[4]. Na osiem miesięcy więzienia i godzinną ekspozycję pod pręgierzem skazana została z kolei w 1826 r. niejaka Jadwiga z Cegielskich Wojewódka. Karę wymierzono jej za „nieprawne leczenie i oszukaństwo przez udawanie, iż złego ducha ma w sobie”^[5].

Pręgierz wykorzystywano w ten sposób do 1848 r.^[2], kiedy to 6 maja zarządzeniem pruskich władz zniesiono ich stosowanie.

Naprawy i kopia

Pręgierz naprawiano dosyć często. Napisy na pręgierzu informują o datach: 1690, 1727, 1749, 1781, 1825, 1880. W XIX wieku pręgierz ulegał uszkodzeniom – odpadała głowa oraz bark i prawe ramię kata. Po naprawach dokonywanych przez władze pruskie od pomnika znów odpadła głowa. W czasie II RP częste naprawy sprawiły, że władze miasta podjęły decyzję o wykonaniu kopii pręgierza i przeniesieniu w 1925 r. oryginału do Zamku Przemysła^[1]. Po latach niemieckiej okupacji (1939-1945) oryginał pręgierza odnalazł Witold Maisel w składnicy miejskiej (ul. Kościelna 56). Był on rozłożony na części i kompletny^[6].

Kopia pręgierza wykonana przez Marcina Rożka w 1925 r. Powierzchnia piaskowca jest jeszcze świeża i wyróżnia się bielą

Oryginalna figura, znajdująca się obecnie w poznańskim ratuszu

Do 2022 r. na rynku stała kopia dłuta Marcina Rożka z 1925 r.^[1], podczas gdy oryginał znajduje się obecnie w Muzeum Historii Miasta Poznania w Ratuszu. Napraw kopii pręgierza dokonywano po chuligańskich zniszczeniach w 2010 r.^[7] i 2011 r.^[8][9] Z powodu remontu rynku kopia w 2022 r. została rozebrana i złożona w magazynie w Forcie VII^[10]. 15 lutego 2024 kopia została przywrócona na swoje docelowe miejsce przy Ratuszu^[11].

Constructa est haec statua ex coctricum fimbriis anno Domini 1535
(tłumaczenie: Wybudowano ten posąg z fatałaszków kucharek roku Pańskiego 1535)

Discite iustitiam moniti et non temnere divos
(tłumaczenie: Uczcie się sprawiedliwości przestrzeżeni i nie gardźcie bogami)

executor iustitae
(tłumaczenie: wykonawca sprawiedliwości)

Vendidit hic auro patriam
(tłumaczenie: sprzedał za złoto ojczyznę)

Zobacz też

• szubienica w Poznaniu

Uwagi

1. Strój służącej regulowała uchwała miejskich rajców z tego samego roku; regulowała ona również kary finansowe za naruszenie tych przepisów: 6 groszy za pierwsze naruszenie, 12 za następne, za trzecie - utrata eleganckich ubrań, za czwarte - wypędzenie z miasta na zawsze.

Przypisy

1. Szymon Nawrocki: Przechadzki po Poznaniu. Pręgierz poznański, kat i szubienica w: Kurier Poznański nr 34 z 22 stycznia 1927 s. 9; on-line: .
2. Tadeusz Pudłowski (red.): Ilustrowany przewodnik po mieście stołecznem Poznaniu, wyd. Miejskiego Urzędu Targu Poznańskiego, s. 55.
3. Red. Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, tom 1, PWN, Warszawa-Poznań, 1988, s. 207, ISBN 83-01-08194-5.
4. Posener Intelligenzblatt, 16 listopada 1816. Brak numerów stron w książce
5. Posener Intelligenzblatt, 25 lutego 1826. Brak numerów stron w książce
6. Witold Maisel: Odbudowa zabytków. Pręgierz.. Kronika Miasta Poznania nr 2/1950. s. 204. [dostęp 2012-12-30].
7. Zapłaci 40 tysięcy za zniszczenie rzeźby.
8. Pijany student zniszczył jeden z symboli Poznania. uniface.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-02)]..
9. Za zniszczenie pręgierza posiedzi przynajmniej 1,5 roku.
10. Zniknął Pręgierz - symbol Poznania - TVN24 [online], amp.tvn24.pl [dostęp 2022-04-16].
11. Pręgierz wrócił na Stary Rynek [online], www.poznan.pl [dostęp 2024-02-15] (pol.).

Bibliografia

• Szymon Nawrocki: Przechadzki po Poznaniu. Pręgierz poznański, kat i szubienica w: Kurier Poznański nr 34 z 22 stycznia 1927 s. 9; on-line:
• Red. H. Olszewski, Czasopismo Prawno-historyczne, tom XXIII – zeszyt 1, Poznań 1971

Plan Starego Rynku
	Wybrane zabytki: Legenda Ratusz Waga miejska Domki budnicze Odwach Pałac Działyńskich Pałac Mielżyńskich Pałac Górków Muzeum Instrumentów Fontanna Prozerpiny Studzienka Bamberki Pręgierz