Obniżenie Górnej Małej Panwi

Obniżenie Górnej Małej Panwi (341.28) – region geograficzny o krajobrazie dolinno-równinnym położony między Tarnowskimi Górami, a Lublińcem, część Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej (będącej członem Wyżyny Śląsko-Krakowskiej). Obejmuje obszar, którego osią jest górny odcinek biegu rzeki Małej Panwi^[1]. Jest to kraina leśna stanowiąca trzon kompleksu Lasów Lublinieckich^[2]. Wydzielony jako mezoregion z numerem 341.28 w wieloautorskiej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku^[3].

Obniżenie Górnej Małej Panwi

Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Wyżyny Polskie
Podprowincja	Wyżyna Śląsko-Krakowska
Makroregion	Wyżyna Woźnicko-Wieluńska
Mezoregion	Obniżenie Górnej Małej Panwi
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – woj. śląskie – woj. opolskie

Środowisko przyrodnicze

Obniżenie rozdziela dwa pasy wzniesień: Garb Tarnogórski na południu i Próg Woźnicki na północy. Na zachodzie niewyraźnie przechodzi w Równinę Opolską (poziom 224 m n.p.m.), a na wschodzie krótkim odcinkiem sąsiaduje z Kotliną Siewierza (poziom 330 m n.p.m.). Zajmuje powierzchnię 550 km² w kształcie trójkąta o długości ok. 48 km i szerokości 4–23 km. Główne ośrodki osadnicze to miasto Kalety, Strzybnica (część Tarnowskich Gór) oraz wieś Tworóg^[4].

Ukształtowanie terenu ma monotonny charakter rozłożystej równiny, pociętej dolinami rzecznymi i opadającej stopniowo w kierunku zachodnim. Obniżenie powstało w wyniku denudacji w obrębie mało odpornych skał ilastych z górnego triasu^[5]. W plejstocenie wypełniło się osadami akumulacji rzeczno-lodowcowej, głównie piaskami, które potem uległy zwydmieniu. Na piaskach wykształciły się gleby bielicowe i rdzawe^[6].

Lasy pokrywają ok. 80% regionu, dominują bory sosnowe, choć przy ciekach występują łęgi. Chronione są torfowiska: Jeleniak Mikuliny (rezerwat) i Bagno Bruch (obszar Natura 2000). Region cechuje rozbudowany system wód powierzchniowych i płytko zalegające wody gruntowe, co wynika ze słabej przepuszczalności iłowców i mułowców w podłożu skalnym. Mała Panew ma koryto we wschodnim fragmencie uregulowane, a w zachodnim naturalnie meandruje. Jej ważniejszymi lokalnymi dopływami są Stoła i Leśnica. W Zielonej (część Kalet) znajduje się sztuczny zalew o wielkości ok. 60 ha^[7].

Różnice w podziałach geograficznych

Obniżenie Małej Panwi stanowi w geografii problem regionalizacyjny. W podziale fizycznogeograficznym Polski Jerzego Kondrackiego region ten, z uwagi na równinny krajobraz, był składową mezoregionu Równiny Opolskiej i przynależał do Niziny Śląskiej jako jej wschodnia rubież^[8]. Część geografów przedstawiała odmienny pogląd, traktując obszar dorzecza Małej Panwi jako człon Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, sięgający na zachodzie okolic Ozimka. W tej koncepcji domyka się układ naprzemiennych progów i obniżeń charakterystyczny dla rzeźby tej Wyżyny na jej północnym styku z Niziną Śląską, co artykułowały Sylwia Gilewska^[9] i Anna Dylikowa^[10].

Przy opracowaniu wieloautorskiej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku, przyjęto w dużej mierze ten drugi punkt widzenia. W następstwie analizy numerycznej rzeźby terenu Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, dokonanej przez Jerzego Nitę i Urszulę Mygę-Piątek^[11], wyodrębniono, jako część tejże Wyżyny, tzw. Obniżenie Górnej Małej Panwi, dochodzące na zachodzie w rejon Lublińca, gdzie Wyżyna Śląsko-Krakowska umownie przechodzi w Nizinę Śląską^[12].

Przypisy

1. Nita i in. 2021 ↓, s. 374, 382–383.
2. Zielony i Kliczkowska 2012 ↓, s. 278–279.
3. Solon i in. 2018 ↓, mapa.
4. Nita i in. 2021 ↓, s. 375, 382–383.
5. Gilewska 1972 ↓, s. 233, 239.
6. Nita i in. 2021 ↓, s. 383.
7. Nita i in. 2021 ↓, s. 374, 383.
8. Kondracki 2002 ↓, s. 175, 244.
9. Gilewska 1972 ↓, s. 232–233, 239–240.
10. Dylikowa 1973 ↓, s. 189, 192.
11. Nita i Myga-Piątek 2017 ↓, s. 146, 151, 159–160.
12. Nita i in. 2021 ↓, s. 374.

Bibliografia

• AnnaA. Dylikowa AnnaA., Geografia Polski. Krainy geograficzne, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1973.
• SylwiaS. Gilewska SylwiaS., Wyżyny Śląsko-Małopolskie, [w:] MieczysławM. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, t. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 232–339.
• JerzyJ. Kondracki JerzyJ., Geografia regionalna Polski, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
• JerzyJ. Nita JerzyJ., UrszulaU. Myga-Piątek UrszulaU., Inne spojrzenie na regionalizację Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, 37, 2017, s. 141–164.
• JerzyJ. Nita JerzyJ. i inni, Wyżyna Woźnicko-Wieluńska (341.2), [w:] AndrzejA. Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 374–383.
• JerzyJ. Solon JerzyJ. i inni, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonica”, 91 (2), 2018, s. 143–170 + mapa załącznikowa (ang.).
• RomanR. Zielony RomanR., AnnaA. Kliczkowska AnnaA., Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010, Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2012.

Linki zewnętrzne

• Mapa regionalizacji Polski z 2018 r. jako warstwa geoportalu „Geoserwis GDOŚ” w folderze „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.