Mońki (gmina)

Mońki – gmina miejsko-wiejska w województwie podlaskim, w powiecie monieckim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

Mońki

gmina miejsko-wiejska
Budynek urzędu miasta w Mońkach
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	moniecki
TERC	2008063
Burmistrz	Zbigniew Karwowski (2006)
Powierzchnia	161,56 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	15 126[1]
• gęstość	93,6 os./km²
Nr kierunkowy	85
Tablice rejestracyjne	BMN
Adres urzędu: ul. Słowackiego 5a 19-100 Mońki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 42[2][3] Liczba miejscowości 42[3]
Położenie na mapie powiatu
53°24′17,82″N 22°47′49,77″E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Siedziba gminy to Mońki.

Według danych z 30 czerwca 2004^[4] gminę zamieszkiwało 15 756 osób.

Położenie i struktura powierzchni

Gmina położona jest na Wysoczyźnie Białostockiej (lub Goniądzkiej^[5]) we wschodniej Nizinie Podlaskiej i w centralnej części powiatu monieckiego.

Według danych z roku 2002^[6] gmina Mońki ma obszar 161,56 km², w tym:

• użytki rolne: 79%
• użytki leśne: 13%

Gmina stanowi 11,69% powierzchni powiatu.

Historia

Ślady wczesnego osadnictwa na terenie obecnej gminy Mońki wiążą się z tzw. Pisarową Górą w pobliżu wsi Krzeczkowo, gdzie prowadzone były badania archeologiczne.

Znajdowały się tu trzy folwarki – Waśki, Hornostaje i Krzeczkowo. Mimo zniszczenia większości zabudowań, wciąż istnieją ślady świadczące o ich istnieniu. W XIX wieku na terenie obecnej gminy zbudowano linię kolejową, a także stację w Mońkach. W Hornostajach zlokalizowano koszary 62 Suzdalskiego Pułku Piechoty, można znaleźć informacje o istnieniu linii kolejki wąskotorowej do Moniek^[7].

Przed II wojną światową wieś Mońki znajdowała się w gminie Kalinówka w powiecie białostockim. W 1954 roku nastąpiła reforma administracyjna, w wyniku której zniesiono gminy na rzecz gromad (vide Boguszewo, Downary, Dziękonie, Hornostaje, Kalinówka Kościelna, Kulesze, Mońki, Szpakowo). Przy kolejnej reformie, w roku 1973 utworzono gminę Mońki.

Historia administracyjna

Gmina zbiorowa Mońki powstała po raz piewszy 1 stycznia 1973 roku w powiecie monieckim w województwie białostockim w związku z reformą administracyjną kraju, która reaktywowała gminy w miejsce dotychczasowych gromad (które funkcjonowały w latach 1954–1972 ^[8]. W skład gminy weszło 41 sołectw, należących dawniej (przed 1954) do^[9]:

• gminy Goniądz – 18 sołectw (44%): Dzieżki, Hornostaje, Hornostaje-Osada, Jaśki, Kosiorki, Kulesze, Masie, Mejły, Oliszki, Ołdaki, Pyzy, Rybaki, Sobieski, Świerzbienie, Wojszki, Zblutowo, Zyburty i Żodzie;
• gminy Kalinówka – 13 sołectw (32%): Ciesze, Dudki, Koleśniki, Konopczyn, Kropiwnica, Krzeczkowo, Łupichy, Mońki-Wieś, Potoczyzna, Przytulanka, Rusaki, Sikory i Waśki (a także miasto Mońki);
• gminy Krypno – 2 sołectwa (5%): Boguszewo i Lewonie;
• gminy Trzcianne – 4 sołectwa (10%): Czekołdy, Kołodzież, Zalesie i Znoski;
• miasta Knyszyna – 4 sołectwa (10%): Dziękonie, Kuszyn, Magnusze i Magnusze.

W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

1 stycznia 1987 do miasta Mońki włączono wieś Mońki-Wieś z gminy Mońki^[10].

1 stycznia 1992 gminę Mońki połączono z miastem Mońki w jedną gminę miejsko-wiejską^[11].

Religia

Moniuszeczki

W gminie Mońki znajdują się siedziby trzech parafii Kościoła Rzymskokatolickiego w ramach dekanatu Mońki oraz jedna należąca do dekanatu Knyszyn^[12]:

• Dekanat Mońki

Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza w Mońkach

Parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego w Mońkach

Parafia św. Klary w Kuleszach

• Dekanat Knyszyn

Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Boguszewie

W sąsiednim Krypnie znajduje się sanktuarium ze słynącym łaskami obrazem Matki Boskiej.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	15 756	100	7987	50,7	7769	49,3
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	97,5		49,4		48,1

• Piramida wieku mieszkańców gminy Mońki w 2014 roku^[1].

Turystyka

Lewonie

Dla turystyki gminy Mońki najważniejszy jest zlokalizowany w sąsiednich gminach Biebrzański Park Narodowy. W Mońkach istnieją obiekty oferujące noclegi, a w Masiach szkolne schronisko młodzieżowe.

Zabytki

Dwór w Sikorach, wejście

W gminie Mońki znajduje się pięć obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków:

• Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza w Mońkach
• Dworzec kolejowy w Mońkach
• Magazyn kolejowy z ok. 1905 r. w Mońkach
• Dwór w Sikorach
• Młyn w Sikorach

Edukacja i kultura

Głównym ośrodkiem edukacji w gminie są Mońki, gdzie znajdują się publiczne przedszkole, dwie szkoły podstawowe (w tym zespół szkół ze szkołą muzyczną), gimnazjum oraz Zespół Szkół kształcenia średniego. Istnieją także dwie wiejskie szkoły podstawowe – w Kuleszach i Boguszewie^[13].

Moniecki Ośrodek Kultury zajmuje się organizowaniem m.in. imprez kulturalnych.

Opieka społeczna i zdrowotna

W Mońkach znajduje się szpital powiatowy, a także kilka prywatnych jednostek świadczących usługi opieki zdrowotnej oraz kilka aptek. Tam też zlokalizowany jest dom pomoc społecznej.

Przytulanka

Bezpieczeństwo

W Mońkach znajdują się Komenda Powiatowa Policji oraz Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej. W 2009 roku w Zawodach gminnych OSP wzięło udział 5 drużyn OSP – z Moniek, Sikor, Boguszewa, Mejł i Kulesz^[14].

Sołectwa

Boguszewo, Ciesze, Czekołdy, Dudki, Dudki-Kolonia, Dzieżki, Dziękonie, Hornostaje, Hornostaje-Osada, Jaski, Kiślak, Koleśniki, Kołodzież, Konopczyn, Kosiorki, Kropiwnica, Krzeczkowo, Kuczyn, Kulesze, Lewonie, Łupichy, Magnusze, Masie, Mejły, Moniuszeczki, Oliszki, Ołdaki, Potoczyzna, Przytulanka, Pyzy, Rusaki, Rybaki, Sikory, Sobieski, Świerzbienie, Waśki, Wojszki, Zalesie, Zblutowo, Znoski, Zyburty, Żodzie^[2].

Sąsiednie gminy

Goniądz, Jaświły, Knyszyn, Krypno, Trzcianne

Współpraca zagraniczna

Gmina Mońki zawarła umowę o współpracy z urzędem rejonu olickiego na Litwie^[15].

Zobacz też

• Przytulanka (gmina)

Przypisy

1. Gmina Mońki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Strona gminy,sołectwa
3. Urząd Statystyczny w Białymstoku
4. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
5. Geoportal 2 | iMap [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2017-11-25].strona główna serwisu
6. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
7. J. Maroszek, A. Studniarek, Szkic historyczny miasta i gminy Mońki.
8. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
9. Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).
10. M.P. z 1987 r. nr 20, poz. 180
11. Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
12. http://www.archibial.pl/parafie.php [dostęp na: 2012-08-11].
13. http://um-monki.pl/ [dostęp 2012-08-11].
14. Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Mońkach. monki.straz.bialystok.pl. [dostęp 2015-10-05].
15. Um-monki.pl/index2.php?idmodyf=624&page=0.