Dywizjon Przeciwpancerny 10 Brygady Kawalerii

Dywizjon Przeciwpancerny 10 Brygady Kawalerii – zmotoryzowany pododdział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Dywizjon Przeciwpancerny 10 Brygady Kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Tradycje
Kontynuacja	10 Szwadron Przeciwpancerny 1 Pułk Artylerii Przeciwpancernej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk dypl. kaw. Franciszek Stachowicz
Ostatni	ppłk kaw. Zygmunt Moszczeński
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Rzeszów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	10 Brygada Kawalerii
Skład	etat L.dz. 3695/mob.org.

Oficerowie Dywizjonu Przeciwpancernego 10 BK przy kuchni polowej. Od lewej: por. Czesław Raczkowski, ppor. Zygmunt Patolski, ppor. Zbigniew Kopczyński^[1]

Dywizjon Przeciwpancerny 10 BK. Strzelanie na terenie Obozu Ćwiczeń Dęba-Rozalin w 1938.

Historia dywizjonu

Na przełomie lipca i sierpnia 1937 oddział przeciwpancerny szkolił się w składzie 10 Brygady Kawalerii w Obozie Ćwiczebnym Barycz. 17–20 sierpnia 1937 uczestniczył w ćwiczeniu doświadczalnym pomiędzy 10 BK a 2 Dywizją Kawalerii na kierunku Radom-Opoczno^[2]. Dywizjon został sformowany 4 listopada 1937^[3].

Dywizjon miał być w brygadzie szkieletem obrony przeciwpancernej, a sformowany był według etatów nr 11–13^[4]. Miejscem postoju dywizjonu był garnizon Rzeszów^[5].

Szwadrony przeciwpancerne to bojowe pododdziały dywizjonu. Szwadron mógł w składzie dywizjonu wykonywać zadania lub mógł być przydzielony do pułku kawalerii zmotoryzowanej. Mógł działać całością sił lub rozdzielony plutonami do szwadronów kawalerii zmotoryzowanej^[6]. Podstawowym uzbrojeniem dywizjonu była 37 mm armata przeciwpancerna Bofors^[7].

Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” mobilizował, w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czarnym, z terminem A+28 – pluton regulacji ruchu brygady i szwadron łączności brygady, z terminem A+32 – dowództwo dywizjonu, pluton łączności i dwa szwadrony przeciwpancerne^[8][9].

W lipcu 1939, po ukończeniu Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, zostali przydzieleni do dywizjonu kaprale podchorążowie rezerwy: Józef Mróz i Jerzy Thommé^[10].

2 września 1939 szwadron rotmistrza Kiersza wchodził w skład obsady odcinka „Jordanów” pod dowództwem pułkownika Kazimierza Dworaka, natomiast 2 szwadron rotmistrza Rudnickiego zajmował pozycje na odcinku „Rabka”, którego dowódcą był podpułkownik Wojciech Wójcik^[11].

Osobny artykuł: Bitwa pod Jordanowem.

Struktura organizacyjna

Organizacja wojenna dywizjonu przeciwpancernego 10 Brygady Kawalerii L.dz. 3695/Mob/Org/39.^[8][12]

• dowódca dywizjonu
• poczet dowódcy
• oficer techniczny
• drużyna gospodarcza
• pluton łączności
• 1 szwadron przeciwpancerny
• 2 szwadron przeciwpancerny

Obsada personalna w 1939

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939^[13][a]

• dowódca dywizjonu – ppłk dypl. Franciszek Stachowicz
• p.o. I zastępcy dowódcy – mjr Stanisław Maniak
• adiutant – rtm. Janusz II Rudnicki
• lekarz medycyny – por. lek. Eugeniusz Szpakowski
• oficer techniczny – kpt. br. panc. Henryk Gwiazdecki
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Stanisław Roman Maniak^[b]
• oficer mobilizacyjny – rtm. Jerzy Liehr
• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Zbigniew Józef Kopczyński
• oficer administracyjno-materiałowy – rtm. adm. (kaw.) Stanisław Henryk Szczucki
• dowódca plutonu gospodarczego – por. Tadeusz Franciszek Wróbel
• oficer gospodarczy – kpt. int. Jan Stanisław Bzowski
• oficer żywnościowy – por. Stefan Józef Wróbel
• dowódca plutonu łączności – por. Tadeusz Franciszek Wróbel^[c]
• dowódca 1 szwadronu – por. Wiesław Kajetan Kiersz
• dowódca plutonu – por. Czesław Raczkowski
• dowódca 2 szwadronu – rtm. adm. (kaw.) Witold Bourdon
• dowódca plutonu – por. Jan Kazimierz Stanisław Frączek
• dowódca plutonu – por. Zygmunt Władysław Patolski
• na kursie – rtm. Janusz Władysław Dąbrowski

Obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939^[d]

• dowódca dywizjonu – ppłk kaw. Zygmunt Moszczeński
• adiutant – por. Zygmunt Patolski^[e]
• oficer techniczny – kpt. br. panc. Henryk Gwiazdecki^[f]
• oficer żywnościowy – por. Stefan Wróbel
• dowódca plutonu łączności – por. Tadeusz Wróbel
• dowódca 1 szwadronu – por. kaw. Wiesław Kajetan Kiersz-Leliwa^[g]
  • dowódca I plutonu – ppor. rez. Wiktor Rozwadowski^[h]
  • dowódca II plutonu – pchor. rez. Mróz^[i]
  • dowódca III plutonu – ppor. rez. kaw. Tadeusz Pasionek^[j]
• dowódca 2 szwadronu – rtm. Janusz II Rudnicki^[k]
  • dowódca I plutonu – ppor. rez. kaw. Antoni Bober^[l]
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. kaw. Marian Plichta^[m]
  • dowódca III plutonu – NN

Barwy dywizjonu

Do 1939 żołnierze dyonu nosili na kołnierzach kurtek i płaszczy proporczyki projektu ówczesnego dowódcy 10 Brygady Kawalerii, pułkownika dyplomowanego Antoniego Trzaska-Durskiego – szkarłatno-pomarańczowe z czarnym trójkątem^[15].

4 marca 1938 Minister Spraw Wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki wprowadził dla żołnierzy dywizjonu przeciwpancernego:

1. na kołnierzach kurtek i płaszczy – proporczyki szkarłatno-pomarańczowe z czarnym trójkątem pośrodku, przy czym barwa szkarłatna winna być u góry, pomarańczowa zaś u dołu,
2. szkarłatne sukienne otoki do czapek garnizonowych,
3. szkarłatne sukienne lampasy przy długich ciemnogranatowych spodniach tzw. „szaserach”: podwójne z wypustką barwy pomarańczowej dla oficerów i chorążych oraz pojedyncze dla podoficerów zawodowych^[16].

Osobne artykuły: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego i Mundur Wojska Polskiego II RP.

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[14].
2. mjr Stanisław Roman Maniak jednocześnie pełnił obowiązki I zastępcy dowódcy dywizjonu.
3. por. Tadeusz Franciszek Wróbel pełnił jednocześnie funkcję dowódcy plutonu gospodarczego.
4. autor wymienił ponadto majora Stanisława Maniaka na stanowisku kwatermistrzaSteblik 1989 ↓, s. 729.
5. Zygmunt Władysław Patolski urodził się 9 stycznia 1913 roku. Na podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 15 października 1935 roku i 27. lokatą w korpusie oficerów kawaleriiRybka i Stepan 2004 ↓, s. 11, 511. Był absolwentem VII rocznika Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu (1932-1933) i Szkoły Podchorążych Kawalerii (1933-1935)Radomyski 1992 ↓, s. 107.
6. Kpt. br. panc. Henryk Gwiazdecki w 1944 roku był zastępcą dowódcy Oddziałów Zaopatrywania 1 Dywizji PancernejTym 2009 ↓, s. 557.
7. Wiesław Kajetan Kiersz-Leliwa urodził się 2 października 1907 roku we Lwowie. 15 sierpnia 1930 roku został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1930 roku i 53. lokatą w korpusie oficerów kawalerii, i wcielony do 6 Pułku Strzelców Konnych w Żółkwi. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939 roku oraz Krzyżem Walecznych i francuskim Krzyżem Wojennym za kampanię francuską 1940 roku. Po raz drugi i trzeci został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych za kampanię francuską 1944 roku. Od grudnia 1941 roku dowodził 10 Szwadronem Przeciwpancernym. 13 września 1942 roku został dowódcą I dywizjonu 1 Pułku Artylerii Przeciwpancernej. Poległ 8 sierpnia 1944 roku. Pochowany na Cmentarzu Polskim w Grainville-Langannerie. Rocznik Oficerski 1932, s. 171 660. Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946, Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, Londyn 1952, s. 54.
8. Steblik podał, że ppor. rez. Rozwadowski miał na imię JanSteblik 1989 ↓, s. 729.
9. Por. kaw. Józef Mróz w 1944 roku był zastępcą dowódcy III dywizjonu 1 Pułku Artylerii PrzeciwpancernejTym 2009 ↓, s. 551.
10. Tadeusz Pasionek w 1944 roku był oficerem pocztu dowódcy IV dywizjonu 1 Pułku Artylerii PrzeciwpancernejTym 2009 ↓, s. 551.
11. Janusz Rudnicki urodził się 18 września 1898 roku. Odznaczony Medalem Niepodległości. Na porucznika został awansowany ze starszeństwem z 1 grudnia 1922 roku w korpusie oficerów kawalerii. W 1932 roku pełnił służbę w 16 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Rocznik Oficerski 1932, s. 161, 643.
12. Antoni Bober w 1944 roku był dowódcą baterii w I dywizjonie 1 Pułku Artylerii PrzeciwpancernejTym 2009 ↓, s. 551.
13. Marian Plichta w 1944 roku był zastępcą dowódcy szwadronu dowodzenia 10 Pułku Strzelców KonnychTym 2009 ↓, s. 551.

Przypisy

1. Leżeński i Kukawski 1991 ↓, s. 258.
2. Tym i 3/2007 ↓, s. 44, 46-47.
3. Tym i 3/2007 ↓, s. 75.
4. Gaj 2013 ↓, s. 53.
5. Gaj 2013 ↓, s. 12.
6. Gaj 2013 ↓, s. 54.
7. Gaj 2013 ↓, s. 55.
8. Gaj 2013 ↓, s. 13.
9. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 244-245, 248 tabela mobilizacyjna 3B-X-3 wyd. II. Symbol „3B” oznacza dział „kawaleria zmotoryzowana”.
10. Radomyski 1992 ↓, s. 85.
11. Skibiński 1959 ↓, s. 241.
12. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 248, 1095.
13. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 717–718.
14. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
15. Leżeński i Kukawski 1991 ↓, s. 356.
16. Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 2 z 4 marca 1938, poz. 21.

Bibliografia

• Krzysztof M. Gaj: 10 Brygada Kawalerii w 1939 roku. Organizacja wojenna wielkiej jednostki motorowej. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2013. ISBN 978-83-7889-066-9.
• CezaryC. Leżeński CezaryC., LesławL. Kukawski LesławL., O kawalerii polskiej XX wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, ISBN 978-83-04-03364-1.
• Stanisław Radomyski: Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926–1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-06-7.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
• Franciszek Skibiński. 10 Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej. Wspomnienia szefa sztabu, cz. 1. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (10), 1959. Warszawa.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
• Juliusz Tym: 1. Dywizja Pancerna. Organizacja i wyszkolenie. Warszawa: ZP Grupa Sp. z o.o., 2009. ISBN 978-83-61529-27-9.
• Juliusz Tym. Pierwsze ćwiczenia wspólne, międzybrygadowe i międzydywizyjne zmotoryzowanej 10 Brygady Kawalerii. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (218), s. 41–78, 2007. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281.