Loading AI tools
polski pisarz, tłumacz i krytyk literacki Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maria Jakubina Komornicka, znana również jako Piotr Odmieniec Włast (ur. 25 lipca 1876 w Grabowie nad Pilicą, zm. 8 marca 1949 w Izabelinie)[1][2] – polska pisarka młodopolska, tłumaczka i krytyczka literacka. Przez pierwsze 30 lat życia funkcjonuje jako Maria Komornicka, zgodnie z płcią przypisaną przy urodzeniu[3], odrzuca tę tożsamość w 1907, jednak pod koniec życia ponownie używa względem siebie formy żeńskiej oraz dawnego imienia[4]. W powszechnej opinii, m.in. w badaniach literaturoznawczych, funkcjonuje nadal jako Maria Komornicka[1], ale tożsamość twórcy jest nadal przedmiotem badań i analiz[5][3].
Data i miejsce urodzenia |
25 lipca 1876 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 marca 1949 |
Zawód, zajęcie | |
Narodowość |
polska |
Rodzice |
Anna Dunin-Wąsowicz i Augustyn Komornicki |
Krewni i powinowaci |
pradziadek Teodor Anzelm Dzwonkowski, |
Pochodziła z zamożnej rodziny ziemiańskiej, dzieciństwo spędziła w majątku w Grabowie. Jej rodzicami byli Augustyn Komornicki i Anna Dunin-Wąsowicz, pradziadkiem Teodor Anzelm Dzwonkowski (1764–1850)[6]. W 1889 wraz z matką i pięciorgiem rodzeństwa przyjechała do Warszawy, aby pobierać lekcje u prywatnych nauczycieli m.in. u Piotra Chmielowskiego.
W 1892 debiutuje opowiadaniami Z życia nędzarza i Staszka w „Gazecie Warszawskiej” (pod nazwiskiem Komornicka). W następnym roku w tej samej gazecie ukazała się nowela Rozłąka. W 1894 wydaje zbiór opowiadań Szkice. W tym samym roku w „Gazecie Poznańskiej” ukazał się jej dramat Skrzywdzeni. Następnie pod naciskami ojca wyjeżdża do Cambridge, gdzie przez 6 miesięcy uczęszcza na wykłady w żeńskim Kolegium Newnham. Dziennik z pobytu publikuje pod ironicznym tytułem Raj młodzieży na początku 1896[7]. Po powrocie z Cambridge wraz z Wacławem Nałkowskim i Cezarym Jellentą wydaje w 1895 manifest literacki Forpoczty.
W czerwcu 1898 wychodzi za mąż za poetę Jana Lemańskiego[1][2]. We wrześniu tego samego roku na krakowskich Plantach doszło do incydentu, podczas którego Lemański z zazdrości strzela do żony i jej kuzyna[1]. Małżeństwo uchodziło za nieudane, a Lemański za porywczego i chorobliwie zazdrosnego[8]. Związek rozpada się po dwóch latach ogłoszeniem separacji[1].
W 1900 opublikowała Baśnie. Psalmodie, od 1901 współpracuje z redagowaną przez Zenona Przesmyckiego „Chimerą”. Publikuje poezję, m.in. cykl Czarne płomienie (1901), prozę (Biesy, 1902), tłumaczenia z języka angielskiego, a także recenzje, podpisywane „Włast”.
W 1905 przebywa i pracuje w Paryżu[1], gdzie doszło do załamania psychicznego. Lekarze zdiagnozowali wówczas depresję wywołaną przepracowaniem[5], a Komornicka trafia na miesiąc do szpitala dla nerwowo chorych[5].
W 1907 przyjmuje męską tożsamość oraz nazwisko „Piotr Odmieniec Włast”[1]. Według relacji Marii Dernałowicz, w 1907 w hotelu Bazar w Poznaniu, w trakcie podróży z matką do Kołobrzegu[3], Komornicka pali w piecu kobiece suknie i ujawnia się jako Piotr Włast – od tej pory nosił wyłącznie męskie stroje, pali fajkę, skraca włosy[9][1][3]. Ten akt transgresji spowodował wykluczenie z życia publicznego[1]. Zostaje uznana przez rodzinę za osobę chorą psychicznie. W latach 1907–1914 przebywa w sanatoriach i szpitalach. W 1914 wraca do rodzinnego Grabowa, gdzie pracuje nad swoim ostatnim utworem, Xięgą poezji idyllicznej.
Bogdan Zakrzewski wspominał, że Włast był przyjaznym i ciekawym rozmówcą, jego jedynym warunkiem było, aby zwracając się doń zachowywać męską formę[3]. Włast uznaje się za nowe wcielenie Piotra Własta, legendarnego założyciela rodu Duninów, z którego pochodziła matka Własta[3].
Pod koniec życia jako pisarka pozostaje zapomniana. W 1944 z powodu zniszczeń wojennych Włast opuszcza rodzinny majątek i przebywa w przytułku w podwarszawskim Izabelinie. Tam odnalazła go przyjaciółka z młodości, Zofia Villaume-Zahrtowa, dzięki której staraniom Włast dostaje zasiłek z Komisji Pomocy Pracownikom Sztuki i Nauki przy Prezydium Rady Ministrów[8].
W ostatnich zachowanych listach Komornicka ponownie używa form żeńskich, w 1947 podpisuje się jako Maria P.O.W., „Marynia” (przy czym zwraca uwagę, że imię zapisane jest w cudzysłowie), później zaś M., Maaria, Maria Kom., czy Maria z K.L[4].
Umiera w zakładzie w Izabelinie w 1949. Na grobie, znajdującym się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach widnieje jako Maria Komornicka-Lemańska – kwatera B/20 (7/22)[10].
Badaczka Maria Podraza-Kwiatkowska w biogramie Marii Komornickiej opublikowanym w 1967 w Polskim Słowniku Biograficznym podtrzymała ocenę jej współczesnych, iż przyjęcie męskiej tożsamości było objawem nieuleczalnej choroby umysłowej[1]. Wedle Podrazy-Kwiatkowskiej pierwszy atak tej choroby miał nastąpić w 1905 w Paryżu, a kolejny, objawiający się przyjęciem tożsamości męskiej, w 1907[1]. Biogram Własta zatytułowała odrzuconym przez poetę imieniem „Maria Jakubina Komornicka”. W latach osiemdziesiątych ukazał się szkic Klucze do Marii P.O.W. Romana Zimanda, a Maria Janion opublikowała esej Gdzie jest Lemańska?, którego przedruk, jak i kolejny szkic Maria Komornicka, in memoriam, znalazł się w jej książce Kobiety i duch inności (1996). W 1998 nakładem Wydawnictwa Instytutu Badań Literackich PAN ukazała się praca Modernistyczny dramat ciała. Maria Komornicka autorstwa Edwarda Bonieckiego. Publikacje te spowodowały wzrost zainteresowania pisarką wśród badaczy literatury. W XXI wieku życiem i twórczością Komornickiej/Własta zainteresowały się krytyczki feministyczne[11], krytycy studiów queerowych[3], a także dziennikarze[12][13].
W 2007 ukazała się monografia Komornicka. Obszary odmienności Izabeli Filipiak, a w 2010 monografia Brygidy Helbig Strącona bogini. Rzecz o Marii Komornickiej. W 2011 Wiktor Dynarski, w swojej pracy magisterskiej poświęconej dyskursowi na temat Komornickiej/Własta, stwierdził: „Marii Komornickiej nigdy nie było”[3], a za nim powtarza to m.in. Marta Konarzewska w artykule Piotr Włast opublikowanym w „Replice” i Krzysztof Tomasik w Homobiografiach. Tomasik w swojej książce zastanawiał się: „Otwarte pozostaje pytanie, czy Włastowi w jego metamorfozie bardziej chodziło o stanie się mężczyzną, czy po prostu człowiekiem” jako, że w owych czasach kobieta de facto była podczłowiekiem, na co zwracała uwagę także m.in. Zofia Nałkowska[3].
Z okazji 60. rocznicy śmierci poetki został odsłonięty 8 marca 2009 przez gen. Stanisława Nałęcz-Komornickiego (bratanka) pomnik w rodzinnym Grabowie nad Pilicą[20]. Pomnik przedstawia poetkę jako kobietę i podpisany jest jako „Maria Komornicka”. W lipcu 2016 odbyły się w Warce obchody 140. rocznicy urodzin poetki z udziałem Brygidy Helbig i Tomasza Komornickiego[21]. Kozienicki Dom Kultury im. Bogusława Klimczuka w Kozienicach organizuje co roku Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Marii Komornickiej[22].
Życiem Komornickiej/Własta inspirowane są m.in. dramat Białe małżeństwo Tadeusza Różewicza, zaadaptowany na film przez Magdalenę Łazarkiewicz (Białe małżeństwo), Księgi Em Izabeli Filipiak i Komornicka. Biografia pozorna Bartosza Frąckowiaka oraz Weroniki Szczawińskiej, a także fabularyzowana biografia Inna od siebie Brygidy Helbig.
W 1995 powstał krótkometrażowy film dokumentalny Nadmiar życia. Maria Komornicka w reżyserii Aleksandry Czerneckiej i Dariusza Pawelca.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.