Elektryczne Koleje Dojazdowe

Elektryczne Koleje Dojazdowe S.A. (skrót EKD) – spółka akcyjna z siedzibą w Warszawie działająca w latach 1922–1947^[2].

Elektryczne Koleje Dojazdowe S.A.^[1]

Pociąg EKD na tle stacji w Pruszkowie, 1930
Państwo	Polska
Siedziba	Warszawa
Data założenia	1922
Data likwidacji	1947
Forma prawna	spółka akcyjna
Udziałowcy	Siła i Światło
brak współrzędnych

Stacja początkowa EKD przy ul. Nowogrodzkiej w Warszawie

Tory EKD na ul. Szczęśliwickiej w Warszawie, 1935

Opis

Kapitał zakładowy spółki wyniósł 500 000 zł, z czego 40% udziałów miała spółka „Siła i Światło”, 25% Bank Związku Spółek Zarobkowych, a pozostała część akcji należała do drobnych akcjonariuszy^[3].

12 listopada 1924 roku spółka otrzymała koncesję na budowę i eksploatację kolei elektrycznej użytku publicznego z Warszawy przez Grodzisk Mazowiecki do Żyrardowa^[4].

Budowę rozpoczęto w 1925 roku, a w 1927 roku otwarto linię łączącą centrum Warszawy z Grodziskiem Mazowieckim^[5], nazywaną zwyczajowo koleją EKD^[2]. Pierwsza stacja początkowa w Warszawie zlokalizowana była na ul. Nowogrodzkiej, między ulicami Poznańską i Marszałkowską^[6].

Na terenie Warszawy trasę linii EKD prowadzono systemem tramwajowym^[1]. EKD jeździły na terenie Warszawy jak tramwaj, ponadto przepisy ruchu, utrzymania taboru i linii, oraz schemat organizacyjny przedsiębiorstwa zapożyczono również z warszawskich tramwajów^[7]. Linia była zelektryfikowana napięciem stałym 600 V. Do obsługi trasy zakupiono w Wielkiej Brytanii 20 wagonów silnikowych i 20 doczepnych^[8] (EN80), które osiągały prędkość ponad 70 km/h. W systemie sygnalizacji zabezpieczenia ruchu pociągów zastosowano semafory świetlne oraz SBL.

W 1932 roku koncesja spółki została zmieniona w celu umożliwienia rozbudowy sieci^[9]. W tym samym roku wybudowano odgałęzienie do Włoch, a w 1936 roku z Podkowy Leśnej do Milanówka^[5]. Plany dalszej rozbudowy sieci EKD z Grodziska Mazowieckiego w kierunku Żyrardowa i Błonia zniweczyła elektryfikacja istniejących linii PKP do tych miejscowości (1936), a z Grodziska do Mszczonowa wybuch II wojny światowej.

EKD wpłynęła na ożywienie terenów leżących wzdłuż jej linii^[4]. Wzdłuż linii zaczęły powstawać osiedla – miasta ogrody od Włoch do Podkowy Leśnej, a także następowała zintensyfikowana parcelacja gruntów rolnych okolicznych folwarków^[10].

W 1939 roku kolej przewoziła ok. 4 tys. pasażerów dziennie, kursując w godzinach szczytu nawet co 10 minut^[11].

Po zakończeniu działań wojennych, przedsiębiorstwo wznowiło działalność 2 października na odcinku Pruszków-Grodzisk, 8 października pociągi dojeżdżały do Szczęśliwic, w połowie października do granicy miasta, 11 listopada do ul. Niemcewicza, a 14 grudnia 1939 do przystanku końcowego przy ul. Nowogrodzkiej^[12]. Z EKD chętnie korzystali szmuglerzy przewożący żywność do miasta^[12].

W styczniu 1940 roku niemieckie władze okupacyjne zarządziły przeznaczenie przedniego pomostu pierwszego przyczepnego wagonu EKD tylko dla Niemców^[13]. Tabor stanowiło 40 wagonów (przed wojną 76 wagonów)^[13]. Z powodu zniszczenia we wrześniu 1939 podczas obrony Warszawy warsztatów na stacji Warszawa Zachodnia, napraw taboru dokonywano w Pruszkowie^[13].

W maju 1945 roku pociągi EKD zaczęły dojeżdżać do stacji początkowej przy ul. Nowogrodzkiej (wcześniej dojeżdżały do ul. Szczęśliwickiej)^[14].

Po wojnie EKD znalazła się pod Tymczasowym Zarządem Państwowym Ministerstwa Komunikacji, a w 1947 roku kolej została upaństwowiona^[15][16] i przekazana pod zarząd PKP. W 1951 roku zrezygnowano ze stosowania dotychczasowej nazwy zmieniając ją na Warszawska Kolej Dojazdowa^[5].

W pierwszych latach po zakończeniu działań wojennych przewozy pasażerskie na EKD szybko wzrosły: w 1945 roku przewieziono 4,5 mln pasażerów, a w 1946 roku – 8,9 mln, w 1947 roku – 12 mln i w 1948 roku – 13 mln pasażerów (łącznie z przewozem pasażerów autobusami EKD)^[17].

Dyrektorem naczelnym spółki był Tadeusz Baniewicz, który kierował przedsiębiorstwem od okresu budowy do przejęcia linii EKD przez PKP^[1][18].

Przypisy

1. Józef Grzelak: 55 lat Elektrycznej Kolei Dojazdowej Warszawa – Grodzisk Mazowiecki. Trakcja i Wagony, nr 4–5/1983.
2. Elektryczne Koleje Dojazdowe, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-03-18].
3. Oskar Koszutski: Jubileusz 80 – lecia Kolejki E.K.D. Podkowiański Magazyn Kulturalny nr 58-59.
4. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 listopada 1924 r. w sprawie udzielenia koncesji na budowę i eksploatację kolei elektrycznej użytku publicznego z Warszawy przez Grodzisk do Żyrardowa. (Dz.U. z 1924 r. nr 100, poz. 924).
5. Tramwaje w Polsce. Justyna Żurawicz (red.). Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2013, s. 233–237. ISBN 978-83-7729-215-0.
6. Magda Szymańska (oprac.): Warszawa zapamiętana. Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2018, s. 116. ISBN 978-83-66068-01-8.
7. Koleje dojazdowe Warszawy: wczoraj – dziś – jutro.
8. 91 lat temu z Grodziska Maz. do Warszawy wyruszył pierwszy pociąg elektryczny w Polsce.
9. Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 10 maja 1932 r. o zmianie zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 listopada 1932 r. w sprawie udzielenia koncesji na budowę i eksploatację kolei elektrycznej użytku publicznego z Warszawy przez Grodzisk do Żyrardowa i o nadaniu koncesji na budowę i eksploatację odgałęzień wymienionej kolei do Włoch i Milanówka tudzież o jej przedłużeniu do stacji kolei państwowych w Grodzisku. (Dz.U. z 1932 r. nr 46, poz. 434).
10. Anna Majewska: budowa elektrycznej kolei dojazdowej determinant rozwoju strefy podmiejskiej Warszawy, s. 99.
11. JudytaJ. Kurowska-Ciechańska JudytaJ., Koleje, ArielA. Ciechański, Warszawa: Wydawnictwo Carta Blanca, 2009, s. 137, ISBN 978-83-60887-80-6, ISBN 978-83-60887-23-3.
12. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 254. ISBN 978-83-07-03239-9.
13. Barbara Ratyńska: Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską. Książka i Wiedza, 1982, s. 401.
14. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 25, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
15. Orzeczenie nr 6 Ministra Komunikacji z dnia 29 maja 1947 r. o przejęciu na własność Państwa przedsiębiorstw komunikacyjnych (M.P. z 1947 r. nr 122, poz. 775).
16. Dz.Urz. m.st. Warszawy z 1947 r. nr 23, s. 26.
17. Od ponad 90 lat, Kurier Warszawski.
18. Tadeusz Baniewicz.

Encyklopedie internetowe (przedsiębiorstwo komercyjne):

• PWN: 3897476