Loading AI tools
naczynie ceramiczne lub metalowe Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krater (stgr. κρατήρ kratḗr, od κεράννυμι „mieszam”) – starożytne naczynie ceramiczne lub metalowe, służące do mieszania wina z wodą. Typowe dla kultury greckiej, znane już w epoce minojskiej i mykeńskiej, popularne aż do czasów hellenistycznych; używane również przez Etrusków i Rzymian.
Należący do form otwartych i zwykle bogato zdobiony, krater ma pierścieniowatą, podwyższoną stopkę, pojemny brzusiec, szeroką, niską szyję ze stosunkowo szerokim, płaskim wylewem oraz dwa uchwyty umieszczone symetrycznie po bokach naczynia. Jako mieszalnik wina był naczyniem typowym dla pomieszczeń biesiadnych; jego użytkowym uzupełnieniem były ojnochoe, psykter i stamnos.
Znany już w kulturach starożytnego Wschodu (głównie jako naczynie kultowe), w ceramice greckiej krater przyjął się i rozpowszechnił w epoce mykeńskiej (np. tzw. Krater wojowników), jednak jego późniejsza, dojrzała postać wywodzi się z warsztatów korynckich. W rozwoju form tego naczynia wyróżnia się cztery typy kraterów: kolumienkowe, wolutowe, kielichowate i dzwonowate. Określenia pierwszych dwóch pochodzą od kształtu uchwytów, trzeciego od kształtu wylewu, a czwartego – od kształtu brzuśca[1]. Oprócz tych elementów istotne znaczenie w ich typologii ma kształt stopki i osadzenie uchwytów (imadeł).
Określenie krateriskos (κρατηρίσκος) odnosi się do niewielkiego naczynia o tym samym kształcie, najczęściej ceramicznego[uwaga 2], u Greków służącego głównie celom kultowym (czarnofigurowe krateriskosy z wyobrażeniem pląsających dziewcząt poświęcano Artemidzie Brauronii podczas jej dorocznego święta Arkteia)[3]. Ich przeciwieństwem są egzemplarze bardzo okazałe pod względem wielkości (np. krater François, kratery Eufroniosa).
Potrzeba korzystania z tego naczynia powstała u Greków na gruncie zwyczaju picia zamiast wina czystego (akratos), napoju rozcieńczanego w różnym stosunku; niekiedy dodatkowo mieszano je z przyprawami[4]. Poza utrwalonym kulturowo przeświadczeniem, że wino nierozcieńczone piją jedynie barbarzyńcy, wpływała na to okoliczność, że w odróżnieniu od dzisiejszego wino to było nie tylko słodsze, lecz również bardziej alkoholizowane[uwaga 3]. Zwyczaj ten praktykowano co najmniej od czasów homeryckich, skoro w eposie Achilles zwraca się do Patroklosa: „Największy krater mi przynieś, wino w nim zmieszaj najlepsze” (Iliada IX, 202-203). Rozcieńczano je wodą zazwyczaj w proporcji 2-3 części wody na 1 część wina. Za normę przyzwoitą uznawano proporcję 3:1, natomiast stosunek 1:1 oznaczał wyraźny zamiar pijaństwa[5]. Podczas biesiady nadzór nad tą czynnością sprawował sympozjarcha (συμποσίαρχος), zwany też basileusem[uwaga 4]. Sceny na wazach wskazują, że podczaszy w tym celu na ogół opuszczał biesiadników i że czynność mieszania odbywała się w przedsionku lub na dziedzińcu. Powiązanie z pewnymi rytualnymi scenami dionizyjskimi wskazywałoby, że jako naczynie na wino nierozcieńczone mógł niekiedy służyć też stamnos[6].
Sympozjarcha nadzorował również tempo picia oraz ogólną ilość wina spożywanego przez biesiadników. W znacznie późniejszej Uczcie mędrców Atenajosa zachował się opis zasad ilościowego dysponowania winem stosowany przez niejakiego Eubolosa: „Dla ludzi mądrych mieszam tylko trzy kratery: pierwszy dla zdrowia, drugi dla miłości i przyjemności, trzeci na sen; wypiwszy go, goście idą do domu. Czwarty nie do nas należy, tylko do pychy (hybris); piąty to krater krzyków, szósty orgii, siódmy zamglonych oczu, ósmy urzędnika sądowego, dziewiąty gniewu, dziesiąty szaleństwa i ciskania sprzętami.” (II, 36)[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
