Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dziegieć – produkt o gęstej, smolistej konsystencji powstający w wyniku suchej destylacji drewna bądź kory różnych gatunków drzew i krzewów[1].
Wśród sklasyfikowanych rodzajów (według różnych źródeł) wyróżnia się dziegcie gatunkowe[2]: sosnowy (Pix liquida Pini)[3][4], bukowy (Pix Fagi)[5], brzozowy (Pix Betulae)[6], jałowcowy (Pix Juniperi)[7] oraz dziegieć mieszany (Pix liquida)[8] i jego zagęszczoną odmianę – dziegieć okrętowy (Pix navalis). Rzadziej uzyskiwane w praktyce są dziegcie gatunkowe: modrzewiowy (Pix Laricis), jodłowy (Pix Abietis), dziegieć świerkowy (Pix Picea), wierzbowy (Pix Salicis) oraz torfowy (Pix Cespesis)[2].
Niekiedy jako „dziegieć mineralny” określa się smołę pogazową[uwaga 1] używaną w lecznictwie jako produkt standaryzowany pod nazwą Prodermina[9]. W literaturze opisywany jest także dziegieć węgla brunatnego[10].
Wytwarzany był w smolarniach. Technologia polega na rozpaleniu ognia w specjalnie przygotowanych dołach ziemnych, w których ułożone zostają stosy drewna, uszczelnione darnią, mchem i gliną, a następnie obsypane ziemią. Proces wytapiania dziegciu trwa wiele godzin, a powstała substancja spływa do glinianego naczynia umieszczonego na dnie dołu.
Umiejętność produkcji dziegciu była kiedyś pilnie strzeżoną tajemnicą, a sam dziegieć bardzo cenioną i szeroko stosowaną substancją.
Był jednym z ważnych produktów handlowych eksportowanych z Polski w beczkach od XV do XIX wieku.
Współcześnie jego produkcja występuje głównie w południowo-wschodniej Polsce i ma charakter jedynie podtrzymywania tradycji rzemiosła ludowego.
Dziegieć ma właściwości aseptyczne, grzybo- i bakteriobójcze[11]. Mimo trudnych do usunięcia zabrudzeń i silnej woni, był stosowany w leczeniu chorób skóry, np. łuszczycy i łupieżu. Był też używany w weterynarii przy wykonywaniu opatrunków oraz w pielęgnacji racic lub kopyt[12].
Wykorzystywano go również w przemyśle skórzanym, do impregnacji płótna i skóry, smarowania osi, uszczelniania łodzi i beczek, przyklejania grotów do strzał i w wielu innych celach.
Dziegieć, ze względu na swoje właściwości oraz niepowtarzalny zapach, był często opisywany w polskiej literaturze, a także stał się przedmiotem przysłów (np. Łyżka dziegciu w beczce miodu) i opowiadań. Wspominali o nim w swojej twórczości między innymi: Henryk Sienkiewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Adam Tadeusz Naruszewicz, Eliza Orzeszkowa, Jan Stanisław Bystroń, Andrzej Sapkowski oraz Jacek Kaczmarski.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
