Bondyrz

Bondyrz – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, w gminie Adamów^[6][4]. Leży w dolinie Wieprza, około 5 km na południowy zachód od Adamowa.

Bondyrz

wieś
Czołg T-34-85 przed Muzeum Historycznym Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Inspektoratu Zamojskiego w Bondyrzu
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	zamojski
Gmina	Adamów
Liczba ludności (2021)	558[1][2]
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-442[3]
Tablice rejestracyjne	LZA
SIMC	0884921[4]
Położenie na mapie Polski Bondyrz
Położenie na mapie województwa lubelskiego Bondyrz
Położenie na mapie powiatu zamojskiego Bondyrz
Położenie na mapie gminy Adamów Bondyrz
50°34′08″N 23°06′11″E[5]

Nazwa miejscowości pochodzi od rusińskiego słowa bondar oznaczającego bednarza^[7].

Wieś jest sołectwem w gminie Adamów^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 667 mieszkańców i była drugą co do liczby ludności miejscowością gminy^[9].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Opatrzności Bożej^[10].

Części wsi

Integralne części wsi Bondyrz^[6][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0884938	Gamlówka	część wsi
0884944	Kątek	część wsi
0884950	Kolonia Bondyrska	część wsi
0884967	Krakowska Ulica	część wsi
0884973	Mazury	część wsi
0884980	Miętałów	część wsi
0884996	Półko	część wsi
0885004	Rowy	część wsi
0885010	Ulica	część wsi
0885027	Warszawa	część wsi
0885033	Wygon	część wsi

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1620 roku W 1670 r. wieś należała Piotra Latyczyńskiego, a w 1788 r. Bondyrz znajdował się w dobrach adamowskich hrabiego Antoniego Fortunata Tarnowskiego. Spis z 1827 r. notował wieś w powiecie zamojskim i parafii Krasnobród. Liczyła wówczas 66 domów i 452 mieszkańców. W 1885 r. istniał tutaj mały tartak parowy zatrudniający jednego pracownika. W 1888 r. powstała fabryka mebli giętych^[11] założona przez Wilhelma Gebethnera z Warszawy. Produkowała ona meble składane, letniskowe, salonowe, wojskowe, drabiny itp. W 1906 r. zatrudniała 63 robotników. W 1920 r. bondyrski folwark należał do dóbr Witolda Łosia. Według spisu z 1921 r. we wsi było 116 domów i 790 mieszkańców, w tym 19 Żydów i 1 Ukrainiec, natomiast folwark liczył 3 domy i 95 mieszkańców, wyłącznie Polaków. We wrześniu 1975 r. została erygowana w Bondyrzu parafia rzymskokatolicka pw. Opatrzności Bożej, a w roku 1979 założono cmentarz grzebalny o powierzchni 0,55 ha.

W latach 1954-1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bondyrz, po jej zniesieniu w gromadzie Krasnobród. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Muzeum

Osobny artykuł: Muzeum Historyczne Inspektoratu Zamojskiego Armii Krajowej w Bondyrzu.

W Bondyrzu mieści się Muzeum Historyczne Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Inspektoratu Zamojskiego im. Stanisława Prusa (ps. „Adam”), dowódcy 9 Pułku Piechoty AK Ziemi Zamojskiej. Muzeum zostało utworzone i było prowadzone przez Jana Sitka (zm. 2010^[12]), który posiadał także pokaźne zbiory skamieniałości i minerałów.

Inne informacje

W Bondyrzu znajduje się także zabytkowy młyn wodny i kościół parafialny pw. Opatrzności Bożej, zbudowany w stylu zakopiańskim w latach 1948–1949 według projektu Adama Klimka. Oprócz wyznawców kościoła rzymskokatolickiego są w Bondyrzu również Świadkowie Jehowy^[13].

Galeria zdjęć

• 
  Bondyrz - kościół pw. Świętej Bożej Opatrzności
• 
  Drewniana dzwonnica
• 
  Pomnik poległych w II WŚ pracowników fabryki na terenie muzeum
• 
  Tablica na pomniku poległych
• 
  Droga prowadząca przez wieś

Przypisy

1. Wieś Bondyrz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-01-01], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-01-01].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 78 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
4. GUS. Rejestr TERYT
5. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 8111
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, tom I, s.305, 1880 Warszawa
8. BIP gminy, sołectwa [dostęp 2024-02-12]
9. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
10. Opis parafii na stronie diecezji
11. W dwudziestoleciu międzywojennym należała do firmy „Polski Przemysł Drzewny – Czerski i Jakimowicz” , po wojnie znacjonalizowana, funkcjonowała jako przedsiębiorstwo państwowe „Roztoczańska Fabryka Mebli w Bondyrzu”, obecnie „Fabryka Mebli Poznańscy Sp. z o.o.” www.poznanscy.nowemeble.pl.
12. Pożegnanie Jana Sitka
13. Nowa Gazeta Biłgorajska.

Bibliografia

• JózefJ. Niedźwiedź JózefJ., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość: Oficyna Wydawnicza Kresy, 2003, s. 51, ISBN 83-906745-7-2, OCLC 836903923.

Linki zewnętrzne

• Bondyrz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, tom I, s.305, 1880 Warszawa
• Historia Bondyrza. roztocze.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-10)].