Loading AI tools
polski oficer, ofiara zbrodni katyńskiej Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Rudolf Gabryś[uwaga 1] (ur. 1 stycznia 1891 w Krakowie, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, ofiara zbrodni katyńskiej.
.jpg) Jan Rudolf Gabryś (1938), na patce (na kołnierzu kurtki) widoczny proporczyk Obrony Narodowej | |
 podpułkownik dyplomowany piechoty | |
| Pełne imię i nazwisko |
Jan Rudolf Gabryś |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1 stycznia 1891 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1940 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
dowódca pułku |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
            | |
Urodził się 1 stycznia 1891 w Krakowie, w ówczesnym Królestwie Galicji i Lodomerii, w rodzinie Pawła i Marceli z Odziomków (1866–1937)[6][7][8][9]. Był starszym bratem Jerzego Karola (1901–1974), podporucznika artylerii pospolitego ruszenia Wojska Polskiego[9][10][11].
W 1910 ukończył naukę w klasie VIIIa i zdał maturę w c. k. Gimnazjum III w Krakowie[12][13]. 1 października 1910 został powołany do odbycia obowiązkowej służby wojskowej w cesarskiej i królewskiej Armii, w charakterze jednorocznego ochotnika[14]. Służbę pełnił w 4 tyrolskim pułk strzelców cesarskich do 30 września 1911[15]. Został mianowany na stopień kadeta rezerwy piechoty ze starszeństwem z 1 stycznia 1912 i przydzielony w rezerwie do 13 galicyjskiego pułku piechoty w Opawie[16]. W tym oddziale dwukrotnie odbył ćwiczenia rezerwy (od 15 kwietnia do 15 maja 1912 i od 1 do 28 czerwca 1914)[17]. Następnie ukończył cztery semestry na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego[13].
1 sierpnia 1914 został zmobilizowany do 13 pułku piechoty[15]. Dowodził plutonem na froncie rosyjskim I wojny światowej[15]. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 listopada 1914 w korpusie oficerów rezerwy piechoty. 26 listopada 1914 został ciężko ranny w nogę i pierś[14]. Leczył się w szpitalu rezerwowym w Grazu i Meranie[17]. 1 maja 1915 został przydzielony do batalionu zapasowego 13 pp na stanowisko dowódcy kompanii[15]. Od 2 września 1915 ponownie na froncie dowodził kompanią 13 pp[15]. Przemianowany na oficera zawodowego i awansowany na porucznika ze starszeństwem z 1 maja 1915[18][19][20]. 30 sierpnia 1916 został lekko ranny i zachorował na malarię[21]. Leczył się w szpitalu rezerwowym w Badenie k. Wiednia[17]. 1 listopada tego roku, po wyzdrowieniu, wrócił do batalionu zapasowego 13 pp na stanowisko instruktora i kierownika wyszkolenia batalionów marszowych[15]. Od 2 września 1917 znów dowodził kompanią na froncie rosyjskim, a później włoskim[15]. Od 26 maja do 20 sierpnia 1918 był słuchaczem kursu informacyjnego Szkoły Wojennej w Belgradzie (wcześniej ukończył kursy: gazowy, karabinów maszynowych, współpracy z lotnictwem, szturmowy, dowódców kompanii przy niemieckiej armii gen. Litzmanna oraz dowódców batalionów)[22]. Od 26 sierpnia do 1 września 1918 dowodził III batalionem 13 pp na froncie włoskim[23]. Chory na malarię od 2 do 30 września 1918 przebywał w szpitalu w Moście[24]. Kierował pracą niepodległościową wśród Polaków – oficerów i żołnierzy 13 pułku piechoty[25].
1 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego i przydzielony do 13 pułku piechoty na stanowisko adiutanta[26]. Od 30 lipca 1919 pełnił służbę w Oddziale V Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego na stanowisku naczelnika wydziału, a następnie szefa Sekcji „G”[27]. 1 grudnia 1919 został mianowany z dniem 1 grudnia tego roku kapitanem w piechocie[28]. Od 29 sierpnia do 18 września 1920 pełnił obowiązki dowódcy 13 pułku piechoty. 16 września 1920 dowodził pułkiem w bitwie pod Dytiatynem, nazwanej „Polskimi Termopilami” i upamiętnionej na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Za błędy w dowodzeniu, które przyczyniły się do porażki i rozbicia polskich oddziałów, dwa dni po bitwie Gabryś został zdjęty z dowodzenia 13 pułkiem[29][uwaga 2]. Od 19 września do 16 października 1920 był więziony przy Dowództwie 8 Dywizji Piechoty i we Lwowie, a następnie pozostawał bez przydziału[26]. 31 lipca 1923 minister spraw wojskowych, generał broni Stanisław Szeptycki sporządził wniosek na odznaczenie majora Gabrysia Orderem Virtuti Militari, w którym napisał:
w dniu 16 września 1920 kapitan, obecnie major Sztabu Generalnego Jan Gabryś, były dowódca 13 pułku piechoty, wykonując nakazany marsz odwrotowy w kierunku na Rudniki we Wschodniej Małopolsce, osiągnął kotę 385. W tym czasie silne kolumny wojsk nieprzyjacielskich znajdowały się na tyłach względnie lewej flance 13 pp, zagrażając bezpośrednio lewej flance względnie tyłom 8 Dywizji Piechoty. Mjr Szt. Gen. Jan Gabryś maszerował z III batalionem 13 pp, stanowiącym główną siłę kolumny. Na wymienionym wyżej miejscu napotkał silnego nieprzyjaciela. Mimo nader niekorzystnych dla siebie warunków, tak terenowych, jak i co do liczebności sił własnych w stosunku do nieprzyjacielskich mjr Szt. Gen. Jan Gabryś powziął decyzję przyjęcia walki celem odrzucenia względnie choć powstrzymania nieprzyjaciela, by w ten sposób umożliwić planowaną akcję własnych oddziałów. Przyjęta w tych warunkach walka przyniosła dla oddziału mjr. Szt. Gen. Gabrysia duże straty w ludziach i materiale, ale jej cel taktyczny został osiągnięty i to dzięki dzielności oddziału jak i przede wszystkim osobistej odwadze, dzielności i poświęceniu ze strony mjr. Szt. Gen. Gabrysia. Opisana akcja z powodu poniesionych w niej strat – stała się powodem aresztowania mjr. Szt. Gen. Gabrysia i dochodzeń sądowych, a wreszcie zbadana została przez Najwyższą Wojskową Komisję Opiniującą, która orzekła, że aresztowanie i dochodzenie sądowe było nieusprawiedliwione oraz celem dania rehabilitacji mjr. Szt. Gen. Gabrysiowi zaproponowała go do odznaczenia za decyzję przyjęcia walki z przeważającymi siłami nieprzyjacielskimi oraz za waleczność i męstwo, okazane w opisanej walce. Popierając ten wniosek proszę o odznaczenie mjr. Szt. Gen. Gabrysia Orderem Wojskowym Virtuti Militari[31][32].
3 sierpnia 1923 szef Gabinetu MSWojsk., generał brygady Edward Szpakowski przesłał wniosek do Kapituły Orderu Virtuti Militari[33]. Cztery dni później wniosek trafił do Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza[33].
3 marca 1921 został odkomenderowany na kurs doszkolenia dla oficerów Sztabu Generalnego[15]. 28 marca tego roku, po ukończeniu kursu, został kierownikiem kancelarii osobistej szefa Sztabu Generalnego[15]. 22 kwietnia 1921 został przydzielony do Inspektoratu Armii Nr II na stanowisko referenta[34]. 1 listopada 1921 został odkomenderowany do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze słuchacza kursu doszkolenia[34]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 301. lokatą w korpusie oficerów piechoty. We wrześniu 1922, po ukończeniu kursu i uzyskaniu „pełnych kwalifikacji do pełnienia służby na stanowiskach Sztabu Generalnego” został przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisko szefa Oddziału III Wyszkolenia. Pełniąc służbę w sztabie DOK V pozostawał w ewidencji 44 pułku piechoty w Równem[35][36]. 1 grudnia 1924 awansował na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 86. lokatą w korpusie oficerów piechoty (w marcu 1939, w tym samym stopniu i starszeństwie zajmował 1. lokatę[37]). 14 listopada 1925 został przesunięty na stanowisko szefa Oddziału Ogólnego DOK V[38]. Od 31 października 1926 pełnił obowiązki szefa sztabu DOK V[39]. 15 stycznia 1927 został przeniesiony do Biura Ogólno Administracyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[40][39]. W kwietniu 1928 został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 32 pułku piechoty w Modlinie[41][42]. 30 maja tego roku, po dwutygodniowym urlopie przeniesieniowym, objął obowiązki zastępcy dowódcy pułku[43]. Od 18 kwietnia do 11 maja 1929 był słuchaczem kursu informacyjnego dla dowódców pułków w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu[44]. Od 9 listopada 1930 do 2 lutego 1931 oraz od 8 maja do 31 lipca 1931 czasowo pełnił obowiązki dowódcy pułku[45]. Z dniem 1 kwietnia 1932 został wyznaczony na stanowisko komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Jarocin[46][47]. Na wspomniane stanowisko został wyznaczony „na skutek kilkakrotnego ominięcia go przez Pana Marszałka przy obsadzaniu stanowisk dowódców pułków”[48]. W listopadzie 1933 został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi na stanowisko kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[49]. 4 września 1937 objął dowództwo Śląsko-Cieszyńskiej Brygady Obrony Narodowej w Bielsku[50][51]. 18 października 1938 bezpośredni przełożony podpułkownika Gabrysia – dowódca Górnośląskiej Brygady Obrony Narodowej, pułkownik Józef Giza w „rocznej liście kwalifikacyjnej” napisał o nim między innymi: „żonaty, bezdzietny. Ma na utrzymaniu bratanka i posyła go do szkoły powszechnej w Bielsku. Pomaga rodzinie. Żyje bardzo oszczędnie ale stosownie do stanowiska. Długów nie ma. Chory na serce i musi na siebie uważać. Żona zdrowa. Stosunki materialne i zdrowotne nie wpływają na spełnianie obowiązków służbowych”[52].
Na czele brygady wziął udział w akcji zajęcia Zaolzia, a następnie obowiązki dowódcy brygady łączył z funkcją komendanta miasta Cieszyna[25]. 11 lipca 1939 zastąpił płk. Stanisława Dąbka na stanowisku dowódcy 52 pułku piechoty w Złoczowie[53]. Na czele tego oddziału walczył w kampanii wrześniowej[54].
Po agresji ZSRR na Polskę dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Starobielsku[55][54]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach[55][54], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie[56][54].
Był żonaty z Michaliną z Chrabąszczów (1894–1948), która została pochowana na cmentarzu w Starym Sączu. Jest to także grób symboliczny pułkownika Gabrysia[57][58].
Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie na stopień generała brygady[59][60]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[61][62].
4 kwietnia 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości ponownie rozpatrzył wniosek ppłk. Gabrysia, lecz Krzyża Niepodległości nie przyznał[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
