Baza Armii Polskiej na Wschodzie

Baza Armii Polskiej na Wschodzie (Baza 2 Korpusu Polskiego) – jednostka Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie tworząca wraz z 2 Korpusem Polskim pierwszy rzut Armii Polskiej na Wschodzie.

Baza 2 Korpusu Polskiego

Wysunięta Baza Armii Polskiej na Wschodzie

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1943
Rozformowanie	1947
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Józef Wiatr
Ostatni	gen. bryg. Marian Przewłocki
Organizacja
Dyslokacja	Quizil Ribat, Rehovoth, Gedera, Mottola, San Basilio
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Armia Polska na Wschodzie, 2 Korpus Polski (PSZ)

Historia bazy

Dowództwo Bazy i Etapów APW

W ramach reorganizacji Armii Polskiej na Wschodzie w marcu 1943, prowadzono prace studyjne i w ich efekcie pod koniec marca przedstawiono wniosek o rozdzielenie APW na dwie części. Część dowództwa miała się zajmować sprawami oddziałów liniowych, bojowych armii, ich wyszkoleniem, organizacją i zgrywaniem. Druga część dowództwa sprawami administracyjnymi, zaopatrzeniowymi i terytorialnymi^[1]. 4 maja 1943 został wydany rozkaz dowódcy APW L.dz.1050/I/Tj./43 o podziale dowództwa Armii Polskiej na Wschodzie na Dowództwo APW i Dowództwo Bazy i Etapów APW. W następnych dniach wydano rozkazy - instrukcje L.dz.1049/I/Tj./43 z dnia 5 maja 1943 i L.dz.1074/I/Tj./43 z dnia 6 maja 1943. W myśl obowiązujących rozkazów Dowództwu Bazy i Etapów APW podlegały:

• 7 Zapasowa Dywizja
• Centrum Wyszkolenia Armii
• Rejony Etapowe
• Ośrodek Zborny Armii.

W zakresie obowiązków i odpowiedzialności Dowódcy Bazy i Etapów APW było: szkolenie uzupełnień, dbanie o bezpieczeństwo i dyscyplinę, zaopatrzenie, stan higieny i lecznictwo. Etat Dowództwa BiE APW to; 179 oficerów, 153 podoficerów, 114 szeregowców, 69 ochotniczek PSK^[2]. Faktyczne rozpoczęcie funkcjonowania dowództwa Bazy i Etapów rozpoczęło się 18 maja 1943. Miejscem stacjonowania Dowództwa BiE APW był garnizon Quizil Ribat. Dowódcą został mianowany gen. bryg. Józef Wiatr. Wcześniej postawione zadania uzupełnił podczas swojej wizyty w APW Naczelny Wódz gen. broni Władysław Sikorski w czerwcu 1943 o następne zadania, to jest o wysoki poziom wyszkolenia oddziałów zapasowych i funkcjonowanie CWA oraz o szkolenie kadry potrzebnej do powojennego odbudowania zniszczonego wojną kraju. Po utworzeniu Dowództwa BiE dokonano niezbędnych zmian organizacyjnych w podległych dowództwu bazy jednostkach^[3].

Na podstawie wytycznych NW gen. broni Władysława Sikorskiego, z końca czerwca 1943 wprowadzono reorganizację w składzie APW. Z dniem 21 lipca 1943 z części bojowej APW niezbędnych służb sformowano i wyodrębniono II Korpus Polski w myśl rozkazu Dowództwa APW L.dz.226/Tj./S.S.(SD)43 z 6 lipca 1943. Następnie zgodnie z tym rozkazem, dokonano również zmian w składzie dowództwa Bazy i Etapów APW oraz podległych jej oddziałów:

Dowództwo Bazy i Etapów Armii:

• dowódca
• zastępca dowódcy
• szef sztabu
• kwatermistrz
• oficer do zleceń
• Biuro Motoryzacji
• szef Duszpasterstwa Bazy
• szef 13 Sądu Polowego
• szef Służby Zdrowia
• Główna Inspektorka PWSK
• dowódca Żandarmerii
• szef Służby Zaopatrywania i Transportu
• szef Służby Materiałowej
• szef SWEM
• szef Intendentury
• dowódca Wojsk Łączności
• szef Saperów
• Biuro Pomocy Rodzinom Wojskowym i Jeńcom Wojennym
• oficer informacyjny
• Wydział Wyszkolenia i Referatu Junaków
• Referat Propagandy i Kultury
• Referat Historyczny i Biuro Dokumentów
• Wydział Organizacyjny
• Referat Personalny Oficerów
• Wydział Administracji Rezerw
• komendant Kwatery Głównej.

Doprecyzowano zadania postawione przed Dowództwem Bazy i Etapów APW, którymi były: odpowiedzialność za szkolenie oficerów, podoficerów i szeregowców dla APW i 2 KP, wysyłanie uzupełnień do 2 KP, administrowanie szeregowymi i ochotniczkami PSK w składzie Bazy, prowadzenie całościowej ewidencji dla całej APW. Dodatkowo Dowództwo BiE: odpowiadało za szkolenie oficerów stanu nieczynnego i bezterminowo urlopowanych w zakresie wojskowym i techniczno-administracyjnym, dbanie o bezpieczeństwo, dyscyplinę, zaopatrzenie jednostek wchodzących w skład Bazy.

Podlegały dowództwu Bazy i Etapów APW:

• 7 Zapasowa Dywizja
• Centrum Wyszkolenia Armii
• Ośrodek Zborny Armii
• rejony etapowe
• Komenda Uzupełnień nr 3
• Ośrodek Zapasowy PWSK
• organa wykonawcze służb na obszarze Bazy^[4].

2 sierpnia 1943 została potwierdzona obsada tymczasowa kluczowych stanowisk w APW, w tym w Dowództwie Bazy i Etapów APW, na mocy zarządzenia NW L.dz.5004/40/O.V./Tjn./43:

• dowódca gen. bryg. Józef Wiatr
• zastępca dowódcy - gen. bryg. Tadeusz Kossakowski
• szef sztabu - płk dypl. Hugon Zallmann
• dowódca 7 Dywizji Zapasowej - płk Alfred Schmidt
• komendant CWA - płk Wincenty Kurek^[5].

W czerwcu zgodnie z zapowiedziami władz brytyjskich miała zostać przeprowadzona ewakuacja drogą kołową z Iraku do Palestyny, wychodząc naprzeciw tym zadaniom dokonano reorganizacji i zmian organizacyjnych jednostek podległych Bazie i wyodrębniono szereg pododdziałów takich jak: 3 i 5 kompanie transportowe, 316 i 317 kompanie transportowe PWSK, 363 kompania ratownicza, kompania obsługi dywizjonu lotniczego i polskiej stacji meteorologicznej, 285 i 386 etapowe plutony łączności. Część oddziałów i pododdziałów rozwiązano, w tym: dowództwo etapowych oddziałów saperów, 305 kompanię budowlaną, 321 główną składnicę zaopatrzenia, dowództwo oddziałów etapowych oddziałów zaopatrywania i transportu, gołębnik polowy, 319 kompanię transportową PWSK. Zmniejszono etaty i przeorganizowano: 12 etapowy batalion łączności w 12 etapową kompanię łączności, 306 warsztat saperski w 306 pluton parkowy saperów, a 320 kompanię transportową PWSK w zapasową kompanię transportową Ośrodka Zapasowego PWSK^[6].

W ślad za zapowiedziami wysłano do Palestyny grupy kwaterunkowe, celem ustalenia i przygotowania obozów dla jednostek. W trakcie prowadzonej organizacji została również przeprowadzona zmiana dyslokacji z garnizonu w Quizil Ribat w Iraku do obozów wojskowych w Palestynie. Dyslokacja odbyła się w dwóch rzutach, podróż kołowa trwała około pięciu dób. W myśl wydanych rozkazów z 29 czerwca 1943 pierwszy rzut wyjechał 2 lipca 1943. Obozami docelowymi były: Rehovoth, Al-Mughar, Yibna, Gedera, Bashit, Kefer Bill, Kefer Witkin i Sarafand. Wyjazdami kierowało Dowództwo Rejonu Etapowego Irak, a przyjęciami Dowództwo Rejonu Etapowego Palestyna^[7].

Z uwagi na przygotowania do wysłania 2 Korpusu Polskiego na front w basenie Morza Śródziemnego, w myśl instrukcji Naczelnego Wodza z dnia 19 września 1943 celem dostosowania do etatów brytyjskich dokonano reorganizacji organów dowodzenia APW. W związku z tym z dniem 24 września 1943 rozwiązano Dowództwo Bazy i Etapów APW. Jego kompetencje rozdzielono na dowództwo APW, do jej poszczególnych agend, a funkcje terytorialne do Dowództw Rejonów Etapowych Irak, Palestyna, Egipt oraz Komendę Placu Teheran. Nadwyżkę personalną przekazano do Ośrodka Zapasowego Armii^[8].

Wysunięta Baza APW/Baza 2 Korpusu Polskiego

Baza 2 Korpusu została utworzona na podstawie wydanych w dniu 25 listopada 1943 przez Naczelnego Wodza, gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego Wytycznych organizacyjnych dla Armii Polskiej na Wschodzie^[9], L.dz.800/Org./Tjn./43^[10]. Ponadto w rozkazie Dowództwa APW Ldz. 420/Tjn./SD/43 z dnia 27 listopada 1943 uszczegółowiono sposób formowania Bazy Korpusu, formowano ją w oparciu o dowództwo 7 Zapasowej Dywizji i jej oddziały. Sformowana na nowo Baza składała się z:

• Ośrodka Uzupełnień Piechoty (dowództwo 7 Zapasowej Brygady Strzelców)
• Zapasowego batalionu czołgów
• Domu Ozdrowieńców
• Sekcji Informacyjnej i Bezpieczeństwa
• plutonu łączności z sekcją dalekiego zasięgu
• trzech komend placu
• trzech placówek służby ruchu
• Stacji Zbornej z kompanią przejściową
• ekspozytury Komendy Uzupełnień nr 3 z komórką ewidencji szeregowych
• organów Propagandy i Oświaty
• 1 kompanii wartowniczej
• ekspozytury 12 Sądu Polowego
• plutonu żandarmerii.

Baza Korpusu podlega dowódcy 2 KP, przez Kwatermistrza 2 KP. Dowódca Bazy Korpusu został płk Alfred Schmidt. Zadaniem Bazy 2 Korpusu było: organizowanie szkoleń i wysyłanie uzupełnień do 2 KP, dowodzenie jednostkami służb i oddziałów wchodzących w skład lub przydzielonych osobnymi rozkazami w skład Bazy. Prowadzenie poboru i szkolenia poborowych oraz ochotników. Zapewnienie bezpieczeństwa i dyscypliny, zaopatrzenia i opieki nad żołnierzami. Kierowanie komendami lokalnymi, placówkami służby ruchu na obszarze Bazy^[11].

Po rozmowach Naczelnego Wodza PSZ i Dowódcy APW z wojskowymi władzami brytyjskimi obszaru Śródziemnomorskiego Teatru Działań Wojennych uzgodniono sposób i kolej przerzucenia 2 Korpusu Polskiego na front do Włoch. Dodatkowo omówiono kolejną reorganizację APW wraz z kolejnością wyjazdu jednostek tyłowych. Po stosownych uzgodnieniach i analizie własnych zasobów Dowódca APW wydał rozkaz L.dz.560/Tjn./SD/43 z dnia 4 stycznia 1944, którym powołano Wysuniętą Bazę Armii Polskiej na Wschodzie. Wysunięta Baza APW miała skupiać jednostki I i II rzutu APW, które miały być przesunięte w ślad za 2 KP do Włoch. Dowództwo Wysuniętej Bazy APW sformowano z personelu i etatów Dowództwa APW. W skład WB APW miały wejść jednostki dotychczas wchodzące w skład Bazy Korpusu, w tym: 7 Zapasowa Dywizja, Centrum Wyszkolenia Armii, szpitale oraz pododdziały broni i służb armii. Na dowódcę bazy wyznaczono gen. bryg. Mariana Przewłockiego. Dowódca bazy podlegał bezpośrednio dowódcy 2 Korpusu Polskiego, gen. dyw. Władysławowi Andersowi, który zachował stanowisko dowódcy armii. Dowódca Wysuniętej Bazy APW posiadał bezpośrednio podległy sobie personel w składzie 9 oficerów i 15 szeregowych. W sprawach kwatermistrzowskich i bezpieczeństwa korzystał ze sztabu 7 Zapasowej Dywizji^[12].

Baza została przewieziona w marcu i kwietniu 1944 na terytorium Włoch, do m. Mottola położonej około 12 km na zachód od portu Taranto oraz San Basilio.

Naczelny Wódz PSZ rozkazem L.dz. 798/Tjn./Org./44 z dnia 3 lipca 1944 roku punktem II.A.2 dokonał przemianowania i reorganizacji Armii Polskiej na Wschodzie i zarazem uporządkowania dowodzenia i zmian nazw. Mianowicie z datą 7 lipca 1944 nadał nowy status Wysuniętej Bazie Armii, która stała się Bazą 2 Korpusu Polskiego, a dowódca Bazy podlegał bezpośrednio dowódcy 2 Korpusu.

Baza łączyła w sobie funkcje:

• jednostki zapasowej i szkolnej II Korpusu Polskiego (7 Dywizja Piechoty),
• jednostki szkoleniowej armii (Centrum Wyszkolenia Armii),
• bazy mobilizacyjnej dla nowo formowanych wielkich jednostek, oddziałów i pododdziałów 2 KP,
• bazy szpitalnej armii (szpitale wojenne, dom ozdrowieńców),
• bazy materiałowo-technicznej i przesyłowo-transportowej, której głównym zadaniem było utrzymanie stałego przepływu ludzi (uzupełnień) i materiałów między 2 KP a drugim i trzecim rzutem armii,
• bazy socjalno-wypoczynkowej (ośrodek wypoczynkowy, hotele oficerskie i żołnierskie, kantyny PWSK, kina, teatry, sport),
• okręgu etapowego (komendy placu).

Rola bazy wzrosła po zakończeniu działań wojennych, kiedy trafiły do niej liczne rzesze jeńców wojennych i robotników przymusowych. Przez cały okres powojennego pobytu 2 Korpusu Polskiego we Włoszech dowództwo bazy korpusu znajdowało się w Mottoli, a jej poszczególne jednostki rozlokowano na południu Półwyspu Apenińskiego w rejonie Matera-Taranto-Lecce^[13]

Struktura organizacyjna i obsada personalna bazy

• Dowództwo na dzień 17 I 1944^[14]
  • dowódca bazy
    • gen. bryg. Marian Przewłocki (VI 1944 – III 1947)
    • płk sap. Jerzy Sochocki (III - V 1947)
  • inspektor Szpitalnictwa Naczelny Chirurg – gen. bryg. dr Bolesław Szarecki
  • szef Służby Sprawiedliwości - płk aud. Stanisław Rohm
• Sztab
  • szef sztabu – ppłk dypl. Wilhelm Wilk-Leśniak
  • Oddział Służby Sztabu
  • Oddział Wyszkolenia
  • Oddział Informacji
  • Oddział Propagandy i Kultury - rtm. Józef Czapski
• Kwatermistrzostwo
  • kwatermistrz – ppłk int. Stanisław Żelaski
  • dowódca Żandarmerii - ppłk Edward Czuruk (1945-1946)
• Inspektorat Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet
  • inspektorka PWSK - płk Bronisława Wysłouch z Szabatowskich
  • kierowniczka Biura Inspektoratu PWSK - kpt. M. Masztak-Olechowicz
• 7 Dywizja Piechoty
• Centrum Wyszkolenia Armii
• Centrum Wyszkolenia Wojsk Pancernych (od stycznia 1945) komendant ppłk Stanisław Szostak
• Ośrodek Wyszkolenia Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet w Matera (utworzony 24 marca 1945):
  • Szkoła Podchorążych Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet
• 1 Szpital Wojenny
• 2 Szpital Wojenny
• 3 Szpital Wojenny
• Dom Uzdrowieńców
• ekspozytura 12 Sądu Polowego - mjr Władysław Sobotkowski
• czołówka 101 Głównej Poczty Polowej
• 5 kompania wartownicza
• 384 etapowa kompania łączności
• 1 etapowy pluton żandarmerii
• ekspozytura Komendy Uzupełnień nr 3 - mjr Benedykt Matarewicz
• Referat Personalny Oficerski - ppłk Ludwik Dudek
• Referat Administracji Rezerw - mjr Julian Skąpski.

Jednostki formowane w bazie podległe bezpośrednio dowództwu 7 Dywizji Piechoty

• 3 Brygada Strzelców Karpackich,
• 4 Wołyńska Brygada Piechoty,
• 3 (14) Wielkopolska Brygada Pancerna,
• 16 Pomorska Brygada Piechoty
• Batalion Commando formowany od 15 sierpnia 1944 na bazie 1 samodzielnej kompanii komandosów, a z dniem 6 listopada 1944 przemianowany na 2 batalion komandosów zmotoryzowanych,
• 8 Pomorski pułk artylerii lekkiej
• 12 pułk artylerii ciężkiej,
• 13 pułk artylerii ciężkiej.