ଭାରତର ରାଜ୍ୟ From Wikipedia, the free encyclopedia
ଓଡ଼ିଶା ( 
ଓଡ଼ିଶା (help·info)) ଭାରତର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ରାଜ୍ୟ । ଏହାର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଉତ୍ତରରେ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ପଶ୍ଚିମ ଓ ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ଛତିଶଗଡ଼, ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଆୟତନ ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ହିସାବରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଅଷ୍ଟମ ଓ ଏକାଦଶ ରାଜ୍ୟ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ରାଜ୍ୟର ସରକାରୀ ଭାଷା । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରାୟ ୩୩.୨ ନିୟୁତ ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗ ଓ ଉତ୍କଳର ଆଧୁନିକ ନାମ । ଓଡ଼ିଶା ୧ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୩୬ରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଭାବରେ ନବଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ସ୍ମୃତିରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ୧ ଅପ୍ରେଲକୁ ଓଡ଼ିଶା ଦିବସ ବା ଉତ୍କଳ ଦିବସ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ । ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏହି ରାଜ୍ୟର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ସହର ଏବଂ ରାଜଧାନୀ । ଅଷ୍ଟମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି କଟକ ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ ରହିବା ପରେ ୧୩ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୪୮ରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରକୁ ଓଡ଼ିଶାର ନୂତନ ରାଜଧାନୀ ଭାବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ପୃଥିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ନଦୀବନ୍ଧ ହୀରାକୁଦ ଏହି ରାଜ୍ୟର ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାଛଡ଼ା ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ ରହିଛି । ପୁରୀ, କୋଣାର୍କ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଐତିହ୍ୟସ୍ଥଳୀକୁ ପୂର୍ବ ଭାରତର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ତ୍ରିଭୁଜ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଢେଙ୍କାନାଳ ର କପିଳାସ ଶିବ ମନ୍ଦିର । ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଏହାର ରଥଯାତ୍ରା ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ । ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର, ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର, ଖଣ୍ଡଗିରି ଓ ଉଦୟଗିରି ଗୁମ୍ଫା, ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳଙ୍କ ଶିଳାଲେଖ, ଧଉଳିଗିରି, ଜଉଗଡ଼ଠାରେ ଅଶୋକଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିଳାଲେଖ ଏବଂ କଟକର ବାରବାଟି ଦୁର୍ଗ, ଆଠମଲ୍ଲିକ ର ଦେଉଳଝରୀ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ମୁଖ୍ୟ ଐତିହାସିକ କିର୍ତ୍ତୀ । ବାଲେଶ୍ୱରର ଚାନ୍ଦିପୁରଠାରେ ଭାରତର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବିଭାଗଦ୍ୱାରା କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଘାଟି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ପୁରୀ, କୋଣାର୍କର ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା, ଗଞ୍ଜାମର ଗୋପାଳପୁର ଓ ବାଲେଶ୍ୱରର ଚାନ୍ଦିପୁର ଓ ତାଳସାରିଠାରେ ବେଳାଭୂମିମାନ ରହିଛି ।
ଓଡ଼ିଶା | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ଉପର ବାମରୁ ଜିଗଜାଗ: କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର, ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ଦେଓମାଳୀ, ରାଉରକେଲା ଇସ୍ପାତ କାରଖାନା, ମହାନଦୀ, ଶିମିଳିପାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ, ଚିଲିକା ହ୍ରଦ, ରତ୍ନଗିରି, ବିମଳେଶ୍ୱର ଦେଉଳ, ଶିଶୁପାଳଗଡ଼ | ||||||||||||
 Seal | ||||||||||||
 ଭାରତରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅବସ୍ଥାନ | ||||||||||||
 ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଶାସନିକ ମାନଚିତ୍ର | ||||||||||||
| ଦେଶ |  ଭାରତ | |||||||||||
| ସ୍ଥାପନ | ୧ ଅପ୍ରେଲ ୧୯୩୬ କନିକା ରାଜବାଟି, କଟକ | |||||||||||
| ରାଜଧାନୀ | ଭୁବନେଶ୍ୱର | |||||||||||
| ବୃହତ୍ତମ ନଗର | ଭୁବନେଶ୍ୱର | |||||||||||
| ଜିଲ୍ଲା ସଂଖ୍ୟା | ୩୦ | |||||||||||
| Government | ||||||||||||
| • ରାଜ୍ୟପାଳ | ରଘୁବର ଦାସ | |||||||||||
| • ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ | ମୋହନ ଚରଣ ମାଝୀ | |||||||||||
| • ବିଧାନ ସଭା | ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନ ସଭା (୧୪୭ ଆସନ) | |||||||||||
| • ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ | ଓଡ଼ିଶା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ, କଟକ | |||||||||||
| Area | ||||||||||||
| • ସମୁଦାୟ | 1,55,707 km2 (60,119 sq mi) | |||||||||||
| • Rank | ଅଷ୍ଟମ (୮ମ) | |||||||||||
| Population (୨୦୨୪) | ||||||||||||
| • Total | ୪୮୪୯୯୨୭୦ | |||||||||||
| • Rank | ଏକାଦଶ (୧୧ଶ) | |||||||||||
| Time zone | UTC+୦୫:୩୦ (ଭାରତୀୟ ମାନକ ସମୟ) | |||||||||||
| ISO 3166 code | IN-OR | |||||||||||
| HDI |  ୦.୯୪୯ (ଅଧିକ) | |||||||||||
| ଏଚ୍ ଡି ଆଇ କ୍ରମାଙ୍କ | ୨୯ ତମ(୨୦୧୮)[1] | |||||||||||
| ସାକ୍ଷରତା | ୭୭.୩% | |||||||||||
| ସରକାରୀ ଭାଷା | ଓଡ଼ିଆ | |||||||||||
| Website | odisha.gov.in | |||||||||||
ଓଡ଼ିଶା ଶବ୍ଦଟି ମୂଳ ଶବ୍ଦ ଓର/ଉର ବା ଓଡ୍ର, ଉଡ୍ର ଦେଶରୁ, ସୁମେରୀୟ, ଓଡ୍ର ବିଷୟ ଆଦି ପୁରାତନ ନାମରୁ ଆସିଅଛି । ଏହାର ପ୍ରମାଣ ଆକାରରେ ସବୁଠାରୁ ପୁରାତନ ଲେଖ 'ଉତ୍ତର ତୋଷାଳି' ଅନ୍ତର୍ଗତ ଓଡ଼ିଶାର ବାଲେଶ୍ୱର ଜିଲ୍ଲାର ସୋରଠାରୁ ମିଳିଥିବା ତମ୍ବାପଟାରେ ଓଡ୍ର ବିଷୟର ସୂଚନା ମିଳିଛି ।[2] ପାଳି ଓ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକଙ୍କୁ ଯଥାକ୍ରମେ 'ଓଡ଼କ' ଓ 'ଓଡ୍ର' ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି । ପୁରାତନ ଲେଖକ ଓ ଗବେଷକ ପ୍ଲିନି ଦି ଏଲ୍ଡର ଓ ଟଲେମି ଓଡ୍ର ଜଣଙ୍କୁ 'ଓରେଟସ' ବୋଲି ନାମିତ କରିଛନ୍ତି ।
ଇଂରାଜୀ ଓ ହିନ୍ଦୀରେ "ଓଡ଼ିଶା" ଓ "ଓଡ଼ିଆ"କୁ Orissa ଓ Oriya ତଥା उड़ीसा ଓ उड़ीआ ଭାବେ ସମ୍ବିଧାନରେ ତଥା ସାଧାରଣରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା । ୨୦୦୮ ମସିହା ଜୁନ ୯ରେ ପ୍ରଥମେ ରାଜ୍ୟ କ୍ୟାବିନେଟରେ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଓଡ଼ିଆକୁ ଇଂରାଜୀରେ Orissa ଓ Oriya ବଦଳରେ Odisha ଓ Odia ତଥା ହିନ୍ଦୀରେ उड़ीसा ଓ उड़ीआ ବଦଳରେ ओड़िशा ଓ ओड़ीआ ଲେଖିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୦୮ ଅଗଷ୍ଟରେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନ ସଭାରେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଆସିଥିଲା ଓ ବହୁମତରେ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ ନୂଆ ଲୋକ ସଭା ଗଠନ ପରେ ଏହାକୁ ବିଧାନ ସଭାରେ ଆଉଥରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସଂଶୋଧିତ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ୨୦୧୦ ବଜେଟ ଅଧିବେଶନରେ ଲୋକ ସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୧୦ ଶୀତକାଳୀନ ଅଧିବେଶନରେ ପ୍ରଥମ ଦିନ (ଅକ୍ଟୋବର ୯, ୨୦୧୦)ରେ ସ୍ୱରାଷ୍ଟ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀ ପି. ଚିଦମ୍ବରମ ଏହାକୁ ଲୋକ ସଭାରେ ଆଗତ କରିଥିଲେ । ପରେ ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପଠାଯାଇଥିଲା ଯାହା ୨୦୧୧ମସିହା ୪ ନଭେମ୍ବରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରି ଓଡ଼ିଶା (ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ) ଅଧିନିୟମ, ୨୦୧୧ ନାମରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି ।[3][4][5][6][7][8][9]
୭ ମ ଶତାବ୍ଦୀ କାଳରେ ଓଡ଼ିଶାର ନିଜର ଶାସକମାନେ ସ୍ୱାଧୀନ ଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜାମାନେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ, ୭୯୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ୨ୟ ଯଯାତି (ମହାସିବ ଗୁପ୍ତ) ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ଏହାକୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ସେ ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳଦେଇ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ କଳିଙ୍ଗ, କାରଗୋଡ଼ା, ଉତ୍କଳ ଓ କୋଶଳ ଏହି ଚାରିଗୋଟି ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ମିଶାଇ ବିଶାଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ରାଜବଂଶର ଶାସନ ଖ୍ରୀ. ୩୫୦ରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସୋମ ବଂଶର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥିଲା । ଏହି ରାଜ୍ୟକୁ ନେଇ ଗଠିତ ବିଶାଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ଜାତି ଓ ଉପଜାତିରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏକ ବିଶେଷ ବଣିକ ଜାତି ଜନ୍ମ ହେଲା ଓ ସେମାନେ ସାଧବ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହେଲେ । ଏପରିକି ପ୍ରଥମ ଜନ୍ମଜୟ ମହାଭବ ଗୁପ୍ତ ଗୁପ୍ତ (ଖ୍ରୀ. ୮୮୨-୯୨୨)ଙ୍କ ସୋନପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚୁର ବଣିକ ସଙ୍ଘ ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ୮ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପ୍ରଚୁର ସମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଏହି ବାହାର ବାଣିଜ୍ୟ ଲୋପ ପାଇଗଲା ।
ବୈଶ୍ୟ, ଶୂଦ୍ର ଜାତିର ଲୋକମାନେ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ତ-ବାଣିଜ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ କୃଷିଜାତ ସାମଗ୍ରୀ ଆଣି ପେସାଗତ ବେପାରୀଙ୍କୁ କୃଷିଜାତ ଓ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯୋଗାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଏହି କିଣା-ବିକାର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା ସୁନା, ରୂପା, ମୁଦ୍ରା ଓ କଉଡ଼ି । ଏହି ସମୟରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଚରିତ୍ରପୁର ନାମକ ବନ୍ଦର ଖୁବ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲ । ଏହି ବନ୍ଦରଟି ଦେଇ ଚୀନ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ଜାଭା ଆଦି ସହ କଳିଙ୍ଗର ବେପାର ବଣିଜ ଚାଲୁଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଙ୍ଗବଂଶ ୧୪୩୪ ଯାଏଁ ଥିଲା । ତାହା ପରେ କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ, ପ୍ରତାପରୁଦ୍ରଦେବ, ଗୋବିନ୍ଦ ବିଦ୍ୟାଧର, ମୁକୁନ୍ଦ ହରିଚନ୍ଦନ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସକ ଥିଲେ ।
ପରେ ଓଡ଼ିଶା ଆଫଗାନମାନଙ୍କ ହାତକୁ ଆସିଲା ଓ ୧୫୬୮ରେ ଓଡ଼ିଶା ମୋଗଲମାନଙ୍କ ଶାସନାଧୀନ ହେଲା । ଏହି ସମୟରେ ୧୭୫୫ ଖ୍ରୀ. ବେଳକୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅତ୍ୟାଚାର, ଲୁଣ୍ଠନ, ଅରାଜକତା ଆଦି ବହୁ ମାତ୍ରାରେ ବ୍ୟାପୀ ଯାଇଥିଲା । ୧୮୦୩ରେ ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କଲେ । 1817 ଖ୍ରୀ.ରେ ପାଇକମାନେ ଇଂରେଜ ବିରୋଧରେ ଲଢ଼େଇ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ନିର୍ମମ ଭାବରେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିଥିଲେ । ୧୮୧୭ରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜା ମୁକୁନ୍ଦଦେବ ବନ୍ଦୀ ବେଳେ ମୃତୁ ବରଣ କଲେ ।
ଯଦିଓ ୧୬ଶ ଓ ୧୭ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଓଡ଼ିଶାର ବାହାର-ବାଣିଜ୍ୟ ଉନ୍ନତି ସାଧନ କରିଥିଲା, ତଥାପି କେଇ ବର୍ଷର ରାଜନୀତିକ ଅସ୍ଥିରତା ସକାଶେ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରଗତି ବାଧା ପାଇଥିଲା ।
୧୮୦୩ ବେଳକୁ ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କଲାବେଳକୁ ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ଅର୍ଥନୀତିର ଅଧପତନ ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ଚି ଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ବନିକ ଥିଲେ, ତେଣୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ ସେମାନେ ନିଜର କର ଆଦାୟର ମୁଖ୍ୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ୧୮୦୫ ମସିହା ବେଳକୁ ରେଗୁଲେସନ ଆକ୍ଟ (Regulation Act) ଓ ୧୮୦୮ରେ ଭୂରାଜସ୍ୱ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ୧୮୨୫ ବେଳକୁ ଏକାଧିକ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ଓଡ଼ିଶା ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ଧ୍ୱଂସ ସାଧନ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଏଠାରୁ ବିଲାତକୁ କଞ୍ଚାମାଲ ନେଇ ସେଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ କଳ କବଜା ଆମଦାନୀ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଏଠି ସହିତ ଲବଣ କର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଉପରେ ଲାଗୁ କରାଯାଇଥିଲା ଯାହା ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୀତିର ମେରୁଦଣ୍ଡ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲା ।
ଇଂରେଜ ଅମଳରେ ସମଗ୍ର ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ମାରୁଆଡ଼ି ଓ ଗୁଜରାଟୀ ବେପାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅଭୂଦୟ ହୋଇଥିଲା । ସେମାନେ ବିଶେଷ କରି ବଙ୍ଗାଳୀ ଓକିଲ ଓ ଅନ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀଙ୍କ ପ୍ରରୋଚନାରେ ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରୁ କଞ୍ଚାମାଲ ସଂଗ୍ରହ କରି ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୀତିର ବଜାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିଲେ । ଏଥିରେ ବିଦେଶୀମାନେ ହିଁ ଲାଭବାନ ହେଉଥିଲେ । [10]
ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୀତି, ସାମାଜିକ ବିଧିବ୍ୟବସ୍ଥା, ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସର ଅଧପତନ ଘଟାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟିତ ଇଂରେଜ କମ୍ପାନୀ ସରକାର ୧୮୬୬ରେ ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଯାହାଫଳରେ ଓଡ଼ିଶାର ଦୁଇତୃତୀୟାଂଶ ଲୋକ ଖାଇବାକୁ ନ ପାଇ ପୋକମାଛି ପରି ମରିଗଲେ କିମ୍ବା କଲିକତାରେ ବିକ୍ରି ହେଲେ ।[11]
ଓଡ଼ିଶାରେ ୩୦ଟି ଜିଲ୍ଲା ଅଛି --- ଅନୁଗୋଳ, ବୌଦ୍ଧ, ଭଦ୍ରକ, ବଲାଙ୍ଗୀର, ବରଗଡ଼, ବାଲେଶ୍ୱର, କଟକ, ଦେବଗଡ଼, ଢେଙ୍କାନାଳ, ଗଞ୍ଜାମ, ଗଜପତି, ଝାରସୁଗୁଡ଼ା, ଯାଜପୁର, ଜଗତସିଂହପୁର, ଖୋର୍ଦ୍ଧା , କେନ୍ଦୁଝର, କଳାହାଣ୍ଡି, କନ୍ଧମାଳ, କୋରାପୁଟ, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ମାଲକାନଗିରି, ମୟୂରଭଞ୍ଜ, ନବରଙ୍ଗପୁର, ନୂଆପଡ଼ା, ନୟାଗଡ଼, ପୁରୀ, ରାୟଗଡା, ସମ୍ବଲପୁର, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର, ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ।
ପ୍ରତି ଜିଲ୍ଲାର ଶାସନମୁଖ୍ୟଙ୍କୁ ଜିଲ୍ଲାପାଳ କୁହାଯାଏ । ଜିଲ୍ଲାପାଳ, ଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା ଅଥବା ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି । ଶାସନକଳର ସୁବିଧା ପାଇଁ ପ୍ରତିଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପଖଣ୍ଡ (ସବ-ଡିଭିଜନ)ରେ, ପୁଣି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଖଣ୍ଡକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବ୍ଲକରେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ଲକକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପଞ୍ଚାୟତରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ସହର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଏହାର ରାଜଧାନୀ । ଅନ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ସହରମାନେ ହେଲେ କଟକ, ବ୍ରହ୍ମପୁର, ରାଉରକେଲା, ସମ୍ବଲପୁର, ବାଲେଶ୍ୱର, ବାରିପଦା, ବଲାଙ୍ଗୀର ଇତ୍ୟାଦି ।
ଓଡ଼ିଶା ଭାରତର ପୂର୍ବ ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ (୧୫୫୭୦୭ ବର୍ଗ କି. ମି) । ଏହାର ଦକ୍ଷିଣରେ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ, ପଶ୍ଚିମରେ ଛତିଶଗଡ଼, ଉତ୍ତରରେ ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଓ ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ ଏବଂ ପୂର୍ବରେ ବଙ୍ଗୋପ ସାଗର ରହିଛି ।
ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ନଗରୀ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ । ଓଡ଼ିଶାର ପୁରାତନ ରାଜଧାନୀ କଟକ, ଭୁବନେଶ୍ୱରରୁ ମାତ୍ର ୨୯ କି.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ଦୁଇ ସହରର କ୍ରମାଗତ ବିସ୍ତାର ଓ ଉତ୍ତମ ସଡ଼କ ଯୋଗାଯୋଗ କାରଣରୁ ଏହି ଦୁଇ ସହର ଦ୍ୱୈତ ନଗରୀ ନାମରେ ବିଖ୍ୟାତ । ପୁରୀ, ଯାହାକି ଏକ ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମପୀଠ, ଏଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୬୦ କି.ମି. ଦୂରରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ଚାରିଧାମ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ଅନ୍ୟତମ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଲାଗି ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ ।
ରାଜ୍ୟର ପଶ୍ଚିମ ଓ ଉତ୍ତରାଂଶ ଛୋଟନାଗପୁର ମାଳଭୂମିର ଅଂଶବିଶେଷ । ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ମହାନଦୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓ ବୈତରଣୀ ନଦୀ ପ୍ରଭୃତିର ମୁହାଣରେ ଉର୍ବର ପଟୁମୃତ୍ତିକା ଯୁକ୍ତ ସମତଳ ଭୂମି ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ସମତଳ ଭୂମିରେ ମୂଖ୍ୟତଃ ଧାନଚାଷ କରାଯାଏ ।
ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାୟ ୩୪% ଭୂମି ଅରଣ୍ୟ ଆଚ୍ଛାଦିତ, କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ କାରଣମାନଙ୍କ ହେତୁ ଏହା କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଇ ଚାଲିଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ଅଭୟାରଣ୍ୟମାନ ରହିଛି । ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଶିମିଳିପାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ବ୍ୟାଘ୍ର ସଂରକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ବ୍ୟାଘ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଝରଣା ଓ ସବୁଜିମା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏହି ଜଙ୍ଗଲରେ ହାତୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଶୁପକ୍ଷୀ ବାସ କରନ୍ତି । ଭିତରକନିକା ଅଭୟାରଣ୍ୟ ୧୯୭୫ରୁ ଘଡ଼ିଆଳ କୁମ୍ଭୀରମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇ ଆସୁଛି । ଗହୀରମଥା, ଦେବୀ ନଦୀ ଏବଂ ଋଷିକୁଲ୍ୟା ନଦୀ ମୁହାଣକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଲକ୍ଷାଧିକ ସଂଖ୍ୟାରେ ଅଲିଭ ରିଡ଼ଲେ କଇଁଛ ଅଣ୍ଡା ଦେବାପାଇଁ ଆସନ୍ତି ।
ମହାନଦୀର ଦକ୍ଷିଣ ମୁହାଣରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ହ୍ରଦ ଚିଲିକା ହେଉଛି ଏସିଆ ମହାଦେଶର ସର୍ବବୃହତ୍ ଲବଣାକ୍ତ ହ୍ରଦ । ଏହାକୁ ପକ୍ଷୀ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଭାବରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ଏଠାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ୧୬୦ ପ୍ରଜାତିର ସ୍ଥାନୀୟ ଓ ପ୍ରବାସୀ ପକ୍ଷୀଙ୍କ ସମାଗମ ହୋଇଥାଏ । ଚିଲିକାରେ ଏକ ନୌ-ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ରହିଛି ।
ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଗ ହେଉଛି ଦେଓମାଳୀ (୧୬୭୨ ମି.) ଯାହାକି ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଚନ୍ଦ୍ରଗିରି-ପଟ୍ଟାଙ୍ଗୀ ପର୍ବତମାଳାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପୂର୍ବଘାଟ ପର୍ବତମାଳାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶୃଙ୍ଗ । ଅବସ୍ଥିତି: ୧୮°୪୦'୩"ଉ ୮୨°୫୮'୫୯"ପୂ ।
ଓଡ଼ିଶାରେ ମୋଟ ୩୪୭ଟି ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ରହିଛି ।[12] ନନ୍ଦନ କାନନ, ଚିଲିକା, ପୁରୀ, ଧଉଳି ଗିରି, ଖଣ୍ଡଗିରି, କୋଣାର୍କ, କାକଟପୁର, ଅସ୍ତରଙ୍ଗ, ରାମଚଣ୍ଡୀ, ନିମାପଡ଼ା, ବାରବାଟୀ, ଖଣ୍ଡାଧାର, ଗୁପ୍ତେଶ୍ୱର, ଦୁଡୁମା,ଘଟଗାଁ, ଶିମିଳିପାଳ, ଗହୀରମଥା, ଭିତରକନିକା, କପିଳାସ, ରତ୍ନଗିରି, ମଣିକ, ଲିଙ୍ଗରାଜ, ଗୋପାଳପୁର, ଦେଓମାଳି, ହରିଶଙ୍କର, ସମେଲସ୍ୱରୀ, ହୀରାକୁଦ, ଫୁଲ ଝରଣ, ନାରୟଣୀ, ଚାନ୍ଦିପୁର, ଭଟ୍ଟାରିକା, ଥେରୁବାଲି, ବେଦବ୍ୟାସ, ସାତକୋଶିଆ, ଟିକରପଡ଼ା, ସାତପଡ଼ା, ଅଲାରନାଥ, ତପ୍ତପାଣି, ତାରାତାରିଣୀ, ଚନ୍ଦକା, ଧବଳେଶ୍ୱର ଆଦି ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ।
ଓଡ଼ିଶା ଏହାର ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପୃଥିବୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ଆର୍ଯ୍ୟ ସଂପ୍ରଦାୟର ଏବଂ ଏଗୁଡିକ ସଂପ୍ରଦାୟର ଅନୁସାରେ ଦେଖିବାକୁ ଅଲଗା ଅଲଗା ପ୍ରକାରର । ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ୧୮୦ ଫୁଟ ଏବଂ ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ୨୧୪ ଫୁଟ, ଯାହାକି ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠାରୁୁ ଉଚ୍ଚତମ ମନ୍ଦିର । ଠିକ ସେହିପରି କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ପୃଥିବୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ବୌଦ୍ଧ ଏବଂ ଜୈନ ମନ୍ଦିର ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଖଣ୍ଡଗିରି ଏବଂ ଉଦୟଗିରି ନାମକ ଦୁଇଟି ଗୁମ୍ଫା ରହିଛି । ଯାହାକି ପୁରାତନ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ମୂକସାକ୍ଷୀ । ଠିକ ସେହି ପରି ଧଉଳିଗିରିଠାରେ ଥିବା ବିଶାଳ ବୌଦ୍ଧ ମୂର୍ତି ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ ।
ଠିକ ସେହି ପରି ଓଡ଼ିଶାର ଟିକରପଡା ଘଡ଼ିଆଳ କୁମ୍ଭୀର ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଭାରତର ଜନଗଣନା ଅନୁଯାଇ ଓଡ଼ିଶାର ସମୁଦାୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୪୧,୯୪୭,୩୫୮, ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ୨୧,୨୦୧,୬୭୮ (୫୦.୫୪%)ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ ୨୦,୭୪୫,୬୮୦ (୪୯.୪୬) ଜଣ ମହିଳା, ଏବଂ ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ପୁରୁଷରେ ୯୭୮ ଜଣ ମହିଳା ଅଛନ୍ତି । ୨୦୦୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତୁଳନାରେ ୨୦୧୧ରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୩.୯୭% ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାଭାଷୀ ଲୋକ ଏଠାରେ ବାସ କରନ୍ତି ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଏହି ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଭାଷା ରୂପେ ପରିଚିତ ଏବଂ ଏହି ରାଜ୍ୟର ୮୨ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ନିଜର ମାତୃଭାଷା ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହି ରାଜ୍ୟର କେତେକ ଆଦିବାସୀ ଜନଜାତି ମଧ୍ୟରୁ ସାନ୍ତାଳ, ବଣ୍ଡା , ମୁଣ୍ଡା, ଓରାମ ଓ ମହାଲି ପ୍ରମୁଖ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ରଜ୍ୟର ସାକ୍ଷରତା ହାର ୭୩.୪୫% ଏବଂ ୮୨.୪% ପୁରୁଷ ଓ ୬୪.୩୬ ମହିଳା ସାକ୍ଷର ଅଟନ୍ତି ।[13]
ଭାରତରେ ସମସ୍ତ ରାଜ୍ଯରେ ସାର୍ବଜନୀନ ମତାଧିକାର ଆଧାରରେ ସଂସଦୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାର ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି ।[14][15]
ଓଡ଼ିଶାର ରାଜନୀତିରେ ସକ୍ରିୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ, ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ, ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି । ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ଯ ସଭା ନିର୍ବାଚନ, ୨୦୧୯ ପରେ, ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ବିଜେଡି ଷଷ୍ଠ ଥର ପାଇଁ କ୍ରମିକ ଭାବରେ କ୍ଷମତାରେ ରହିଲା । ୨୦୦୦ ମସିହାରୁ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓଡ଼ିଶାର ୧୪ତମ ମୁଖ୍ଯମନ୍ତ୍ରୀ ହେଲେ ।[16]
ଓଡ଼ିଶା ନିରନ୍ତର ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛି । ରାଜ୍ୟର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ୱୟନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ରିପୋର୍ଟ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଜାତୀୟ ହାରାହାରିରୁ ଅଧିକ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ସହରୀ ବିକାଶ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ନିକଟରେ ସ୍ମାର୍ଟ ସିଟି ଭାବେ ବିକଶିତ ହେବାକୁ ଚୟନ ହୋଇଥିବା 20ଟି ସହରର ନାମ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ରାଜଧାନୀ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଜାନୁଆରୀ 2016ରେ ଜାରି ଥିବା ସ୍ମାର୍ଟ ସିଟି ତାଲିକାରେ ପ୍ରଥମ ସହର, ଯାହା ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଏକ ଗୃହପାଳିତ ପଶୁ ପ୍ରକଳ୍ପ । ଏହି ଘୋଷଣାରେ ବିକାଶ ପାଇଁ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୫୦୮.୦୨ ବିଲିୟନ ଟଙ୍କା ମଞ୍ଜୁରି ଥିଲା ।
ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚୁର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଏବଂ ଏକ ବୃହତ ଉପକୂଳ ଅଛି | ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ସହିତ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସର୍ବାଧିକ ପସନ୍ଦଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଥାନ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି। ଏଥିରେ ଭାରତର ଏକ କୋଇଲାର ଏକ ପଞ୍ଚମାଂଶ, ଏହାର ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଲୁହାପଥର, ବକ୍ସାଇଟ୍ ଭଣ୍ଡାରର ଏକ ତୃତୀୟାଂଶ ଏବଂ କ୍ରୋମାଇଟ୍ ରହିଛି |
ଜର୍ମାନୀର ସହଯୋଗରେ ନିର୍ମିତ ଭାରତର ପବ୍ଲିକ୍ ସେକ୍ଟରରେ ରାଉରକେଲା ଷ୍ଟିଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ ଥିଲା |
ଆର୍ସେଲର-ମିତ୍ତଲ ୧୦ ବିଲିୟନ ଡଲାରର ଅନ୍ୟ ଏକ ମେଗା ଇସ୍ପାତ ପ୍ରକଳ୍ପରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ଯୋଜନା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି। Russian ଷର ପ୍ରମୁଖ ମ୍ୟାଗ୍ନିଟୋଗୋରସ୍କ୍ ଆଇରନ୍ ଆଣ୍ଡ ଷ୍ଟିଲ୍ କମ୍ପାନୀ (MMK) ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୦ଟି MT ଷ୍ଟିଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯୋଜନା କରିଛି। ବୃନ୍ଦାବଲ ଓଡ଼ିଶାର ଖୋଲା କାଷ୍ଟ କୋଇଲା ଖଣିର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କ୍ଷେତ୍ର | ଆଲୁମିନିୟମ, କୋଇଲା ଭିତ୍ତିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର, ପେଟ୍ରୋକେମିକାଲ୍ସ ଏବଂ ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାରେ ରାଜ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ପରିମାଣର ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରୁଛି। ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନରେ ରିଲାଏନ୍ସ ପାୱାର୍ (ଅନିଲ ଅମ୍ବାନୀ ଗ୍ରୁପ୍) ଝାରସୁଗୁଡା ଜିଲ୍ଲାର ହିରମାଠାରେ ୧୩ ବିଲିୟନ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାରର ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ସହିତ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରୁଛି।
୨୦୦୯ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା କର୍ପୋରେଟ ନିବେଶ ଉପରେ ଆସୋକମ୍ (ASSOCHAM) ଇନଭେଷ୍ଟମେଣ୍ଟ ମିଟର (AIM) ଅଧ୍ୟୟନର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଅନୁଯାୟୀ ଗୁଜରାଟ ସହିତ ପ୍ରଥମ ଏବଂ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ଥିଲା | ଦେଶରେ ମୋଟ ବିନିଯୋଗରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅଂଶ ୧୨.୬ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା। ଏହା ମୂଲ୍ୟର ନିବେଶ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କଲା | ଗତ ବର୍ଷରେ ୨,୦୦,୮୪୬ କୋଟି | ଇସ୍ପାତ ଏବଂ ଶକ୍ତି ସେହି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲା ଯାହା ରାଜ୍ୟରେ ସର୍ବାଧିକ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିଥିଲା।
ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣି ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ "ବାର ମାସରେ ତେର ପର୍ବ" ପାଳନ ହୁଏ ବୋଲି ପ୍ରବାଦ ରହିଛି ।[17] ପ୍ରମୁଖ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ ମଧ୍ୟରେ ରଥଯାତ୍ରା, ରଜ, ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତି,ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି,ନୂଆଁ ଖାଇ ଓ ଅନେକ ଓଷା-ବ୍ରତ ସମେତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପର୍ବପର୍ବାଣି, ଇସଲାମ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ଇଦ ଉଲ-ଫିତର ଓ ମହରମ, ଖୀଷ୍ଟିଆନ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ ଦିନ, ଇଷ୍ଟର ଓ ନବବର୍ଷ, ବୌଦ୍ଧ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ବୁଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଆଦିବାସୀ ଜନଜାତି ଭିତରେ ସାନ୍ତାଳୀ ଜନଜାତିର ସୋହରାଇ, ମାଘେ ପରବ (ହୋ ଜନଜାତିଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପାଳିତ), ବାହା ପରବ (ବା ହୋ ଜନଜାତିର ବା' ପରବ) ଆଦି ଅନ୍ୟତମ |
ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ତଟବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନରେ ବିକଶିତ ବାଲିରେ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କଳା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଆଧୁନିକ କଳା ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ।
ଓଡ଼ିଶାର ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ପିତ୍ତଳ, ସୁନା-ରୂପାର ତାରକସି କାମ, ଟେରାକୋଟା କଳା ଏବଂ ଚାନ୍ଦୁଆ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।
ପିତ୍ତଳ ଏବଂ ବେଲମେଟାଲ୍ ବାସନ, ପିତ୍ତଳ ଚାନ୍ଦ ଏବଂ ହାଣ୍ଡି ଉପରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଖୋଦନ ଓଡ଼ିଶା କଳାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗ | ଧାତୁରେ ନିର୍ମିତ କଳାକୃତି ମଧ୍ୟରେ ପିତ୍ତଳ କାର୍ଯ ଦେବତାମାନଙ୍କର ପୂଜା ସମୟରେ ଦୀପ ଏବଂ ଦୀପଦାନୀରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ | ପିତ୍ତଳରୁ ନିର୍ମିତ ଚାଉଳ ମାପିବା ପାତ୍ରଗୁଡିକ ଅନେକ ଘରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବା ବ୍ୟତୀତ ପିତ୍ତଳ ହାତୀ-ଘୋଡ଼ା ଆଦି ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା । ବେଟେଲ-ଚେୟାର ପାଇଁ ପିତ୍ତଳର ପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ଉପଯୋଗୀ ଏବଂ ଅଳଙ୍କାର ପାଇଁ ଡିଜାଇନ୍ ହୋଇଛି | ପିତ୍ତଳ ଏବଂ ଘଣ୍ଟି ଧାତୁରେ ନିର୍ମିତ ଘରୋଇ ସାମଗ୍ରୀ ଏବଂ ବାସନଗୁଡିକ ଅଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଏବଂ ଆକାରର | ଓଡ଼ିଶାର ପିତ୍ତଳ ସାମଗ୍ରୀ କାରିଗରମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ନୂତନତ୍ୱ ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ଚମତ୍କାରତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ |
ଓଡ଼ିଶାର ସିଲଭରୱେର୍ ବହୁତ ଜଣାଶୁଣା | ତାଙ୍କର ଫିଲିଗ୍ରି କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ କ୍ୱଚିତ୍ ଦେଖାଯାଉଥିବା କଳାତ୍ମକ ଉତ୍କର୍ଷର ଅନନ୍ୟ ଉଦାହରଣ | ରୂପା ତାରଗୁଡ଼ିକ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୂକ୍ଷ୍ମ, ଜଟିଳ ଡିଜାଇନ୍ରେ ଆକୃତିର | ପଶୁ ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଫର୍ମ, ଭର୍ମିଲିୟନ୍ ରିସେପ୍ଟେକଲ୍ ପରି ଦୈନିକ ବ୍ୟବହାରର ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ରୂପା ତାରରେ ନିର୍ମିତ - ଫିଲିଗ୍ରି ଅଳଙ୍କାର, ବିଶେଷତ ବ୍ରୋଚ୍ ଏବଂ କାନଫୁଲ ଭାରତୀୟ ମହିଳାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବହୁତ ଲୋକପ୍ରିୟ | ସିଲିଗ୍ରି କାମ ପାଇଁ କଟକ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ | ମହାଭାରତର ଦୃଶ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବେଳେବେଳେ ରୂପାରେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ବିଶେଷ ଆଗ୍ରହରେ ରୂପାଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଭଗବାନ କୃଷ୍ଣଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଅର୍ଜୁନ ରଥ | ଜଣେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ ଯେ ରଥ ଚକଗୁଡିକର ମିନିଟ୍ ସବିଶେଷ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ କଶଳ ଦେଖ | ରଥର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କର ଗର୍ବିତ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ସତ୍ୟ-ହାଇ-ଆକୃତି, ସମସ୍ତେ ରୂପା କଳା ପ୍ରଭାବର ଅତ୍ୟଧିକ ମହିମା ପାଇଁ ସହଯୋଗ କରନ୍ତି |
ଓଡ଼ିଶାର କୁମ୍ଭକାରମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବାକୁ ମାଟିପାତ୍ର ତିଆରି କରନ୍ତି | ସେଗୁଡିକ ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଏବଂ ଆକାରରେ ନିର୍ମିତ ଏବଂ ମାଛ ଏବଂ ଫୁଲର ମୋଟିଫ୍ ଏବଂ ଜ୍ୟାମିତିକ ଡିଜାଇନ୍ ସହିତ ସୁସଜ୍ଜିତ | ଧାର୍ମିକ ସମୟରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଟେରାକୋଟାରେ ଘୋଡ଼ା ଏବଂ ହାତୀ ତିଆରି କରାଯାଏ | ରୋଗ ଏବଂ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ଏମାନଙ୍କୁ ଗ୍ରାମ-ଦେବୀ (ଗ୍ରାମ-ଦେବତା)କୁ ଦିଆଯାଏ | ଆକାରରେ ସେମାନେ ଛଅ ଇଞ୍ଚରୁ ତିନି ଫୁଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ | କୁମ୍ଭାର ମାଟି ଖେଳନା ଏବଂ ମଣିଷର ସରଳ ଏବଂ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ତିଆରି କରେ | ସେମାନେ ବାସ୍ତବ ଜୀବନ ଜୀବମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ବିଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡିକ ଧରିଥାନ୍ତି | ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ୟାନରେ ଟେରାକୋଟା ଖେଳନା ତିଆରି କରାଯାଏ | ଖେଳନାଗୁଡିକ ଡିଜାଇନ୍ରେ ସରଳ ଏବଂ ସେମାନେ ଉତ୍ପାଦିତ ସ୍ଥାନର ଗୁଣ ବହନ କରନ୍ତି |
ଟୋକେଇ, ହାତ ପ୍ରଶଂସକ ଏବଂ ଟେବୁଲ୍ ମ୍ୟାଟ୍ ମହିଳା ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଘାସରୁ ବୁଣା ହୋଇଛି | ଫ୍ଲୋର-ମ୍ୟାଟ୍ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଘାସରୁ ବୁଣାଯାଏ ଯାହା ଏକ ସ୍ଥାନୀୟ ଉତ୍ପାଦ , ଆଜି ଏହି ସାମଗ୍ରୀର ଚାହିଦା ବଢିଛି ଏବଂ ଏହା ସେମାନଙ୍କର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀ ଗୁଣର ପ୍ରମାଣ କରେ | ଟୋକେଇ ଏବଂ ଅନେକ ଆସବାବପତ୍ର ବୁଣିବା ପାଇଁ କେନ୍ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ |
ପିପଲିରେ ଟେଲର୍ମାନେ ଆପ୍ଲିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡିକ ଏକଜେକ୍ୟୁଟ୍ କରନ୍ତି, ଯାହା ବହୁତ ଚାହିଦା | ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଆପ୍ଲିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟର ବିଶାଳ ଆକାରର ଛତା ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ | ବିସ୍ତାରିତ ଲନରେ ବଗିଚା ଛତା ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ସେମାନେ ଯେ କୌଣସି ସମାବେଶକୁ ଅନୁଗ୍ରହ ଏବଂ ରଙ୍ଗ ଋଣ ଦିଅନ୍ତି | ହୃଦୟ ଆକୃତିର ପ୍ରଶଂସକ, ବଡ଼ ଏବଂ ସ୍ମା କ୍ୟୋପି ଏବଂ କାନ୍ଥ ଝୁଲିବା ମଧ୍ୟ ଆପ୍ଲିକ୍ କାମରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ | ଟେଲର୍ମାନେ ପ୍ରାଣୀ, ପକ୍ଷୀ, ଫୁଲର ଚିତ୍ର ଏବଂ ଜ୍ୟାମିତିକ ଆକୃତିର ସମୃଦ୍ଧ ରଙ୍ଗର କପଡ଼ାରୁ କାଟି ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ଏଗୁଡିକ ଅନ୍ୟ ଏକ କପଡ଼ା ଉପରେ ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବରେ ସଜାଯାଇ ଏକ ଆଖିଦୃଶିଆ ଡିଜାଇନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ ସିଲେଇ କରାଯାଏ | ହଳଦିଆ, ଧଳା, ସବୁଜ, ନୀଳ, ନାଲି ଏବଂ କଳା ରଙ୍ଗର ସମୃଦ୍ଧ ସ୍ପ୍ଲାସ୍ ଦର୍ଶକଙ୍କ ଆଖିକୁ ଚମକାଇଥାଏ ଏବଂ ଉତ୍ସବର ମନୋବଳ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ | ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଏବଂ ଆକାରର ବ୍ୟାଗଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଆପ୍ଲିକ୍ ମୋଟିଫ୍ ସହିତ ତିଆରି | ଧାର୍ମିକ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ରଙ୍ଗ ଦେବା ପାଇଁ ଆପଲିକ୍ ଚାରିସ୍ (ଛତା) ଏବଂ “ତରସା” (ହୃଦୟ ଆକୃତିର କାଠ ଗଠନଗୁଡ଼ିକ ଆପ୍ଲିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ଏବଂ ପିକ୍ ଉପରେ ସମର୍ଥିତ) ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ବଡ଼ ଆପ୍ଲିକ୍ କାନୋପି ବିବାହ ଉତ୍ସବର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ | ମନ୍ଦିରଗୁଡିକରେ, କାଦୁଅଗୁଡିକ ଦେବତାମାନଙ୍କ ଉପରେ ଝୁଲାଯାଇଥାଏ ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ମଇଳା ପଡ଼ିବାଠାରୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ |
ଓଡ଼ିଶାରେ ଏପରି କାରିଗର ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ଗୋରୁର ଶିଙ୍ଗରୁ କମ୍ବି, ଫୁଲ ଭେଜ୍ ଏବଂ କଲମ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ପରି ଦୈନିକ ବ୍ୟବହାରର ପ୍ରବନ୍ଧ ଯୋଗାଇବାରେ ଚତୁର ଅଟନ୍ତି | ଶିଙ୍ଗଟି ସୁଗମ ହୋଇ ପଲିସ୍ ହୋଇଛି, ଏବଂ ତା’ପରେ ବିଭିନ୍ନ କରମ୍ସରେ ଆକୃତିର | ଶୃଙ୍ଗରେ ନିର୍ମିତ କ୍ରେନ୍, ଲବଷ୍ଟର, ବିଛା ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନେ ଏକ ସୁନ୍ଦରତାରେ ସମାପ୍ତ | ସେମାନଙ୍କର ଭୂପୃଷ୍ଠ ଏକ ଗାଢା ସୋବର ଫିଙ୍ଗିଦିଏ ଏବଂ ସମସ୍ତ କଳା ପ୍ରେମୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରେ |
ବୋଧହୁଏ ଓଡ଼ିଶାର ହସ୍ତତନ୍ତର ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ଆଇଟମ୍ ହ୍ୟାଣ୍ଡଲୁମ୍ ସାରୀ ପ୍ରଦାନ କରେ | ସାସ୍କେସ୍ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ୱାଦ ଏବଂ ପକେଟକୁ ଅନୁକୂଳ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଡିଜାଇନ୍ ଏବଂ ରଙ୍ଗରେ ଆସିଥାଏ | ସାଧାରଣତ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ଘରୋଇ କିମ୍ବା କର୍ପୋରେଟ୍ ସେକ୍ଟରରେ ଲୁମ୍ ଉପରେ ସାରି ବୁଣନ୍ତି | ସମ୍ବଲପୁରୀ ସୂତା ସାରିର ଏକ ସୁଗମ ସମାପ୍ତି ଏବଂ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମୂଳ ସୀମା ଏବଂ ପାଲୁ ଅଛି | ମାଛ, ଶଙ୍ଖ ସେଲ ଏବଂ ଫୁଲର ମୋଟିଫ୍ କପଡ଼ାରେ ବୁଣା ହୋଇଛି | ବେଳେବେଳେ ସୀମା ଏବଂ ପାଲୁକୁ ସଜାଇବା ପାଇଁ ପଶୁ ମୋଟିଫ୍ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ | ସ୍ଥାନୀୟ କଞ୍ଚାମାଲରୁ ଗ୍ରାମ କାରିଗରମାନେ ରେଶମ ସାନ୍ସ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି | ଖଣ୍ଡୁଆ ପାଟା ସାରିଗୁଡିକର ବିସ୍ତୃତ ଡିଜାଇନ୍ ଏବଂ ଏକ ଚମକ ଅଛି ଯାହା ଆକର୍ଷଣୀୟ | ବାପ୍ଟା ସାରିରେ ସୂତା ଏବଂ ରେଶମ ସୂତା ଅଛି | ବର୍ହମ୍ପୋରି ପାଟା ସାରିକୁ ଓଡ଼ିଆ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ମହିଳାମାନେ ପିନ୍ଧନ୍ତି | ସାରିଗୁଡିକ ଯେଉଁଠାରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ବ୍ୟବହୃତ କଙ୍କାଳର ଗୁଣ ଏବଂ ସେଥିରେ ବୁଣା ହୋଇଥିବା ଡିଜାଇନ୍ଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରକୃତି ନାମରେ ନାମିତ | ହାତ ବୁଣା ବେଡସିଟ୍, ବେଡ୍ କଭର, ଟେବୁଲ୍ କପଡ଼ା, ପରଦା ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାର ପୋଷାକ ସାମଗ୍ରୀ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ସମାନ |
ପଥର ଖୋଦନ ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ପୁରୁଣା ଶିଳ୍ପ। କାରିଗରମାନଙ୍କ ବଂଶଧର ଯେଉଁମାନେ ଏକଦା ମନ୍ଦିର ଭବନରେ ଉତ୍କର୍ଷର ଚମତ୍କାର ଉଚ୍ଚତାକୁ ମାପଚୁପ କରିଥିଲେ, ସେମାନେ ପଥର ଖୋଦନ କରିବାର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଶିଳ୍ପ ମାଧ୍ୟମରେ ମୂର୍ତ୍ତି ପରମ୍ପରାକୁ ଜୀବନ୍ତ ରଖିଛନ୍ତି | ଖୋଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ମନ୍ଦିରର ପ୍ରତିକୃତି, ଦେବତା ଏବଂ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି, କୋଣାର୍କ ଚକ ଏବଂ ଘୋଡ଼ା, ଏବଂ ଅଳସ କନ୍ୟା (ସାଧୁ ଝିଅ) ସାଲାଭଞ୍ଜିକା (ସାଲ ଶାଖା ଉପରେ ଝୁଲୁଥିବା ମହିଳା), ସୁରସୁଣ୍ଡାରୀ (ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ), ଲେଖିକା ( ଲେଡି ଏକ ଚିଠି ଲେଖିବା), ଇତ୍ୟାଦି ଯାହା ଘର ସାଜସଜ୍ଜାର ଲୋକପ୍ରିୟ ଆଇଟମ୍ | ଓଡ଼ିଶାର କାଠ ଖୋଦନ ପ୍ରାୟ ସମାନ ଭାବରେ ଲୋକପ୍ରିୟ | ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡିକର କଳାକୃତିଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଅଟନ୍ତି ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନେ ସାଧା ଏବଂ ଚମତ୍କାର ପଲିସ୍ ସହିତ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ କୌଣସି ରଙ୍ଗ କିମ୍ବା ଆବରଣ ବିନା ଲେକ୍ କାମ କରନ୍ତି | ପାର୍ଟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନେକ ହସ୍ତତନ୍ତ ସାମଗ୍ରୀ ଅଛି ଯେପରିକି କାଗଜ ମାଞ୍ଚ, ସୋଲା ପିଥ୍ କାମ, ଲଙ୍କ | କାର୍ଯ୍ୟ, ଜାରୀ କାମ, ଗ୍ଲାସ୍ ବିଡି, କପଡ଼ା ଗାର୍ଲେଣ୍ଡ୍, କ୍ୟାମ୍ପୋର ଗାର୍ଲେଣ୍ଡ, ଜଟ କାର୍ପେଟ, ରଶ୍ ସାଥୀ, ଏବଂ ସର୍ବୋପରି, ପୁରୀ ଏବଂ ଗୋପାଳପୁରରେ ସମୁଦ୍ର ସେଲ କାର୍ଯ୍ୟ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
