Kompania graniczna KOP „Kociubińczyki”

Kompania graniczna KOP „Kociubińczyki” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Kompania graniczna KOP „Kociubińczyki”

Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Organizacja
Dyslokacja	Kociubińczyki
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	batalion KOP „Kopyczyńce”

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. W Kopyczyńcach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 23 batalionu celnego, a jego 4 kompania stacjonowała w Kociubińczykach. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[5]. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 1600/tjn./O.de B/25, w drugim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, w terminie do 1 marca 1925 sformowano 13 batalion graniczny ^[8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 7 podoficerów, 4 nadterminowych i 82 żołnierzy służby zasadniczej^{[uwaga 1]}. W 1939 roku 1 kompania graniczna KOP „Kociubińczyki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Kopyczyńce”^[9].

Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Służba graniczna

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11].

1 kompania graniczna „Kociubińczyki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 20 kilometrów 900 metrów^[12]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Szydłowce”, „Zielona” i „Zbrzyż” z komendantury „Huków”^[13] .

Kompanie sąsiednie:

• 3 kompania graniczna KOP „Husiatyń” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Skała” – 1928^[14], 1929^[15], 1931^[13] , 1932^[16], 1934^[17], 1938^[18]

Działania kompanii w 1939

17 września 1939 batalion KOP „Kopyczyńce” kpt. Kąkolewskiego został zaatakowany zostały przez pododdziały 4 Korpusu Kawalerii komdiwa Dmitrija Riabyszewa i 26 BPanc płk. Siemieczenki oraz pododdziały 23 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD. Atak rozpoczął się o godzinie 3:00 17 września czasu moskiewskiego^[19].

Strażnice 1 kompanii granicznej „Kociubińczyki” atakowały pododdziały 26 BPanc i częściowo 5 Korpusu Kawalerii Komdiwa Wasilija Ganina. Strażnicę „Kociubińczyki” zaatakował oddział wydzielony z batalionu rozpoznawczego 26 BPanc. i pododdziału 23 Oddziału Wojsk Pogranicznych. Po przeprawieniu się przez Zbrucz, zaatakował on z zaskoczenia strażnicę i odwody kompanii i pokonał je w walce^[20].

Na rozkaz ppłk. Kotarby pozostałości batalionu wycofały się w kierunku na Czortków-Buczacz-Niżniów. W rejon Niżniowa dotarły w godzinach wieczornych 17 września. Otoczone przez sowietów, poddały się^[21].

Struktura organizacyjna kompanii

Rozmieszczenie batalionu KOP „Kopyczyńce” w 1931

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934^{[14][15][13] [16][22][uwaga 2]}:

• strażnica KOP „Szydłowce”^{[uwaga 3]}
• strażnica KOP „Zielona”^{[uwaga 4]}
• strażnica KOP „Siekierzyńce Płn.”^{[uwaga 5]}
• strażnica KOP „Siekierzyńce Płd.”

Strażnice kompanii w 1938^[18]

• strażnica KOP „Szydłowce”
• strażnica KOP „Zielona”
• strażnica KOP „Siekierzyńce”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[23]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Szydłowce”
• 2 strażnica KOP „Zielona”
• 3 strażnica KOP „Siekierzyńce”

Dowódcy kompanii

• kpt. Tadeusz Danilewicz (11 VIII 1928 − 24 III 1931 → przeniesiony do 39 pp)^[24] 
• kpt. Mieczysław Łukowski (23 III 1931 −21 III 1933 → odszedł do 48 pp)^[24] 
• p.o. por. Wiktor Łaniewski (21 III 1933 −)^[24] 
• kpt. Piotr Salnicki (był 10 I 1934 −)^[24] 
• kpt. Franciszek Opioła (21 III 1934 −)^[24] 
• kpt. Ignacy Wanic^{[uwaga 6]} ( – 1939)
• kpt. Ernest Włodzimierz Heyer^{[uwaga 7]} (IX 1939)

Uwagi

1. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 369
2. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993, odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Szydłowce”, „Zielona”, „Siekierzyńce” → Szubański 1993 ↓, s. 278
3. wieś Szydłowce, gmina Sidorów, powiat kopyczyniecki, województwo tarnopolskie → Baza miejscowości kresowych
4. wieś Zielona, gmina Sidorów, powiat kopyczyniecki, województwo tarnopolskie → Baza miejscowości kresowych
5. wieś Siekierzyńce, gmina Sidorów, powiat kopyczyniecki, województwo tarnopolskie → Baza miejscowości kresowych
6. Wanic Ignacy Kazimierz, kpt. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dca 1 kompanii granicznej „Kociubińczyki”. Przydział mobilizacyjny nieznany^[25].
7. Ernest Włodzimierz Heyer (ur. 18 listopada 1903, zm. 1 października 1971) – kapitan piechoty. W 1933 roku został przeniesiony ze Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej do 3 pułku piechoty Legionów w Jarosławiu na stanowisko dowódcy kompanii. W 1937 roku został przeniesiony do KOP. Do mobilizacji dca 3 kompanii granicznej „Postołówka”. We wrześniu 1939 dca 1 kompanii granicznej „Kociubińczyki”^[26]. Rocznik Oficerski 1932, s. 105, 804.

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
5. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
6. Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
7. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
8. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
9. Szubański 2000 ↓, s. 90.
10. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
11. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
12. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 310.
13. Szkice dyslokacyjne ↓.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 9/1928.
15. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 5/1929.
16. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 39/1932.
17. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 59/1934.
18. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 90/1938.
19. Prochwicz 2003 ↓, s. 213.
20. Prochwicz 2003 ↓, s. 215.
21. Prochwicz 2003 ↓, s. 216.
22. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 58/1934.
23. Prochwicz 2003 ↓, s. 315.
24. Obsada oficerska bg „Kopyczyńce” ↓.
25. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 756.
26. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 720.

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Kopyczyńce” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.185/104.)