Bitwa pod Łunińcem

Bitwa pod Łunińcem – walki wojsk Frontu Litewsko-Białoruskiego z sowiecką 8 Dywizją Strzelców toczone w początkowym okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Bitwa pod Łunińcem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	kwiecień–lipiec 1919
Miejsce	pod Łunińcem
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Antoni Listowski
Siły
9 Dywizja Piechoty 8 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1] 

Geneza

W pierwszych miesiącach 1919 roku na wschodnich krańcach odradzającej się Rzeczypospolitej stacjonowały jeszcze wojska niemieckie Ober-Ostu. Ich ewakuacja powodowała, że opuszczane przez nie tereny od wschodu zajmowała Armia Czerwona. Jednocześnie od zachodu podchodziły oddziały Wojska Polskiego^[2]. W lutym 1919 oddziały polskie weszły w kontakt bojowy z jednostkami Armii Czerwonej. Rozpoczęła się nigdy nie wypowiedziana wojna polsko-bolszewicka^[3].

Na początku kwietnia na litewsko-białoruskim obszarze działań wojennych oddziały polskie stały na linii Jasiołda - Kanał Ogińskiego, podchodząc na północ od Niemna do linii kolejowej Baranowicze - Lida i do rzeki Dzitwy. W tym czasie oddziały Armii Czerwonej tworzyły cztery zgrupowania. Jedno z nich zgrupowane było na Polesiu w rejonie Łunińca^[4].

Wiosną wojska grupy gen. Listowskiego trzykrotnie próbowały zdobyć ten ważny węzeł kolejowy, broniony przez 8 Dywizję Strzelców i mniejsze oddziały Armii Czerwonej^[5].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
dowództwo Grupy Poleskiej	gen. Antoni Listowski	Front Litewsko-Białoruski
Pierwszy bój o Łuniniec - 4 kwietnia 1919
⇒ 34 pułk piechoty	mjr Aleksander Łuczyński
→ III/ 34 pułku piechoty	por. Kazimierz Gliński
→ dwie kompanie 34 pp	por. Wincenty Wolski
→ dwie komp 34 pp + oddział partyzancki	por. Koj i por. Zaręba
→ grupa jazdy
Drugi bój o Łuniniec - 27 kwietnia 1919
⇒ 35 pułk piechoty	ppłk Mieczysław Trojanowski	9 Dywizja Piechoty
→ I/ 35 pułku piechoty	kpt. Leon Grot
⇒ Grupa płk. Strzemieńskiego	płk Stefan Strzemieński
→ 3 pułk ułanów	p.o mjr Cyprian Bystram
→ III/34 pp	por. Kazimierz Galiński
⇒ Grupa mjr. Baranowskiego
→ II//34 pułku piechoty
⇒ grupa jazdy
Trzeci bój o Łuniniec - maj 1919
⇒ II/34 pułku piechoty (gr. wypadowa)
⇒ 22 pułk piechoty	ppłk Władysław Grabowski
→ 9/ 34 pułku piechoty	por. Władysław Bułynko +
10/ 34 pułku piechoty	por. Marian Tyborowski
→ batalion piński
Czwarty bój o Łuniniec - lipiec 1919
⇒ Grupa ppłk. Grabowskiego	ppłk Władysław Grabowski	9 Dywizja Piechoty
→ I/ 22 pułku piechoty		gr. ppłk. Granowskiego
→ trzy kompanie 34 pp
→ 4/ 3 pułku artylerii ciężkiej
→ dwa pociągi pancerne
→ trzy kutry rzeczne
⇒ Grupa mjr. Łuczyńskiego	mjr Aleksander Łuczyński	gr. mjr. Łuczyńskiego
→ II/34 pułku piechoty
→ III/34 pułku piechoty
→ I/ 35 pułku piechoty	kpt. Leon Grot
→ batalion piński
→ 4/7 pułku artylerii polowej
⇒ Grupa płk. Strzemieńskiego	płk Stefan Strzemieński	9 Dywizja Piechoty
→ 3 pułk ułanów
Armia Czerwona
8 Dywizja Strzelców		16 Armia
→ 64 pułk strzelców		22 Brygada Strzelców
→ batalion instruktorski (Chińczyków)
→ ochotniczy oddział spartakusowców
→ jednostki Flotylli Dnieprzańskiej

Walki o Łuniniec

Natarcie 34 pułku piechoty

W pierwszych dniach kwietnia dowództwo Frontu Litewsko-Białoruskiego nakazało zdobyć Łuniniec. Dowódca Grupy Poleskiej zlecił to zadanie dowódcy 34 pułku piechoty mjr. Aleksandrowi Narbuttowi-Łuczyńskiemu^[6]. Dowódca pułku ugrupował swój oddział w trzy kolumny. III batalion nacierał wzdłuż toru kolejowego Pińsk – Łuniniec, dwie kompanie II batalionu z Porzecza na Łohiczyn – Łuniniec, a dwie kolejne kompanie II batalionu, wzmocnione oddziałem partyzantów polskich z Sokółki, maszerowały bezpośrednio na Łuniniec. W czasie marszu oddział polskich partyzantów został zaskoczony i rozbity przez oddział partyzantów sowieckich. Klęska partyzantów spowodowała wycofanie się całej kolumny za Kanał Ogińskiego i w konsekwencji odwołanie akcji na Łuniniec^[7][8].

Drugi bój o Łuniniec

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1] 

W ostatnich dniach kwietnia po raz drugi oddziały polskie uderzyły na Łuniniec. Grupa płk. Stefana Strzemieńskiego (dowódca 3 pułku ułanów) ruszyła wzdłuż torów Pińsk – Łuniniec, grupa mjr. Baranowskiego miała rozpocząć natarcie znad Kanału Ogińskiego po zdobyciu przez grupę płk. Strzemieńskiego stacji Parochońsk, a trzecia grupa, sformowana ze szwadronów jazdy, otrzymała rozkaz obejścia Łunińca od północy. 27 kwietnia o świcie walkę rozpoczął III/34 pułku piechoty, uderzając na silnie umocnioną pozycję sowiecką pod Starosielem. W pierwszym rzucie atakowała 12 kompania. Przełamała ona sowiecką obronę i zmusiła przeciwnika do wycofania się w kierunku Parochońska. Sowieci kontratakowali. Ich pierwszy atak został przez batalion odparty. Dopiero drugi kontratak sowieckiej piechoty, wsparty ogniem dwóch pociągów pancernych, zmusił Grupę do odwrotu i wycofania się do wsi Soszno, skąd wraz z oddziałem 22 pułku piechoty nastąpił dalszy jej odwrót na pozycję wyjściową do Zajezierza^[7][9].

Trzeci bój o Łuniniec – maj 1919

Trzecie natarcie na Łuniniec poprzedzone zostało wypadem zorganizowanym przez II batalion 34 pułku piechoty na kierunku Parochońska. Wypad, kierowany osobiście przez generała Listowskiego, zakończył się fiaskiem^[10].

W końcu maja dowódca 9 Dywizji Piechoty przeszedł do działań zaczepnych na południe od Pińska. Główne zadanie wykonywał 22 pułk piechoty, wzmocniony 9 i 10 kompanią 34 pułku piechoty^[11] i batalionem pińskim^[12]. 24 maja 22 pułk piechoty rozpoczął natarcie. Wyparto sowiecki 64 pułk strzelców i zajęto Płotnicę, Ossowcy i Ossowę. Jednak wobec niepowodzenia grupy działającej na północnym brzegu Prypeci, działania wstrzymano. I/22 pułku piechoty wrócił na pozycje wyjściowe utrzymując łączność z 4/1 pułku szwoleżerów, stojącym w Morosznie, a batalion piński i dwie kompanie 34 pułku piechoty wróciły do Pińska^[12].

Lipcowe natarcie na Łuniniec

Otton Laskowski (red.)
Encyklopedja wojskowa, T. 5^[13]

Jan Bartlewicz, Doświadczenia flotylli pińskiej z wojny polsko-sowieckiej^[14]

Z końcem czerwca gen. Listowski przystąpił do planowania kolejnego uderzenia na ten ważny węzeł komunikacyjny, jakim był Łuniniec. Utworzył on zgrupowanie w składzie: trzy bataliony 34 pułku piechoty, I/35 pułku piechoty, I/22 pułku piechoty, ochotniczy batalion piński, 3 pułk ułanów, 4 szwadron 1 pułku szwoleżerów, 4/2 pułku ułanów, trzy baterie artylerii, pociągi pancerne „Mściciel” i „Polesiak” oraz okręty Flotylli Pińskiej. Zgrupowanie polskie liczyło 4200 żołnierzy, dysponując 16 działami i 103 ciężkimi karabinami maszynowymi.

Plan polski zakładał uderzenie z rejonu Pińska grupą ppłk. Grabowskiego w składzie trzy kompanie 34 pułku piechoty, I/22 pułku piechoty, 4/3 pułku artylerii ciężkiej, dwa pociągi pancerne, trzy kutry Flotylli Pińskiej. Grupa miała uderzyć na kierunku Horodyszcze − Parochońsk – Łuniniec. Pozostałe jednostki Flotylli Pińskiej posuwały się Prypecią, ubezpieczając oddziały ppłk. Grabowskiego od południa^[7][15]. Na południe od Prypeci działać miała grupa jazdy rtm. Piotra Głogowskiego, a główne uderzenie na Łuniniec miało przeprowadzić od północy zgrupowanie dowodzone osobiście przez gen. Antoniego Listowskiego w składzie: grupa mjr. Aleksandra Łuczyńskiego^[a] oraz wzmocniony 3 pułk ułanów (grupa płk. Stefana Strzemieńskiego). Zgodnie z planem pododdziały mjr. Łuczyńskiego nacierać miały z rejonu Łohiczyna przez Łyszcze - Pohost, a grupa płk. Strzemieńskiego miała obejść Łuniniec od północy przez Bastyń – Dziatłowicze.

1 lipca grupy uderzeniowe ruszyły do natarcia. Zdobyte zostało Horodyszcze, a nieprzyjaciel wycofał się na linię Wiślicy. Kawaleria rtm. Głogowskiego opanowała Stolin, przecinając linię kolejową Sarny - Łuniniec, a 5 lipca grupa mjr. Łuczyńskiego, wspierana od północy przez 3 pułk ułanów sforsowała Wiślicę, zmuszając przeciwnika do odwrotu na Pohost. W kolejnych dniach oddziały polskie przełamały obronę sowiecką na Bobryku i zbliżyły się do Łunińca. 8 lipca grupa mjr. Łuczyńskiego zdobyła Łunin, a kontratak sowieckiej 8 Dywizji Strzelców, wsparty pociągiem pancernym, został odparty. Ścigające nieprzyjaciela oddziały grupy mjr. Łuczyńskiego 10 lipca wkroczyły do opuszczonego przez czerwonoarmistów Łunińca, a obchodzący miasto 3 pułk ułanów zmusił przeciwnika do odwrotu za Łań^[7].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 10 lipca 1919 donosił^[16]:

Od tygodnia prowadzone pod kierownictwem generała Listowskiego operacje na Polesiu uwieńczone zostały zajęciem Łunińca. Po zażartej walce z załogą bolszewicką, zasiloną świeżemi wyborowemi oddziałami marynarzy i chińczyków, nasze wojska opanowały ten węzeł kolejowy.

Sowiecki kontratak

2 sierpnia sowieckie dowództwo podjęło próbę odzyskania Łunińca. Do natarcia ruszył 64 pułk strzelców, batalion instruktorski^[b], ochotniczy oddział spartakusowców oraz kilka jednostek Flotylli Dnieprzańskiej. W sumie sowieckie zgrupowanie uderzeniowe liczyło około 1800 żołnierzy, dwa działa, dwadzieścia pięć ckm-ów^[17][18]. Natarcie odrzuciło oddziały polskie na zachód, ale I/34 pułku piechoty utrzymał swoje pozycje na linii rzeki Łań. Następnego dnia mjr Łuczyński wyprowadził swój kontratak. Oddziały sowieckie zmuszone zostały do odwrotu i wróciły na pozycje wyjściowe zajmowane 1 sierpnia^[19].

Walki o Łuniniec w 1920

Jesienią 1920, podczas polskiej ofensywy na Białorusi, na Łuniniec uderzył 145 pułk piechoty Strzelców Kresowych mjr. Witolda Warthy. Po ciężkich walkach z oddziałami 10 Dywizji Strzelców, 2 października miasto zostało zajęte przez oddziały polskie. Wzięto do niewoli kilkuset jeńców i zdobyto pociąg sanitarny unieruchomiony na stacji kolejowej^[19].

Uwagi

1. W skład grupy mjr. Łuczyńskiego weszły II i III batalion 34 pułku piechoty, I/35 pp, batalion piński, 4/7 pap^[7].
2. Sowiecki batalion instruktorski złożony z członków partii bolszewickiej został skierowany do 8 Dywizji Strzelców dla „podtrzymania ducha bojowego" dywizji^[17].

Przypisy

1. Przybylski 1930 ↓.
2. Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 9.
3. Wyszczelski 2011 ↓, s. 146.
4. Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 14.
5. Odziemkowski 2004 ↓, s. 245.
6. Wroczyński 1929 ↓, s. 9.
7. Odziemkowski 2004 ↓, s. 246.
8. Wroczyński 1929 ↓, s. 10.
9. Wroczyński 1929 ↓, s. 11.
10. Wroczyński 1929 ↓, s. 11-12.
11. Wroczyński 1929 ↓, s. 12.
12. Kowalczewski 1930 ↓, s. 15.
13. Laskowski (red.) 1935 ↓, s. 256.
14. Bartlewicz 1929 ↓, s. 297.
15. Brzychaczek 1929 ↓, s. 8.
16. Pomarański 1920 ↓, s. 134.
17. Odziemkowski 2004 ↓, s. 246-247.
18. Kowalczewski 1930 ↓, s. 17.
19. Odziemkowski 2004 ↓, s. 247.

Bibliografia

• Jan Bartlewicz. Doświadczenia flotylli pińskiej z wojny polsko-sowieckiej. „Bellona”. 33, s. 295-311, 1929. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy.
• Władysław Brzychaczek: Zarys historji wojennej 35-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Bronisław Kowalczewski: Zarys historii wojennej 22-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. V. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1935.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Jerzy Wroczyński: Zarys historji wojennej 34-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.