Butan

Butan, C
4H
10 – organiczny związek chemiczny z grupy węglowodorów nasyconych, czwarty homolog w szeregu homologicznym alkanów. Jego izomerem jest izobutan.

Ten artykuł dotyczy związku chemicznego. Zobacz też: wieś o tej nazwie i Bhutan (państwo). Na tę stronę wskazuje także przekierowanie „R600”. Zobacz też: inne znaczenia „R600”.

Butan

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) butan Inne nazwy i oznaczenia n-butan
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C4H10
Inne wzory	CH 3−CH 2−CH 2−CH 3 CH 3(CH 2) 2CH 3
Masa molowa	58,12 g/mol
Wygląd	bezbarwny gaz[1], prawie bezwonny[2]
Identyfikacja
Numer CAS	106-97-8
PubChem	7843
SMILES CCCC
InChI InChI=1S/C4H10/c1-3-4-2/h3-4H2,1-2H3 InChIKey IJDNQMDRQITEOD-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 0,0027091 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa)[2]; gaz 0,6011 g/cm³ (w punkcie wrzenia)[2]; ciecz Rozpuszczalność w wodzie słabo rozpuszczalny: 61,2 mg/l[3] w innych rozpuszczalnikach bardzo dobrze w etanolu, eterze i chloroformie[1] Temperatura topnienia −138,29 °C[2] Temperatura wrzenia −0,5 °C[1][2][3] Punkt potrójny −138,3 °C[2]; 0,0067 hPa[2] Punkt krytyczny 152,0 °C[2]; 3,796 MPa[2]; 0,228 g/cm³[2] logP 2,89[2][3] Współczynnik załamania 1,3326 (589 nm, 20 °C)[1] Prężność pary 2,1 bar (20 °C)[2] 2,8 bar (30 °C)[2] 4,9 bar (50 °C)[2]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: Butan (nr ) w katalogu produktów Sigma-Aldrich (Merck). [dostęp 2024-12-07]. Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[2] Niebezpieczeństwo Zwroty H H220, H280 Zwroty P P210, P377, P381, P403 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[4] 4 1 0   Temperatura zapłonu −60 °C[2][5] Temperatura samozapłonu 287 °C[5] 365 °C[2] Granice wybuchowości 1,4–9,4%[2] 1,8–8,4%[4][6] Numer RTECS EJ4200000 Stężenie śmiertelne LC50 658 g/m³ (szczur, 4 h)[3]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Zastosowanie

• gaz pędny
• stosowany do wyrobu benzyny syntetycznej
• jeden ze składników gazu samochodowego LPG
• gaz do napełniania zapalniczek
• czynnik chłodniczy stosowany w chłodziarkach (butan R-600, izobutan R-600a)

Właściwości

Butan jest nierozpuszczalny w wodzie, a rozpuszczalny w etanolu i eterze dietylowym. Występuje w ropie naftowej. Po spaleniu całkowitym kilograma tego węglowodoru powstaje ok. 1,5 kg wody i ok. 3 kg dwutlenku węgla:

2C
4H
10 + 13O
2 → 8CO
2 + 10H
2O

Wpływ na organizm człowieka

Butan po inhalacji dostaje się do krwiobiegu i w ciągu kilku sekund wywołuje odurzenie, dlatego jest często stosowaną substancją odurzającą^[7]. W tym celu wykorzystywane jest najczęściej paliwo do zapalniczek. W takiej formie był np. najczęściej nadużywaną substancją lotną w Wielkiej Brytanii w latach 1971–2004 (>38%), a w 2004 roku był przyczyną 52% zgonów związanych z wdychaniem substancji lotnych^[8]. Wdychanie butanu może powodować euforię, senność, utratę przytomności, asfiksję, zaburzenia rytmu serca, halucynacje, wahania ciśnienia krwi i chwilową utratę pamięci, w przypadku nadużywania bezpośrednio z pojemnika pod wysokim ciśnieniem, a także może prowadzić do śmierci w wyniku uduszenia i migotania komór^[7].

Zobacz też

• lista czynników chłodniczych

Przypisy

1. Haynes 2014 ↓, s. 3-76.
2. Butane, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 10030 [dostęp 2024-07-12] (niem. • ang.).
3. Butane, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2015-10-07] (ang.).
4. Butane, międzynarodowa karta bezpieczeństwa chemicznego, Międzynarodowa Organizacja Pracy [dostęp 2015-10-07] (pol. • ang.).
5. Haynes 2014 ↓, s. 16-22.
6. Butan [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 8 czerwca 2023, numer katalogowy: 494402 [dostęp 2024-07-12]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
7. Neurotoxic Effects from Butane Gas [online], thcfarmer.com, 19 grudnia 2009 [dostęp 2023-01-26] (ang.).
8. M.E.M.E. Field-Smith M.E.M.E. i inni, Trends in death Associated with Abuse of Volatile Substances 1971–2004. Report 19, St George’s, University of London, Division of Community Health Sciences, lipiec 2006, ISBN 978-1-8981-8326-6 [zarchiwizowane z adresu 2007-03-27] (ang.). Brak numerów stron w książce

Bibliografia

• CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 95, Boca Raton: CRC Press, 2014, ISBN 978-1-4822-0867-2 (ang.).

Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):

• LCCN: sh85018352
• GND: 4435182-3
• NDL: 00575421
• BnF: 11944370n
• BNCF: 31119
• NKC: ph119045
• J9U: 987007293392505171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/butane
• SNL: butan
• Catalana: 0086670
• DSDE: butan
• Hrvatska enciklopedija: 10364