Aldozy

Aldozy lub aldehydocukry, cukry aldehydowe^[1] – cukry proste, w których cząsteczkach występuje grupa aldehydowa^[2], w przeciwieństwie do ketoz, w których występuje grupa ketonowa. Ich ogólny wzór sumaryczny to C_nH_2nO_n (gdzie n≥3).

Wzory aldoz zapisywane są w formie cyklicznej lub łańcuchowej, np. CH₂OH–(CHOH)_n−2–CHO, co niekoniecznie odzwierciedla ich rzeczywistą strukturę (np. krystaliczna glukoza ma formę w pełni cykliczną, a w roztworze występuje pewna ilość formy łańcuchowej).

Nazwy podgrup aldoz są tworzone przez dodanie przedrostka liczebnikowego związanego z liczbą atomów węgla występujących w cząsteczce cukru. Np. aldoheksoza zawiera sześć atomów węgla, a aldopentoza pięć. W naturze nie znaleziono wolnych trioz ani tetroz, natomiast wiele pentoz i heksoz odgrywa kluczowe role w procesach życiowych (np. ryboza i glukoza).

Zestawienie aldoz

Triozy (aldotriozy)	Aldehyd glicerynowy
Tetrozy (aldotetrozy)	Erytroza		Treoza
Pentozy (aldopentozy)	Arabinoza	Ksyloza	Liksoza	Ryboza	Deoksyryboza
Heksozy (aldoheksozy)	Alloza	Altroza	Galaktoza	Glukoza
	Guloza	Idoza	Mannoza	Taloza

Reakcje charakterystyczne

• redukują amoniakalny roztwór azotanu srebra(I) do metalicznego srebra (próba Tollensa) i związki miedzi(II) do czerwonego tlenku miedzi(I) (odczynnik Benedicta, odczynnik Fehlinga)
• reakcja utlenienia wodą bromową (odbarwienie wody bromowej)

W reakcjach tych grupa aldehydowa utlenia się do grupy karboksylowej, a produktami są kwasy aldonowe.

Przypisy

1. Neil Campbell: Biologia. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2014, s. 70. ISBN 0-321-54325-4.
2. Słownik tematyczny. Biologia, cz. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 10, ISBN 978-83-01-16529-1.

Kontrola autorytatywna (strukturalna klasa indywiduów chemicznych):

• GND: 4221968-1

Encyklopedie internetowe:

• SNL: aldoser
• VLE: aldozes
• Hrvatska enciklopedija: 1494