4 Brygada WOP

4 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza – zlikwidowany związek taktyczny Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Żołnierze batalionu odwodowego w środku mjr Antoni Dujanowicz (p.o. d-ca batalionu) (1951)

Absolwenci Szkoły Podoficerskiej 4 Brygady WOP. W mundurze wyjściowym plut. Stanisław Lewandowski (1954)

4 Brygada WOP

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1 stycznia 1951
Rozformowanie	1 stycznia 1958
Tradycje
Nadanie sztandaru	4 listopada 1946
Rodowód	10 Katowicki Oddział WOP 21 Brygada OP
Kontynuacja	4 Górnośląska Brygada WOP Górnośląska Brygada WOP Beskidzki Oddział SG i Śląski Oddział SG Śląsko-Małopolski Oddział SG Śląski Oddział SG
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Michał Hakman
Ostatni	płk Bolesław Bonczar
Organizacja
Numer	JW 2445[1]
Kryptonim	Pejzaż
Dyslokacja	Gliwice ul. Nowotki 56
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	Dowództwo WOP

Formowanie i zmiany organizacyjne

4 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza JW 2445^[2] została sformowana 1 stycznia 1951 na bazie 21 Brygady Ochrony Pogranicza, na podstawie rozkazu MBP nr 043/org z 3 czerwca 1950^[3] z podległością Dowództwu WOP. Nowa numeracja batalionów i brygad weszła w życie z dniem 1 stycznia 1951^[4]. Sztab brygady stacjonował w Gliwicach ul. Nowotki obecnie Daszyńskiego 56. 1 lipca 1952 Dowództwo WOP przyjęło od komend wojewódzkich MO całokształt spraw związanych z zaopatrzeniem kwatermistrzowskim brygad, a te z kolei pododdziałów granicznych. Od tego czasu wojska ochrony pogranicza stały się w pełni samodzielne i niezależne w sprawach gospodarczych^[5].
Zgodnie z etatem czasu „P” nr 352/14, na dzień 1 listopada 1954 brygada liczyła 3144 żołnierzy, a etat czasu „W” nr 352/11 przewidywał 3982 żołnierzy^[6].
Zgodnie z etatem czasu „P” nr 352/35, na dzień 1 sierpnia 1957 brygada liczyła 2939 żołnierzy, a etat czasu „W” nr 0352/23 przewidywał 3832 żołnierzy^[7].

Rozformowana 1 stycznia 1958. Na jej bazie powstała 4 Górnośląska Brygada WOP.

Struktura organizacyjna

Skład organizacyjny 4 Brygady WOP podano za: SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, s. 39–40.

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• 41 batalion WOP – Ustroń i 5 strażnic w 1956 przekazany pod komendę 3 Brygady WOP w Nowym Sączu^[a]
• 42 batalion WOP – Cieszyn i 4 strażnice
• 43 batalion WOP – Racibórz i 5 strażnic
• 44 batalion WOP – Głubczyce i 6 strażnic
• 45 batalion WOP – Prudnik i 5 strażnic
• 46 batalion WOP – Paczków i 5 strażnic w sierpniu 1954 przekazany pod komendę 5 Brygady WOP w Kłodzku^[b].
• Graniczne Placówki Kontrolne (GPK):
  • Cieszyn – kolejowa i drogowa
  • Zebrzydowice – kolejowa
  • Chałupki – drogowa
  • Głuchołazy – kolejowa.

Stan osobowy wynosił 3378 wojskowych^[8].

Sztandar brygady

Wręczenie sztandaru dla poprzednika brygady – Katowickiego Oddziału WOP nr 10 odbyło się 4 listopada 1946. W uroczystości udział wzięli m.in.: minister obrony narodowej, marszałek Polski Michał Rola-Żymierski, minister hutnictwa Hilary Minc, wojewoda śląski gen. bryg. Aleksander Zawadzki, dowódca Okręgu Wojskowego IV gen. Stanisław Popławski oraz szef Departamentu WOP gen. bryg. Gwidon Czerwiński^[9].

Na lewej stronie płatu sztandaru, w dolnym prawym rogu, na tarczce znajduje się czterowierszowy napis: „C.Z.P. (HUTNICZEGO) 24.XI.1946”^[9].

W drzewce sztandaru gwoździe pamiątkowe wbijali m.in.: gen. Marian Spychalski, minister Eugeniusz Szyr, Generalny Dziekan Wojska Polskiego ks. płk Stanisław Warchałowski, wicewojewoda śląski płk Jerzy Ziętek, płk Redlich, płk Kuczyński oraz przedstawiciele kopalń „Pokój”, „Kościuszko”, „Bankowa” i „Mała Panew”^[9].

Pomimo reorganizacji i zmiany nazwy jednostki, na sztandarze nie dokonywano żadnych poprawek. Sztandar został przekazany do Muzeum Wojska Polskiego 1 lipca 1963^[9].

Żołnierze brygady

Dowódcy brygady

Dowódców 4 Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza podano za: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. s. 11.

• ppłk Michał Hakman (01.08.1950–30.06.1953)^[10]
• ppłk Stanisław Czesławski (01.07.1953–15.09.1955)
• ppłk Teofil Bielecki (16.09.1955–08.02.1957)
• ppłk Eugeniusz Gumbarewicz p.o. (09.02.1957–01.09.1957)
• płk Bolesław Bonczar (02.09.1957–31.12.1957).

Podoficerowie

• st. sierż. Jan Kępa.

Historia

• 1950 – brygada otrzymała pierwszą aparaturę kinową. Ruchome kina objazdowe zaczęły docierać do strażnic i GPK^[11].
• 1951 – 13 marca doszło do dezercji sześciu żołnierzy, trzech z 223 strażnicy WOP Zwierzynie i trzech z 222a strażnicy WOP Pokrzywna oraz praczką, pod dowództwem i z inicjatywy sierż. Jana Kępy zastępcy dowódcy ds. specjalnych 222a strażnicy WOP Pokrzywna 45 batalionu WOP Prudnik. Dezerterów ujęto na terytorium Czechosłowacji, a następnie skazano na kary więzienia, a sierż. Kępę na karę śmierci, którą wykonano w Areszcie Śledczym w Bytomiu^[12].
• 1952 – powstała w brygadzie orkiestra co dało nowe, większe możliwości rozwoju amatorskiej twórczości artystycznej^[13].
• 1956 – 2 maja dowództwo Brygady na odcinku 41 batalionu WOP Ustroń, zorganizowało pod namiotami, sezonową strażnicę WOP z kadry zawodowej i żołnierzy służby zasadniczej 45 batalionu WOP Prudnik (dowódcą strażnicy był ppor. Edward Karpiuk), na płaskowyżu Soszów w celu zapobieżenia istniejącemu w tym rejonie przemytowi. Strażnica realizowała zadania pomiędzy szczytami „Czantoria”-„Stożek”, z bazą wyjściową w miejscowości Wisła. W czerwcu, w wyniku rykoszetu (teren górzysty, kamienie) po oddaniu serii strzałów ostrzegawczych z pistoletu maszynowego przez żołnierzy strażnicy, doszło do spowodowania zranienia w mosznę przemytnika, miejscowego górala^[14].
• 1956 – koniec czerwca–początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[15]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[16].

Uwagi

1. Zarządzenie DWW nr 013/WW z dnia 16.06.1956 (Żurawlow 2011 ↓, s. 39–40).
2. Rozkaz MBP nr 012/WW z dnia 31.08.1954 (Żurawlow 2011 ↓, s. 40).

Przypisy

1. ASGran., sygn. 2825/1 ↓.
2. Zestawienie numerów historycznych jednostek wojskowych. jednostki-wojskowe.pl. [dostęp 2023-03-18]. (pol.).
3. Jackiewicz 1998 ↓, s. 143.
4. Prochwicz 2011 ↓, s. 194.
5. Gacek 2005 ↓, s. 10.
6. Goryński 2021 ↓, s. 169.
7. Goryński 2021 ↓, s. 174.
8. Żurawlow 2014 ↓, s. 37.
9. Niedziela 1995 ↓, s. 14.
10. Michał Hakman. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2016. (pol.).
11. Żurawlow 2011 ↓, s. 40.
12. Kudasiewicz 2005 ↓, s. 10.
13. Żurawlow 2011 ↓, s. 39.
14. Kudasiewicz 2004 ↓, s. 10.
15. Agenci w balonach – mniej znany aspekt „wojny balonowej”. (pol.).
16. Kudasiewicz 2003 ↓, s. 8.

Bibliografia

• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Grzegorz Goryński. Plany mobilizacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza okresu zimnej wojny – zadania na rzecz MON. „Biuletyn Historyczny Muzeum Marynarki Wojennej”. 36/2021, 2021. Gdynia: Muzeum Marynarki Wojennej. ISSN 0137-5539.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945–1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach. Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014.
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X.
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Ale co na to powie moja stara. „Tygodnik Prudnicki”. 1(684), s. 10, 2004-01-07. ISSN 1231-904X.
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (45) Sylwetki dowódców jedn. WOP – kpt. Franciszek Gajdemski. „Tygodnik Prudnicki”. 23(758), s. 10, 2005-06-08. ISSN 1231-904X.
• Tadeusz Niedziela. Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznice objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. „Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP”, s. 14, 1995-06.
• Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.

Linki zewnętrzne

• Sierżant Kępa ucieka na Zachód