Orzeł (symbol)

Orzeł – symbol państwowy popularny nie tylko w Europie, wykorzystywany w heraldyce w takich kompozycjach jako godło, trzymacze lub herb.

Zobacz też: inne znaczenia wyrazu „orzeł”.

Historia

Orzeł jako symbol

Według niektórych uczonych, geneza orła jako symbolu sięga czasów wspólnoty praindoeuropejskiej, kiedy to orzeł jako symbol siły stał się atrybutem pierwszego z bogów praindoeuropejskiego panteonu – Diausa, znanego z późniejszej Grecji jako Zeus, a z Rzymu jako Jowisz, Iuppiter (archaicznie Diouis pater)^{[potrzebny przypis]}.

Symbolu orła używały jako swojego znaku (derafš) ludy irańskie. Złoty orzeł był godłem perskiej dynastii Achemenidów panującej na Bliskim Wschodzie od VI do IV wieku p.n.e. Po znak ten przejęli Seleucydzi i Partowie, a później też władcy Armenii^[1]. Jako symbol występuje też w pismach religijnych – irańskiej Aweście (jako symbol boskiej chwały) oraz w Biblii (jako symbol mądrości Jahwe, np. w księdze Ezechiela oraz Apokalipsie)^[1].

W religii rzymskiej orzeł był atrybutem i posłańcem Jowisza. Jako symbol siły tego boga stał się emblematem legionów rzymskich. Podobizna (figurka) orła z rozpostartymi skrzydłami widniała m.in. na szczycie sztandaru legionów – vexillum i labarum (do czasu zastąpienia przez symbol Chi Rho za cesarza Konstantyna Wielkiego).

W Cesarstwie Rzymskim orzeł stał się z czasem emblematem cesarza jako zwierzchnika armii, a następnie uniwersalnym symbolem państwa rzymskiego. Po przeniesieniu stolicy do Konstantynopola i utrwaleniu się dualistycznego charakteru cesarstwa (z podziałem na łaciński zachód oraz grecki wschód) rozpowszechniła się symbolika orła dwugłowego, gdzie dwie głowy symbolizują dwie stolice: lewa Rzym, prawa Konstantynopol.

We wczesnym średniowieczu orła używali również Goci, Gepidowie i Frankowie. Orzeł jednogłowy, nawiązujący do tradycji poprzedzającej rozpad cesarstwa rzymskiego na dwie części, stał się godłem Karola Wielkiego, a potem Świętego Cesarstwa Rzymskiego i innych państw, m.in. księstw śląskich. W XIV wieku stał się godłem Polski. Jako pierwszy władca Polski użył symbolu orła Przemysł II na pieczęci majestatycznej z 1295 roku^[2].

Orzeł dwugłowy

Orzeł dwugłowy był znany już w głębokiej starożytności^[3]. W mitologii rzymskiej orzeł dwugłowy nawiązuje do głowy Janusa – siła stwórcza, wszechwiedza^[4]. Dwugłowy orzeł pozostał godłem Cesarstwa Bizantyńskiego, które nigdy nie wyrzekło się pretensji do panowania nad utraconą zachodnią częścią Cesarstwa Rzymskiego. Za panowania cesarza Zygmunta Luksemburskiego w roku 1410, aż do roku 1806 dwugłowy orzeł stał się widocznym godłem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.

Do heraldyki ruskiej trafił prawdopodobnie poprzez pierwszych wareskich władców Rusi – Rurykowiczów, którzy prowadzili ożywioną działalność handlową i religijną z Bizancjum i Konstantynopolem. W XIII w. lub wcześniej, pojawił się z sąsiadującej z Polską Rusią Halicką^[5]. Dwadzieścia pięć lat po ślubie Iwana III z Zoe Paleolog (1497), dwugłowego orła uznano za oficjalny herb Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Od 1993, dwugłowy złoty orzeł z czasów Cesarstwa Wschodniorzymskiego jest ponownie herbem Rosji.

Galeria

Współczesne herby i godła państw

• 
  Herb Polski
• 
  Herb Niemiec
• 
  Herb Czech
• 
  Herb Liechtensteinu
• 
  Godło Austrii
• 
  Herb Rumunii
• 
  Herb Mołdawii
• 
  Godło Rosji
• 
  Herb Serbii
• 
  Godło Czarnogóry
• 
  Herb Albanii
• 
  Herb Armenii
• 
  Godło Kirgistanu
• 
  Godło Iraku
• 
  Godło Egiptu
• 
  Godło Syrii
• 
  Godło Jemenu
• 
  Herb Jordanii
• 
  Godło Sudanu Południowego
• 
  Herb Ghany
• 
  Godło Indonezji
• 
  Godło Meksyku
• 
  Godło Stanów Zjednoczonych

Herby miejscowości

• 
  Herb Gniezna
• 
  Herb Sandomierza
• 
  Herb Frankfurtu nad Menem
• 
  Herb Gliwic
• 
  Herb Gorzowa Wielkopolskiego
• 
  Herb Lubina
• 
  Herb Czernihowa, Ukraina
• 
  Herb Hölstein, Niemcy
• 
  Herb Biełgorodu, Rosja
• 
  Herb Brains, Francja
• 
  Herb Orła, Rosja
• 
  Herb Jesionika, Czechy
• 
  Herb Ołomuńca, Czechy
• 
  Herb Opawy, Czechy
• 
  Herb Polički, Czechy
• 
  Herb Stochova, Czechy
• 
  Herb Trzyńca, Czechy
• 
  Herb Znojma, Czechy

Herby regionów

• 
  Herb województwa małopolskiego
• 
  Herb województwa mazowieckiego
• 
  Herb województwa wielkopolskiego
• 
  Herb województwa opolskiego
• 
  Herb województwa śląskiego
• 
  Herb województwa kujawsko-pomorskiego
• 
  Herb województwa dolnośląskiego
• 
  Herb Moraw, Morawy, Czechy
• 
  Herb Śląska Czeskiego. Orzeł śląski
• 
  Herb Brandenburgii, Niemcy
• 
  Herb Tyrolu Południowego (Górnej Adygi), Włochy
• 
  Herb prowincji Trydent, Włochy
• 
  Herb Burgenlandu, Austria
• 
  Herb Górnej Austrii, Austria
• 
  Herb Krainy, Słowenia
• 
  Herb Kraju Sudetów, Czechy
• 
  Godło Inguszetii, Rosja

Herby i godła historyczne

• 
  Godło Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
• 
  Herb Polski przed 1927 r.
• 
  Herb Korony Królestwa Polskiego
• 
  Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów
• 
  Herb Księstwa Warszawskiego
• 
  Średni herb Królestwa Polskiego (kongresowego)
• 
  Mały herb Wielkiego Księstwa Poznańskiego
• 
  Herb wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego
• 
  Herb Prus Królewskich
• 
  Herb Prus Książęcych
• 
  Herb Królestwa Prus
• 
  Herb Marchii Brandenburskiej
• 
  Herb I Cesarstwa Francuskiego
• 
  Godło III Rzeszy
• 
  Godło Cesarstwa Niemieckiego
• 
  Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XIII-XIV w.
• 
  Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XV w.
• 
  Godło Świętego Cesarstwa Rzymskiego, XVIII w.
• 
  Herb Cesarstwa Austrii, XIX w.
• 
  Godło perskiej dynastii Achemenidów z czasów Cyrusa Wielkiego, VI w. p.n.e.
• 
  Godło Cesarstwa Bizantyńskiego w okresie Paleologów, XV w.
• 
  Herb Księstwa Moskiewskiego, XVI w.
• 
  Herb Imperium Rosyjskiego, XIX w.
• 
  Herb województwa czernihowskiego Rzeczypospolitej
• 
  Herb Hiszpanii za Królów Katolickich (1475-1504)
• 
  Herb frankistowskiej Hiszpanii (1939–1975)
• 
  Herb Tyrolu
• 
  Herb Królestwa Sycylii
• 
  Herb Okręgu Rzeszy Kraj Sudetów (1940–1945)

Symbole wojskowe

• 
  Rekonstrukcja rzymskiego vexilium z orłem
• 
  Orzeł napoleoński
• 
  Francuski orzeł sztandarowy z czasów napoleońskich
• 
  Polski orzeł wojskowy na tarczy Amazonek
• 
  Czapka oficera ułanów Królestwa Polskiego z orłem
• 
  Polski orzełek legionowy
• 
  Orzełek 1 Dywizji Piechoty
• 
  Współczesny polski sztandar wojskowy z orłem na płacie i głowicy

Przypisy

1. EncyclopædiaE. Iranica EncyclopædiaE., DERAFŠ [online], iranicaonline.org [dostęp 2021-12-30] (ang.).strona główna serwisu
2. Stanisław Russocki, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
3. Polskie herby ziemskie: geneza, treści, funkcje. 1993; „Dwugłowego orła po raz pierwszy użyli zamieszkujący Azję Mniejszą około roku 1800 p.n.e. Hetyci, twórcy potężnego państwa, które zagrażało nawet Egiptowi.” Stanisław Russocki, Zarys dziejów. 1978; „Symbol dwugłowego orła był znany w cywilizacji łacińskiej. W starożytnym Rzymie umieszczano go obok postaci bogów.”, [w:] Andrzej Andrusiewicz. Polska i jej wschodni sąsiedzi. 2009; „Dwugłowy orzeł z legendy ruskiej porywa dzika i składa na wzgórzu nad przyszłą Moskwą”. Władysław Kopaliński. Słownik symboli.
4. Władysław Kopaliński. Słownik symboli. s. 287.
5. Wyobrażenia dwugłowego orła na Rusi, na miniaturach przedstawiających Jarosława Mądrego, gdzie widnieje na jego płaszczu, podobnie jak i na płaszczu Jarosława, księcia Nowogrodu (1198), na dokumentach z czasów Jurija i Wsiewołoda (1220) oraz Daniły (1235)., [w:] Alexander Solovjev. Les emblemes heraldiques de Byzance et les Slaves. t. VII, 1953.

Zobacz multimedia związane z tematem: Orzeł (symbol)