Collegium Nowodworskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Collegium Nowodworskiego – zabytkowy budynek Uniwersytetu Jagiellońskiego znajdujący się w Krakowie przy ulicy św. Anny 12, na Starym Mieście.
 nr rej. A-101 z 6 sierpnia 1936[1] | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. św. Anny 12 |
| Styl architektoniczny |
barok, manieryzm, gotyk |
| Fundator |
Gabriel Prowancjusz Władysławski |
| Kondygnacje |
3 (1 podziemna, 2 nadziemne)[2] |
| Powierzchnia użytkowa |
1900 m²[2] |
| Rozpoczęcie budowy |
1636 |
| Ukończenie budowy |
1643 |
| Ważniejsze przebudowy |
lata 70. XVIII w. |
| Pierwszy właściciel |
Akademia Krakowska |
| Kolejni właściciele |
Biblioteka Jagiellońska |
| Obecny właściciel |
Uniwersytet Jagielloński |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |
 50°03′43,47″N 19°56′00,00″E | |
Fundacja
Nazwa kolegium pochodzi od nazwiska Bartłomieja Nowodworskiego, który zapisał w latach 1617 i 1619 dwie potężne fundacje (łącznie na 15 tys. złotych polskich) na rzecz zarządzanej przez Akademię Krakowską szkoły średniej[3]. W 1630 Gabriel Prowancjusz Władysławski dokonał na rzecz Uniwersytetu zapisu w wysokości 30 tys. złotych polskich, z przeznaczeniem głównie na reformę i rozwój szkoły średniej[4]. Dodatkowo Władysławski mocą testamentu przepisał Akademii swój majątek, co przyniosło kolejne 20 tys. złotych polskich[5]. Fundacje te umożliwiły budowę nowej siedziby dla istniejących od 2 poł. XVI w., zarządzanych przez uniwersytet, Szkół Nowodworskich[5]. W 1636 postanowiono wznieść budynek naprzeciw kościoła św. Anny, na parceli przyległej do Collegium Maius[5]. W 1638 budowę wsparli finansowo rektor Akademii, Jakub Najmanowicz (1000 złp) , oraz król Władysław IV (2500 złp)[5]. Przez dłuższy czas kolegium, dla upamiętnienia Nowodworskiego oraz Władysławskiego, nazywano Collegium Władysławsko-Nowodworskim; z czasem jeden z członów nazwy zanikł[5].
Budowa
Budowniczym kolegium został Jan Leitner[6]. Budowę zakończono zasadniczo w 1643[6]. Na kolegium składały się dwa ustawione równolegle pawilony, połączone z obydwu stron murem[7]. Pomiędzy nimi znajdował się brukowany dziedziniec, z trzech stron otoczony krużgankami[7]. Poza salami lekcyjnymi i pomieszczeniami gospodarczymi w kolegium mieściło się m.in. oratorium[7]. Dachy na pawilonach były dwuspadowe[8]. Całość kolegium prezentowała połączenie stylu barokowego i manieryzmu, z wyraźnymi nawiązaniami do gotyckich rozwiązań sąsiedniego Collegium Maius[8].
Siedziba szkoły średniej
W latach 1645–1650, w związku z usterkami popełnionymi przez Laitnera, Uniwersytet zmuszony był sfinansować w budynku szereg napraw[9]. Po zajęciu Krakowa przez Szwedów zajęcia w szkole zawieszono, a najeźdźcy, po skrupulatnym splądrowaniu budynku, urządzili w kolegium stajnię[10]. Po opuszczeniu Krakowa przez Szwedów zajęcia wznowiono w 1657[10]. Do ponownego zniszczenia budynku doszło w 1769, po zajęciu go przez rosyjskie wojsko i przekształceniu w koszary[10].
W latach 70. XVIII wieku stan techniczny budynku przedstawiał się źle[11]. Przy okazji reformy Szkół Nowodworskich przez Hugona Kołłątaja doszło do poważnej renowacji kolegium[12]. W 1786 znajdujące się w budynku oratorium przekształcono w amfiteatr, tj. aulę szkolną[13]. W 1810 szkołę wizytował książę warszawski Fryderyk August[14]. Od czasów reformy Kołłątajowskiej do połowy XIX wieku wygląd budynku zasadniczo nie zmienił się[15]. W latach 40. XIX wieku z uwagi na zły stan techniczny zasypano i zamurowano piwnice budynku[16]. W 1845 miała miejsce potężna renowacja Collegium[17]. W tym okresie w amfiteatrze budynku miały miejsce zebrania m.in. Izby Reprezentantów Rzeczypospolitej Krakowskiej[18] i krakowskiego Towarzystwa Naukowego[19]. W 1849 miał miejsce remont tylnego pawilonu kolegium.[20]. Podczas wielkiego pożaru Krakowa w 1850 budynek ocalał nietknięty[21].
W 1855 do budynku dobudowano nowe, trzecie skrzydło od strony Plant[22]. Autorem planu skrzydła był Tomasz Majewski[22]. Nowa część budynku utrzymana została w stylistyce zbliżonej do starszych skrzydeł Collegium[23]. Pawilon zwieńczony został dachem czterospadowym[23]. Mieścił pięć pomieszczeń na parterze i pięć na piętrze[24].
W 1887 władze Uniwersytetu przeniosły umieszczoną w amfiteatrze galerię obrazów do nowo powstałego Collegium Novum[25]. Pod koniec XIX wieku zlikwidowano podwórze Collegium od strony ulicy Gołębiej, na którym znajdowały się ubikacje; na terenie tym postawiono Collegium Phisicum, a cześć dołączono do ogrodu akademickiego[26]. W 1880 budynek odwiedził cesarz Franciszek Józef[27], a w 1887 arcyksiążę Rudolf[28]. W 1890 wewnątrz Collegium Nowodworskiego założono toalety[29].W tym samym roku usunięto zewnętrzne schody prowadzące do budynku od strony ulicy św. Anny[30]. W 1897 rozpoczęto budowę nowej siedziby dla gimnazjum św. Anny, znajdującej się przy pl. Na Groblach[31]. W 1898 szkołę przeniesiono do nowej siedziby.
XX wiek
Budynek, po opuszczeniu przez Nowodworek, przez kilka lat znajdował się w użytkowaniu Wyższej Szkoły Realnej[32]. W 1899 Kolegium Nowodworskiego przekazano rozrastającej się Bibliotece Jagiellońskiej, od dłuższego czasu mającej problemy z pomieszczeniem zbiorów w dotychczasowej siedzibie w Collegium Maius[33]. W niektórych pomieszczeniach rozlokowano inne jednostki uniwersyteckie, jak Seminaria: Filologiczne, Archeologiczne i Prawnicze, Bibliotekę Medyczną czy też Zakład Matematyczno-Fizyczny (ten ostatni do 1925)[34]. Do 1905, w związku ze zmianą przeznaczenia, dokonano znacznych przekształceń budynku[32]; podłączono go też do wodociągu[35]. Przerwa w działalności Biblioteki nastąpiła w 1914, kiedy Collegium Nowodworskiego zajęto na tymczasowy szpital wojskowy; biblioteka wznowiła działalność w 1916[36]. W latach 1927–1932 dokonano renowacji kolegium[37]. W 1931 Biblioteka Jagiellońska przejęła cały budynek[38].
Niemcy, po zajęciu Krakowa, w listopadzie 1939 postanowili zamknąć bibliotekę w Collegium Nowodworskiego[39]. Następnie w 1940 zbiory przeniesiono z ich rozkazu do wybudowanego jeszcze przed wojną nowego budynku Biblioteki Jagiellońskiej, w Collegium Nowodworskiego zaś ulokowano dyrekcję Ostinstitutu[39].
Budynek zdołał przetrwać II wojnę światową bez większych uszkodzeń[40]. Od 1949 udostępniono go nowo powstałej Akademii Medycznej[41]. Od tego czasu na określenie Collegium Nowodworskiego używa się także nazwy Collegium Medicum[41]. Nowe władze budynku postanowiły wyburzyć przewiązkę łączącą go z Collegium Maius[42]. Przebudowano toalety, wyremontowano fasadę, na dziedzińcu zamontowano elektryczną fontannę[42]. W latach 70. wymieniono bruk dziedzińca na nowy[42]. Do końca XX wieku przeprowadzono kilka remontów mających na celu przywrócenie pierwotnego wyglądu budynku: odtworzono między innymi piwnice[43]. W 1993, po włączeniu Akademii Medycznej w struktury UJ, budynek stał się ponownie własnością Uczelni[44]. W 1997 przeprowadzono w nim prace konserwatorskie[44].
6 sierpnia 1936 budynek został wpisany do rejestru zabytków[45]. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków[46].
Ogólny widok budynku.
Dziedziniec Collegium.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
