Loading AI tools
lista w projekcie Wikimedia Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nagroda Nobla przyznawana jest rokrocznie w pięciu kategoriach: fizyki, chemii, fizjologii i medycyny, literatury oraz za działania na rzecz światowego pokoju. Nagroda ustanowiona została testamentem szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu, Alfreda Nobla[1]. Od 1969 roku przyznawana jest przez Szwedzki Bank Narodowy Nagroda im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii[2]. Ceremonia rozdania wyróżnień odbywa się 10 grudnia, w rocznicę śmierci fundatora, od 1934 roku uroczystość odbywa się w budynku Filharmonii Sztokholmskiej, zaś od 1902 roku nagroda wręczana jest przez króla Szwecji[3]. Wyjątek stanowi Pokojowa Nagroda Nobla, która zgodnie z wolą fundatora przyznawana jest, jako jedyna, przez gremium spoza Szwecji – Norweski Komitet Noblowski i wręczana jest w Oslo przez norweską parę królewską[3]. Każdy laureat otrzymuje pamiątkowy medal[4], dyplom[5] oraz nagrodę pieniężną, której wysokość ustalana jest przez Fundację Nobla i w 2020 wyniosła 10 mln koron szwedzkich[6].
Poniższa lista kobiet nagrodzonych Nagrodą Nobla obejmuje 64 nazwiska kobiet wyróżnionych Nagrodą Nobla w latach 1901–2023[7]. W tym czasie nagrodzonych zostało 965 indywidualnych laureatów oraz 27 organizacji[8] (wśród nagrodzonych laureatów udział kobiet wynosi 6,1%). Pokojową Nagrodą Nobla wyróżnionych zostało 17 kobiet, literacką – 17, w dziedzinie fizjologii lub medycyny – 12, chemii – 8, fizyki – 4. Nagrodą Banku Szwecji w dziedzinie ekonomii wyróżniona zostały dwie kobiety – Elinor Ostrom (2009) i Esther Duflo (2019). Jedyną kobietą nagrodzoną dwukrotnie była Maria Skłodowska-Curie[9].
Lp. | Rok | Dziedzina | Laureatka | Uzasadnienie | |
---|---|---|---|---|---|
1. | 1903 | Fizyka | Maria Skłodowska-Curie[10] (wyróżniona razem z Pierre’em Curie oraz Henrim Becquerelem) |
„W uznaniu ich zasług, jakie oddali poprzez wspólne badania nad zjawiskiem promieniotwórczości odkrytym przez profesora Henriego Becquerela”[11] | |
2. | 1905 | Nagroda Pokojowa | Bertha von Suttner[12] | Odznaczona jako honorowa przewodnicząca Międzynarodowego Stałego Biura Pokoju | |
3. | 1909 | Literatura | Selma Lagerlöf[13] | „W hołdzie wielkiemu idealizmowi, błyskotliwej wyobraźni i duchowej przenikliwości, które wyróżniają jej utwory”[14] | |
4. | 1911 | Chemia | Maria Skłodowska-Curie[15] | „Za wydzielenie radu w stanie czystym i metalicznym”[11] | |
5. | 1926 | Literatura | Grazia Deledda[16] | Za „poetyckie dzieła, w których z jaskrawą plastycznością opisuje życie jej ojczystej wyspy, a także za głębię w podejściu do ludzkich problemów w całości”[14] | |
6. | 1928 | Literatura | Sigrid Undset[17] | Za „niezapomniany opis skandynawskiego średniowiecza”[14] | |
7. | 1931 | Nagroda Pokojowa | Jane Addams[18] (wyróżniona wraz z Nicholasem Butlerem) |
Przewodnicząca Women’s International League for Peace and Freedom | |
8. | 1935 | Chemia | Irène Joliot-Curie[19] (wyróżniona wraz z Frédérikiem Joliot-Curie) |
„Za odkrycie sztucznej promieniotwórczości – syntezy nowych nuklidów promieniotwórczych”[11] | |
9. | 1938 | Literatura | Pearl Sydenstricker Buck[20] | Za „wspaniały epicki opis życia chińskich chłopów i za biograficzne arcydzieła”[14] | |
10. | 1945 | Literatura | Gabriela Mistral[21] | Za „poezję prawdziwego uczucia, czyniącą jej imię symbolem idealistycznych dążeń dla całej Ameryki Łacińskiej”[14] | |
11. | 1946 | Nagroda Pokojowa | Emily Greene Balch[22] (wyróżniona wraz z Johnem Mottem) |
Honorowa przewodnicząca Women’s International League for Peace and Freedom | |
12. | 1947 | Fizjologia lub medycyna | Gerty Cori[23] (wyróżniona wraz z Carlem Ferdinandem Corim oraz Bernardem Houssayem) |
„Za odkrycie przebiegu katalitycznej przemiany glikogenu” | |
13. | 1963 | Fizyka | Maria Göppert-Mayer[24] (wyróżniona wraz z Hansem Jensenem oraz Eugene’em Wignerem) |
„Za odkrycia związane z powłokowym modelem jąder atomowych” | |
14. | 1964 | Chemia | Dorothy Crowfoot Hodgkin[25] | „Za ustalenie, przy pomocy promieniowania X budowy ważnych substancji biochemicznych” | |
15. | 1966 | Literatura | Nelly Sachs[26] (wyróżniona wraz z Samuelem Agnonem) |
Za „wybitne utwory liryczne i dramatyczne, analizujące los narodu żydowskiego”[14] | |
16. | 1976 | Nagroda Pokojowa | Elisabeth Williams[27] | Założycielka Północnoirlandzkiego Ruchu Pokoju (później przemianowanego na Wspólnotę Ludzi Pokoju) | |
17. | Mairead Corrigan[28] | Założycielka Północnoirlandzkiego Ruchu Pokoju (później przemianowanego na Wspólnotę Ludzi Pokoju) | |||
18. | 1977 | Fizjologia lub medycyna | Rosalyn Yalow[29] (wyróżniona wraz z Rogerem Guilleminem oraz Andrew Schallym) |
„Za rozwinięcie radioimmunologicznej metody oznaczania hormonów peptydowych” | |
19. | 1979 | Nagroda Pokojowa | Anjezë Gonxha Bojaxhiu[30] | „Założycielka Zgromadzenia Misjonarek Miłości pracującego wśród najbiedniejszych z biednych” | |
20. | 1982 | Nagroda Pokojowa | Alva Myrdal[31] (wyróżniona wraz z Alfonsem Roblesem) |
Za działalność na rzecz rozbrojenia | |
21. | 1983 | Fizjologia lub medycyna | Barbara McClintock[32] | „Za odkrycie ruchomych elementów genetycznych” | |
22. | 1986 | Fizjologia lub medycyna | Rita Levi-Montalcini[33] (wyróżniona wraz ze Stanleyem Cohenem) |
„Za odkrycia czynników wzrostu” | |
23. | 1988 | Fizjologia lub medycyna | Gertrude Elion[34] (wyróżniona wraz z Jamesem Blackiem oraz George’em Hitchingsem) |
„Za odkrycie ważnych zasad leczenia farmakologicznego” | |
24. | 1991 | Nagroda Pokojowa | Aung San Suu Kyi[35] | „Za jej pokojową walkę o demokrację i prawa człowieka” | |
25. | Literatura | Nadine Gordimer[36] | Otrzymała ją jako ta, która „przez swą wspaniałą epikę stała się wielkim dobrodziejstwem dla ludzkości”[14] | ||
26. | 1992 | Nagroda Pokojowa | Rigoberta Menchú[37] | „Za jej pracę na rzecz sprawiedliwości społecznej i pojednania etniczno-kulturowego opartego na poszanowaniu praw ludności tubylczej” | |
27. | 1993 | Literatura | Toni Morrison[38] | Za to, że „w powieściach charakteryzujących się siłą wizji literackiej i poetyckich wartości, przedstawia najważniejsze problemy amerykańskiej rzeczywistości”[14] | |
28. | 1995 | Fizjologia lub medycyna | Christiane Nüsslein-Volhard[39] (wyróżniona wraz z Edwardem Lewisem oraz Erikiem Wieschausem) |
„Za odkrycia dotyczące kontroli genetycznej wczesnego rozwoju zarodkowego” | |
29. | 1996 | Literatura | Wisława Szymborska[40] | Za „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”[14] | |
30. | 1997 | Nagroda Pokojowa | Jody Williams[41] (wyróżniona wraz z Międzynarodową Kampanią na rzecz Zakazu Min Przeciwpiechotnych) |
„Za wysiłki na rzecz zakazu stosowania i wyeliminowania min przeciwpiechotnych”[42] | |
31. | 2003 | Nagroda Pokojowa | Szirin Ebadi[43] | „Za jej wysiłki na rzecz demokracji i praw człowieka, zwłaszcza skupione na walce o prawa kobiet i dzieci”[44] | |
32. | 2004 | Literatura | Elfriede Jelinek[45] | Za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”[14] | |
33. | Fizjologia lub medycyna | Linda Buck[46] (wyróżniona wraz z Richardem Axelem) |
„Za badania mechanizmów percepcji węchowej”[47] | ||
34. | Nagroda Pokojowa | Wangari Maathai[48] | „Za jej wkład w zrównoważony rozwój, demokrację i pokój”[49] | ||
35. | 2007 | Literatura | Doris Lessing[50] | „Jej epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą”[14] | |
36. | 2008 | Fizjologia lub medycyna | Françoise Barré-Sinoussi[51] (wyróżniona wraz z Haraldem zur Hausenem oraz Lukiem Montagnierem) |
„Za odkrycie wirusa zespołu nabytego braku odporności”[52] | |
37. | 2009 | Chemia | Ada Jonath[53] (wyróżniona wraz z Venkatramanem Ramakrishnanem oraz Thomasem Steitzem) |
„Za badania nad strukturą i funkcją rybosomu”[54] | |
38. | Ekonomia | Elinor Ostrom[55] (wyróżniona wraz z Oliverem Williamsonem) |
„Za wykazanie jak wspólna własność może być zarządzana przez zrzeszenia użytkowników”[56] | ||
39. | Fizjologia lub medycyna | Elizabeth Blackburn[57] (wyróżniona wraz z Jackiem Szostakiem) |
„Za odkrycie, jak zakończenia chromosomów są chronione przez struktury o nazwie telomery oraz za odkrycie enzymu telomerazy”[58] | ||
40. | Carol Greider[59] (wyróżniona wraz z Jackiem Szostakiem) | ||||
41. | Literatura | Herta Müller[60] | Wyróżniona jako ta, „która łącząc intensywność poezji i szczerość prozy przedstawia świat wykorzenionych”[14] | ||
42. | 2011 | Nagroda Pokojowa | Leymah Gbowee[61] | „Za ich pokojową walkę o bezpieczeństwo kobiet i o prawo kobiet do pełnego uczestnictwa w budowaniu pokoju”[62] | |
43. | Ellen Johnson Sirleaf[63] | ||||
44. | Tawakkul Karman[64] | ||||
45. | 2013 | Literatura | Alice Munro[65] | jako „mistrzyni współczesnego opowiadania”[66] | |
46. | 2014 | Nagroda Pokojowa | Malala Yousafzai[67] (wyróżniona wraz z Kailashem Satyarthim) |
„za walkę z ciemiężeniem dzieci i młodych ludzi oraz o prawo wszystkich dzieci do edukacji”[68] | |
47. | Fizjologia lub medycyna | May-Britt Moser[69] (wyróżniona wraz z Edvardem Moserem oraz Johnem O’Keefeem) |
„za odkrycie komórek, które tworzą system pozycjonowania w mózgu”[70] | ||
48. | 2015 | Fizjologia lub medycyna | Youyou Tu[71] (wyróżniona wraz z Williamem Campbellem oraz Satoshim Ōmurą) |
„za odkrycia dotyczące nowych metod leczenia malarii”[72] | |
49. | Literatura | Swiatłana Aleksijewicz[73] | „za polifoniczny pomnik dla cierpienia i odwagi w naszych czasach” | ||
50. | 2018 | Chemia | Frances Arnold[74][75] | za metody oparte na sterowanej ewolucji do wytwarzania enzymów | |
51. | Fizyka | Donna Strickland[76]
(wyróżniona wraz z Gérardem Mourou (dzieli z nim połowę nagrody) i Arthurem Ashkinem) |
„za metodę generowania ultrakrótkich impulsów optycznych wysokiej mocy” | ||
52. | Nagroda Pokojowa | Nadia Murad[77]
(wyróżniona wraz z Denisem Mukwege) |
„za wysiłki mające na celu zaprzestanie używania przemocy seksualnej jako narzędzia wojny i konfliktów zbrojnych” | ||
53. | Literatura | Olga Tokarczuk[78] | „za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia” | ||
54. | 2019 | Ekonomia | Esther Duflo[79]
(wyróżniona wraz z Abhijitem Banerjee i Michaelem Kremerem) |
„za ich eksperymentalne podejście do łagodzenia światowego ubóstwa” | |
55. | 2020 | Fizyka | Andrea Ghez[80]
(wyróżniona wraz z Reinhardem Genzelem) |
„za odkrycie supermasywnego obiektu kompaktowego w centrum naszej galaktyki” | |
56. | Chemia | Emmanuelle Charpentier[81] | „za rozwój metody edycji genomu” | ||
57. | Jennifer Doudna[82] | ||||
58. | Literatura | Louise Glück[83] | „za jej niepowtarzalny, poetycki głos, który surowym pięknem czyni indywidualne istnienie powszechnym” | ||
59. | 2021 | Nagroda Pokojowa | Maria Ressa[84] (wyróżniona wraz z Dmitrijem Muratowem) | „za ich wysiłki na rzecz ochrony wolności słowa, która jest warunkiem wstępnym demokracji i trwałego pokoju.” | |
60. | 2022 | Chemia | Carolyn Bertozzi[85] (wyróżniona wraz z Mortenem Meldalem i Barrym Sharplessem) | „za rozwój chemii „click” i bioortogonalnej” | |
61. | 2022 | Literatura | Annie Ernaux[86] | „za odwagę i kliniczną przenikliwość, z jaką odkrywa korzenie, alienacje i zbiorowe ograniczenia osobistej pamięci” | |
62. | 2023 | Medycyna lub fizjologia | Katalin Karikó (wróżniona wraz z Drew Weissmanem) | "Za ich odkrycia dotyczące modyfikacji zasad nukleozydów, umożliwiających rozwój skutecznych szczepionek mRNA przeciwko COVID-19". | |
63. | Fizyka | Anne L’Huillier (wyróżniona wraz z Pierrem Agostinim i Ferencem Krauszem) | "Za metody eksperymentalne generujące impulsy światła o długości attosekundy do badania dynamiki elektronów w materii". | ||
64. | Nagroda Pokojowa | Narges Mohammadi | "Za jej walkę przeciwko uciskowi kobiet w Iranie oraz za jej starania na rzecz praw człowieka i wolności dla wszystkich". | ||
65. | Ekonomia | Claudia Goldin | "Za rozwinięcie naszego zrozumienia wyników rynku pracy kobiet". |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.