Obwód I Śródmieście – kryptonimy: „trójka”, „3” (w ramach SZP), „41” (w ramach ZWZ/AK), „XXI” (od 15 czerwca 1944), „I” (od 9 sierpnia 1944)[1], struktura Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, działającego w konspiracji w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz walczącego w powstaniu warszawskim.
Komendantami obwodu byli kolejno:
Według Jerzego Kirchmayera w Obwodzie Śródmieście 1 marca 1944 oddziały obwodu (bez WSOP i WSK) zorganizowane były w 90 plutonów pełnych i 3 szkieletowe obejmując ok. 5500 osób, zaś według obliczeń Tomasza Strzembosza było to 2.745 żołnierzy[3].
W trakcie powstania Rejon I obwodu (bez III i VIII Zgrupowania na Powiślu) wraz z niektórymi oddziałami Rejonu 4 (Batalion in. Czarnieckiego, Batalion im. Łukasińskiego. część Batalionu „Chrobry” oraz batalionu im. Kilińskiego) zostały oddzielone na Starym Mieście, tworząc 7 sierpnia do 5 września Grupę Północ pod dowództwem płk. Karola Ziemskiego „Wachnowski”. Główna część obwodu, stanowiła Grupę „Śródmieście”, z której taktycznie 8 sierpnia wydzielono „Podobwód Śródmieście Południowe”, obejmujący Rejon 2 oraz Rejon 3. Po 20 września oddziały obwodu przekształciły się w 28 Dywizję Piechoty AK im. Stefana Okrzei.
Dowództwo Obwodu
- Komendant obwodu – ppłk. Edward Pfeiffer „Radwan”;
- Zastępca komendanta – ppłk. Michał Chrupek „Rój”;
- Szef sztabu – mjr Bernard Romanowski „Wola Jan”;
- Oficer organizacyjny – mjr Włodzimierz Zawadzki „Bartkiewicz”;
- Kwatermistrz – rtm. Tadeusz Znamierowski „Falkowski”;
- Inspektor WSOP – por. rez. Witold Gorayski „Kołczan”;
- Komendantka Wojskowej Służby Kobiet – Janina Maria Płoska „Rakieta Urszula”.
Oddziały w dyspozycji dowódcy obwodu
- Pluton 1147 ochrony sztabu – dowódcy: ppor. rez. Kazimierz Pogorzelski „Rygiel”, ppor./por. Leopold Kummant „Ryski”, ppor. Dariusz Prosiński „Rawicz”, kpt. Wacław Wójcik „Nowy”, ppor./kpt. Józef Zatryb „Krzysztof”, ppor./por. Władysław Siła-Nowicki „Bogdaniec”, „Lis”, „Stefan”, kpr. pchor. Franciszek de Pourbaix „Piwnicki” i kpr. pchor. Wojciech Rostafiński „Wojciechowski”, ppor. Józef Rybicki „Andrzej”;
- Pluton łączności – dowódca ppor. rez. Konstanty Relich „Rymkiewicz”;
- Pluton saperów – dowódca NN
- 100 kompania sztabowa – ppor. Jan Martinkin „Bohun”;
- Pluton 101 „Bojowych Szkół” – dowódca plut. pchor. Kazimierz Pawlicki „Lubicz”;
- Pluton 116 – dowódca kpr. pchor. Władysław Twardo „Kandys”;
- 101 kompania WSOP – dowódca kpt. lek. Bohdan Didkowski „Newel”;
- Pluton 1149 – dowódca por. rez. Piotr Umiński „Mazur”;
- Pluton (kompania kadrowa) 1114 – dowódca ppor. Kazimierz Czyż „Andrzej Prawdzic” (Odwód dowódcy I obwodu);
- Pluton (kompania kadrowa) 1150 „Perkun” – dowódca por. rez. Józef Celica „Lechicz” (Odwód dowódcy I obwodu);
Obwód dzielił się na cztery rejony:
- Dowództwo
- Komendant – mjr Stanisław Błaszczak „Róg”;
- Zastępca komendanta – kpt. Jerzy Czarski „Czachar”
- Szef sztabu – rtm. rez. Bolesław Mowiński „Gończ (zastępca dowódcy Zgrupowania „Róg”);
- Oficer organizacyjny i adiutant – por. rez. Stanisław Jan Madanowski „Jędrek Sęp”;
- Oficer informacyjny – plut. pchor. Władysław Piech „Piechura”;
- Kwatermistrz – por. rez. Antoni Bogucki „Chromik”;
- Oficer żywnościowy – ppor. Wacław Taras „Ogrodowski”;
- Oficer łączności- ppor. Zbigniew Certowicz „Redlicz”;
- Oficer prasowy – NN „Janiszewski”;
- Oficer saperów – ppor. rez. sap. Stanisław Andrzejewski „Zaremba”;
- Oficer dywersji – por. NN „Jarosław”;
- Podinspektor WSOP – por. rez. Tadeusz Okolski „Dzik”; zastępca – por. rez. łącz. Stanisław Sienkiewicz „Leliwa”;
- Oddziały
- Dowództwo
- Komendant rtm. Władysław Abramowicz „Litwin”;
- Zastępca komendanta – por. rez. Juliusz Łoskoczyński „Serafin”, „Kordian”;
- Adiutant – ppor. rez. kaw. Henryk Dzięgielewski „Dunin”;
- Kwatermistrz – kpt. Antoni Mikołajczak „Czyński”, „Jan”
- Oficer uzbrojenia – ppor. NN „Rejter Zet”;
- Lekarz – kpt. sł. s1. lek. Olgierd Buraczewski „Hołomnicki”;
- Kapelan – kpt. ks. Wacław Włoczkowski „Karol Wielki”;
- Oficer łączności – ppor. rez. łącz. Jerzy Mieczysław Zabierzowski „Maciek”;
- dowódca plutonu żandarmerii – „Sas” (NN);
- Podinspektor WSOP – kpt. Zygmunt Netzer „Kryska Mikołaj”;
- Oficer gospodarczy – ppor. rez. Włodzimierz Szonert „Wojciechowski”;
- Komendantka Wojskowej Służby Kobiet – strz. z cenz. NN „Wisłocka”;
- Oddziały
- Dowództwo
- Komendant – mjr Władysław Brzeziński „Ratusz”;
- Adiutant – ppor. rez. Henryk Czesław Petruczenko „Podlasiak”;
- Kwatermistrz – NN „Nałęcz”;
- Oficer broni – ppor. Zbigniew Bukowski „Radca”
- Lekarz – kpt. sł. st. lek. Zenon Deka „Druch”;
- Oficer łączności – st. sierż./kpt. Roman Fundowicz „Rafał”;
- Podinspektor WSOP – por. rez. art. Kazimierz Konat „Żbikowski”;
- Pluton łączności 149 – dowódca ppor. rez. łącz. Jerzy Sieczkowski „Alf”;
- Oddziały
- Dowództwo
- Komendant – mjr Stanisław Steczkowski „Zagończyk”;
- Adiutant – ppor. rez. piech. Andrzej Rudziński „Wilczyński”;
- Oficer organizacyjny – rtm. rez. kaw. Romuald Jan Górski „Bystry”;
- Oficer informacyjny – ppor. Marian Windyga „Wąsik Eliot”;
- Oficer wyszkolenia – por. sł. st. piech. Michał Zaborowski „Jacek Sęp”;
- Kwatermistrz – kpt. rez. piech. NN „Ostoja II”;
- Oficer broni – rtm. sł. st. kaw. Zygmunt Orłowski „Brzeszczot”;
- Lekarz – ppor. sł. st. lek. Mirosław Vitali „Jerzy”;
- Kapelan – kpt. ks. Wiktor Potrzebski „Corda”;
- Oficer łączności – ppor. rez. kaw. Zdzisław Stanisław Bańkowski „Opat”;
- Oficer propagandy – ppor. rez. piech. Rajmund Habermass „Niezłomny”;
- Oficer prasowy – ppor. rez. piech. Lubomir Rubach „Orawiec”;
- Podinspektor WSOP – ppor. inż. Tadeusz Sztalkopf „Zarzycki Kazimierz”;
- Komendantka Wojskowej Służby Kobiet – Irena Siwicka-Żychiewicz „Hawrań”;
- Pluton łączności – dowódca ppor. rez. Franciszek Karol Śadel „Winiar”;
- Pluton saperów – ppor. rez. Stefan Nast „Orlicz”;
- Pluton osłonowy sztabu – dowódca por. rez. Stefan Skórzewski „Stefan Werpechowski”; [potrzebny przypis]
- Oddziały
Grzegorz Jasiński: Żoliborz. Dzieje militarne II Obwodu Okręgu Warszawa AK w Powstaniu Warszawskim. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2009, s. 69.
Antoni Sanojca: Zarys struktury organizacyjnej Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK wrzesień 1939 – lipiec 1944 [w:] Warszawa lat wojny, okupacji i odbudowy 1939 – 1944. T. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 123.
Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojnej podziemnej Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 164.
- Matusak P. (red.), Powstanie warszawskie 1944. Wybór dokumentów, T. 2, cz. I, Warszawa 2001, ISBN 83-88185-39-X.