Brygada KOP „Grodno”

Brygada KOP „Grodno” – brygada piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Brygada KOP „Grodno”

6 Półbrygada Ochrony Pogranicza

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1927
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Grodno
Dowódcy
Pierwszy	płk dypl. Mikołaj Bołtuć
Ostatni	płk piech. Stefan Biestek
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 31[a]
Dyslokacja	Druskieniki Garnizon Grodno
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	Dowództwo KOP

Formowanie i zmiany organizacyjne

Jesienią 1927 w składzie 6 Brygady Ochrony Pogranicza utworzona została 6 Półbrygada Ochrony Pogranicza. Dowódcy półbrygady podporządkowane zostały dwa bataliony graniczne i jeden batalion odwodowy oraz jeden szwadron kawalerii^[1]:

• 23 batalion graniczny w Oranach
• 24 batalion graniczny w Sejnach
• 29 batalion odwodowy w Suwałkach
• 19 szwadron kawalerii w Olkienikach

Dowództwo półbrygady rozmieszczono w Druskiennikach a później przeniesiono do Grodna^[2].

W 1928 brygada ochraniała odcinek granicy państwowej długości 343,795 kilometrów^[3]

Latem 1929 6 Półbrygada Ochrony Pogranicza przemianowana została na Brygadę KOP „Grodno”, która podporządkowana została bezpośrednio dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza. Skład brygady, w stosunku do jego poprzedniczki, pozostał niezmieniony. Dowództwo brygady znajdowało się w Grodnie. W 1931 mieściło się przy ulicy Brygidzkiej 1^[4]. Wszystkie pododdziały wchodzące w jej skład, obok dotychczasowych numerów, otrzymały nazwy miejscowości, w których stacjonowały. Dwa lata później numeracja batalionów i szwadronów została zniesiona. Organizacja brygady utrzymana została do wiosny 1937.

Organizacja brygady na początku lat 30. XX wieku^[5]

• Dowództwo Brygady KOP „Grodno”
• batalion KOP „Orany”
• batalion KOP „Sejny”
• batalion odwodowy „Suwałki”
• 19 szwadron KOP „Olkieniki”
• ośrodek wyszkolenia pionierów
• placówka wywiadowcza nr 1 Suwałki

Pod względem jurysdykcji garnizonowej dowódcy brygady podporządkowana została Centralna Szkoła Podoficerów Korpusu Ochrony Pogranicza w Osowcu.

W 1931^[b] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[7] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[7]. Dzieliły się na cztery typy, a nazwy przybierały od macierzystych jednostek. Brygada „Grodno” otrzymała kompanię typu III. Kompanie tego typu miały dwa plutony po trzy drużyny i drużynę gospodarczą. Etat kompanii wynosił 3 oficerów, 9 podoficerów i 80 szeregowców^[6].

Na początku 1939 został rozformowany Batalion KOP „Suwałki”, a ochraniany przez niego odcinek granicy polsko-niemieckiej przekazany Straży Granicznej.

Z dniem 15 maja 1939 rozwiązano pułk KOP „Wilno” i zlikwidowano jego dowództwo^[8]. Bataliony: „Troki”, „Niemenczyn”, „Nowe Swięciany” oraz szwadron kawalerii „Nowe Swięciany” włączono do składu organizacyjnego Brygady KOP „Grodno” zwiększając jednocześnie obsadę jej dowództwa^[8].

W dniach 24-27 sierpnia 1939, w trakcie mobilizacji alarmowej przeprowadzonej na terenie Okręgu Korpusu Nr III na bazie Brygady KOP „Grodno” sformowane zostały następujące oddziały i pododdziały 33 Dywizji Piechoty Rezerwowej:

• Kwatera Główna 33 DP (rez.) i Sąd Polowy Nr 34 przez Dowództwo Brygady KOP „Grodno”
• dowództwo, I batalion i pododdziały specjalne 134 Pułku Piechoty przez batalion KOP „Orany”
• II/134 pp przez batalion KOP „Sejny”
• 43 batalion saperów przez kompanię saperów KOP „Grodno”
• szwadron kawalerii dywizyjnej przez szwadron KOP „Olkieniki”

Z chwilą zakończenia mobilizacji Brygada KOP „Grodno” uległa rozformowaniu.

Struktura organizacyjna

Struktura w 1929^[9]

• Dowództwo Brygady KOP „Grodno”
• 23 batalion KOP
• 24 batalion KOP
• 29 batalion odwodowy
• 19 szwadron KOP „Olkieniki”
• ośrodek wyszkolenia pionierów
• placówka wywiadowcza nr 1 Suwałki

Obsada personalna dowództwa brygady

Dowódcy brygady

• płk dypl. piech. Mikołaj Bołtuć (VI 1927 – VI 1930 → dowódca PD 19 DP^[10][11])
• płk piech. Stanisław Kalabiński (VI 1930 – 1935 → dowódca PD 30 DP^[12])
• płk piech. Stefan Leon Biestek (1935^[13] – VIII 1939 → dowódca PD 33 DP)

Szefowie sztabu

• kpt. / mjr dypl. piech. Aleksander Jędruch (23 VIII 1929^[14] - 3 VIII 1931 → Oddział I SG^[15])
• mjr dypl. piech. Jan Kazimierz Keller (1 IX 1931^[16] – 7 VI 1934 → DOK X^[16][17])
• kpt. dypl. Jan Antoni Becher (od VI 1934^[17])
• mjr dypl. piech. Mieczysław Słowikowski (IV – XII 1937)
• mjr dypl. piech. Władysław Niewiarowski (do X 1939)

Oficerowie

• rtm Stanisław Hejnich – dowódca szwadronu kawalerii (1925 – 1930)
• kpt. piech. Józef Maciejowski – III oficer sztabu (VII 1929 – IV 1932)
• kpt Wilhelm Jan Fedórko – komendant Rejonu Przysposobienia Wojskowego

Obsada personalna brygady w czerwcu 1939^[18]

• dowódca brygady – płk piech. Stefan Leon Biestek
• szef sztabu – ppłk dypl. piech. Władysław Niewiarowski^[c].
• I oficer sztabu – kpt. piech. Edmund Aleksander Jakub Rzewuski^[d].
• II oficer sztabu – rtm. Edmund Krzyżanowski^[e].
• szef łączności – mjr łączn. Andrzej Jarosz^[f].

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 425
2. Cutter w swoich publikacjach podaje, że kompanie saperów zorganizowano w 1934^[6]. Zdaniem Prochwicza informacja ta jest błędna, a właściwa data to rok 1931^[7].
3. Władysław Niewiarowski (1895-1968), ppłk dypl. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji szef sztabu brygady KOP „Grodno”. We wrześniu 1939 szef sztabu 33 DP rez., a po jej rozbiciu szef sztabu sformowanej z 33 DP rez. i 41 DP rez. nowej 41 DP rez. Zmarł 1 października → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 736
4. Edmund Aleksander Jakub Rzewuski, kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji I oficer sztabu brygady KOP „Grodno”. Przydział mobilizacyjny nieznany → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 746
5. Edmund Aleksander Krzyżanowski urodził się 12 maja 1894 w Kijowie, w rodzinie Stanisława i Ryszardy z Cywińskich. Zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów kawalerii. Wiosną 1930 został przeniesiony z 19 pułku ułanów do KOP. Pełnił służbę w szwadronie KOP „Olkieniki”. W 1934 został przeniesiony do Dowództwa Brygady KOP „Grodno”. Do mobilizacji II oficer sztabu Brygady KOP „Grodno”. W 1939 został przeniesiony do dywizjonu KOP „Niewirków” na stanowisko kwatermistrza. Więzień obozu w Starobielsku. Zamordowany w Charkowie przez NKWD → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 728, Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 270.
6. Andrzej Jarosz (1895-1940), mjr łącz., w KOP od 1937. Do mobilizacji szef łączności brygady KOP „Grodno”. W kampanii wrześniowej dowódca łączności 33 DP. Więzień obozu w Starobielsku. Zamordowany w Charkowie przez NKWD → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 720, Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 188.

Przypisy

1. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 31.
2. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 6/1927.
3. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 51.
4. Spis abonentów 1931 ↓, s. 134, 137.
5. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 35.
6. Cutter 2005 ↓, s. 50.
7. Prochwicz 2003 ↓, s. 43.
8. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 625.
9. Prochwicz 2003 ↓, s. 37.
10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 17 z 25 VI 1927, s. 191.
11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 18 VI 1930, s. 223..
12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 18 VI 1930, s. 223.
13. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 10.
14. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 15 z 23 VIII 1929, s. 287.
15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 5 z 3 VIII 1931, s. 245.
16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 7 z 23 X 1931, s. 323.
17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 11 z 7 VI 1934, s. 181.
18. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 660.

Bibliografia

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1931/32 r.. Wydawnictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów, 1931.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• IwonaI. Wiśniewska IwonaI., KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Grodno»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)

Kontrola autorytatywna (brygada):

• VIAF: 316151112556337180008
• LCCN: no2018063712