Kocimiętka właściwa (Nepeta catariaL.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Naukowa nazwa nepeta pochodzi od rzymskiego miasta Nepi. Rzymianie uprawiali tę roślinę w swoich ogrodach. W wielu językach nazwa rośliny odnosi się do faktu, że jej zapach wabi koty[4].
Gatunek o pochodzeniu wschodniośródziemnomorsko-irańsko-turańskim. W Europie pojawił się w neolicie, na terenach ziem polskich w epoce brązu[5]. Obecnie jest szeroko rozprzestrzeniony w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Występuje także w Ameryce Środkowej, Australii, Nowej Zelandii i Afryce Północnej (Maroko)[6]. W Polsce występuje w rozproszeniu na całym niżu, pogórzu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: archeofit[5].
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście o długości do 8 cm[5], krótkoogonkowe, dolne trójkątne, górne podługowate, na obrzeżach ząbkowane, u nasady w kształcie serca, z wierzchu omszone w kolorze zielonym, od spodu gładkie koloru szarego[7].
Zebrane w nibyokółki. Każdy z nich składa się z dwóch skróconych wierzchotek. Kielich o długości do 6,5 mm z 15 nerwami, podczas kwitnienia wydłużający się. Ma ściętą, wyraźnie rozszerzającą się w górnej części rurkę o lancetowatoszydlastych ząbkach. Z zewnątrz jest gęsto owłosiony białymi włoskami, wewnątrz nagi. Korona biaława, grzbiecista, z zewnątrz owłosiona. Jej górna niewyraźnie 2-łatkowa warga jest słabo sklepiona, dolna 3-łatkowa. Łatka środkowa dolnej wargi ma ząbkowane brzegi i jest miseczkowato wgłębiona. Słupek jeden, pręciki cztery, dwusilne, o nitkach tej samej długości co słupek[5].
Rośnie na glebach mineralnych, na stanowiskach osłonecznionych i lekko zacienionych. Można ją spotkać na poboczach dróg, w ruinach, w zaroślach, przy zabudowaniach i płotach oraz na polach uprawnych (chwast)[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll.Onopordenion[10].
Cechy fitochemiczne
Kocimiętka wydziela olejki eteryczne zawierające karwakrol, nepetol, pulegon, irydoid nepetalakton, garbniki i gorycze. Nepetalakton prawdopodobnie jest kocim feromonem, który je przyciąga (stąd nazwa rośliny)[4]. Koty baraszkując w tej roślinie bardzo często doszczętnie ją niszczą.
Zbiór i suszenie: zbiera się w czasie kwitnienia rośliny, podczas suchej i słonecznej pogody. Suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych lub w suszarni w temperaturze do 35 stopni. Surowiec przechowuje się w zamkniętych pojemnikach[12].
Zastosowanie: Wewnętrznie napar z kocimiętki stosuje się jako środek uspokajający przy bezsenności, pobudzeniu ruchowym, nerwicach, palpitacji serca i lękach, a także przy schorzeniach nerek i wątroby, kolce jelitowej, biegunce i przeziębieniach[4].
Roślina ozdobna. Bywa uprawiana jako roślina lecznicza, ale także jako roślina ozdobna. Jest całkowicie mrozoodporna. Nadaje się na rabaty, obwódki i jako roślina okrywowa. Wymaga słonecznego stanowiska i przepuszczalnej gleby. Powinna być sadzona osobno, rośnie bowiem bujnie i może zagłuszać rośliny słabiej rosnące. Rozmnaża się przez wysiew nasion, sadzonki późną wiosną, lub przez podział kęp[13].
Inne zastosowania
Rzymianie używali kocimiętki nie tylko do celów leczniczych, ale także jako przyprawę do potraw[4]. Jako przyprawa do sosów używana była czasami w Anglii[14].
Olejek z kocimiętki jest używany do produkcji perfum[4].
Zapach kocimiętki wabi nie tylko koty, ale również pszczoły. Pszczelarze czasami nacierają kocimiętką ule, aby przywabić rójkę pszczół[4].
Kocimiętka skutecznie odstrasza niektóre owady: muchy bolimuszki kleparki(inne języki) (Stomoxys calcitrans), które żywią się krwią dużych ssaków, np. koni i krów, muchy domowe, komary i karaczany[15].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
WładysławMatuszkiewicz:Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.Warszawa:Wyd. Naukowe PWN,2006. ISBN83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
GeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN3-8331-1916-0, OCLC271991134.