From Wikipedia, the free encyclopedia
Neil Alden Armstrong (5 d'aost de 1930, Wapakoneta - 25 d'aost de 2012, Cincinnati) es un astronauta estatsunidenc. Pilòt militar de la Guèrra de Corèa (1950-1953), venguèt pilòt d'assai après la guèrra dins l'agéncia a l'origina de la NASA. En 1962, foguèt donc selecionnat per venir astronauta. Venguèt lo premier òme que pausèt lo pè e que caminèt sus la Luna lo 21 de julhet de 1969 après la capitada de l'aterratge dau modul lunar d'Apollo 11. Après aqueu succès, foguèt una personalitat fòrça famosa fins a sa mòrt.
Neil Alden Armstrong nasquèt lo 5 d'aost de 1930 a Wapakoneta dins una region rurala d'Ohio[1]. Es lo fiu de Stephen Koenig Armstrong (1898-1990) e de Viola Louise Engel (1907-[[1990]))[2]. Son paire èra auditor per l'Estat e sa maire s'ocupava de la gestion deis afaires domestics. Durant son enfança, Neil Armstrong practiquèt fòrça l'escotisme[3] e s'interessèt a l'aviacion. En particular, trabalhèt durant sa jovença per se pagar de cors de pilotatge e obtenir son brevet de pilòt a 16 ans. Vèrs aqueu periòde, comencèt tanben de s'interessar a l'astronomia gràcias au telescòpi d'un vesin[4].
En 1947, Armstrong comencèt d'estudiar l'aeronautica a l'Universitat Purdue e foguèt acceptat au Massachusetts Institute of Technology (MIT). Pasmens, sota lei conseus d'un engenhaire, preferiguèt intrar dins una universitat pus modèsta[5]. Coma sa familha aviá pas lei mejans de pagar totei lei despensas universitàrias, Armstrong integrèt lo plan Holloway. En cambi de la presa en carga de sièis ans d'estudi, deviá servir tres ans dins l'US Navy.
Armstrong foguèt integrat a la marina lo 26 de genier de 1949. Après 18 mes d'entraïnament, venguèt pilòt d'avion de reaccion dins l'aeronavala[6]. Foguèt alora afectat a l'escadrilha de caça 51 e mandat en Corèa per participar ai còntra-ofensivas dei Nacions Unidas. Durant lo conflicte, realizèt 78 missions de combat, principalament d'operacions d'escòrta e d'ataca au sòu. Lo 3 de setembre de 1951, son avion foguèt grèvament damatjat per la defensa antiaeriana e per una collision amb un pilòn en assaiant de tornar prendre lo contraròtle de l'aparelh. Perdiguèt au mens 60 cm de son ala drecha mai capitèt de s'entornar en territòri « amic » per s'ejectar[7]. Armstrong recebèt divèrsei medalhas pendent la guèrra : l'Air Medal per sei 20 premierei missions, la Gold Star per lei 20 seguentas, la medalha dau servici en Corèa e la Service Star[8]. Quitèt la marina lo 23 d'aost de 1952 amb lo grade de luòctenent e contunièt seis estudis a l'Universitat Purdue. Leis acabèt en 1955 amb una licéncia de sciéncias dins lo domeni de l'aeroespaciala[9].
Après aver acabat seis estudis, Armstrong postulèt coma pilòt d'assai a la NACA, organizacion que venguèt la NASA en 1958. Foguèt acceptat en març de 1955. Coma durant la Guèrra de Corèa, se destrièt rapidament per son sangplan durant leis incidents de vòl. Per exemple, lo 22 de març de 1956, amb Stan Butchart, capitèt d'aterrar amb un bombardier aguent perdut tres motors sus quatre[10]. En novembre de 1960, foguèt chausit per participar ais assais dau Boeing X-20 Dyna-Soar, un fuselatge portaire prefigurant la futura nau espaciala de la NASA. Lei competéncias d'engenhariá d'Armstrong foguèron egalament remarcadas durant aqueu periòde, especialament durant lo programa de desvolopament dau North American X-15.
Armstrong èra pilòt d'assai de la NASA quand l'organizacion foguèt creada a partir de la NACA. En març de 1962, faguèt partida dei sièis pilòts engenhaires susceptibles de pilotar un avion dins l'espaci. Puei, s'interessèt au programa Apollo e postulèt per integrar lo Grop d'astronautas 2. Gràcias a l'ajuda de Dick Day que placèt dirèctament son dossièr dins lei candidaturas d'estudiar, foguèt acceptat lo 13 de setembre de 1962[11]. Coma Armstrong fasiá plus partida de l'armada au moment de sa nominacion, foguèt presentat coma lo premier « astronauta civiu » per la premsa[12].
Lo programa Gemini es lo segond programa de vòls espaciaus abitats estatsunidenc après lo programa Mercury. Aviá per objectiu de mestrejar de tecnologias de vòl pus complèxas destinadas a desvolopar lei sortidas extraveïcularas e a realizar de manòbras orbitalas. Per aquò, la NASA concebèt un vaissèu espaciau biplaça dotat dau premier ordinator embarcat[13]. Un missil balistic reconvertit en fusada permetiá son enaurament. Armstrong participèt au vòl Gemini 8 coma comandant amb David Scott.
La mission comencèt lo 16 de març de 1966. Realizèt lo premier amarratge espaciau entre dos moduls diferents, etapa decisiva per passar au programa Apollo. Dins aquò, après aqueu succès, un problema de motor menèt a una rotacion dau vaissèu. Lo centre de contraròtle suggeriguèt de largar lo segond modul mai aquò agravèt lo problema. Armstrong e Scott decidèron alora de desactivar lo sistèma de contraròtle de l'altitud, a l'origina dau problema. Inicializèron lei retrofusadas destinadas au retorn. Aquò permetèt de reglar lo problema mai necessitèt d'arrestar la mission. Durant aquela crisi, Armstrong se destrièt tornarmai per son sangplan e la mission Gemini 8 aguèt un ròtle importanta dins la decision de la NASA de lo nomar coma cap d'Apollo 11.
Après Gemini 8, Armstrong foguèt cap de l'equipatge de resèrsa de la mission Gemini 11. Pasmens, l'equipatge titulari assegurèt lo vòl sensa dificultat particulara en setembre de 1966. Après aquelei missions, Armstrong participèt a un viatge de 24 jorns en America dau Sud per promòure la diplomacia estatsunidenca dins la region. Per aquò, aprenguèt de rudiments d'espanhòu e de portugués e l'istòria dau pionier de l'aviacion brasilier Alberto Santos-Dumont (1873-1932).
Iniciat en 1961, lo programa Apollo intrèt dins una fasa pus activa per leis astronautas après lo succès dau programa Gemini. Armstrong i foguèt integrat amb plusors veterans de Gemini. En despiech de la mòrt de tres astronautas durant un entraïnament per la mission Apollo 1, lo programa conoguèt un desvolopament rapid car èra la darriera etapa dau viatge vèrs la Luna. A l'origina, Armstrong deviá la mission Apollo 9 mai de retàrds e lo sistèma de rotacion deis equipatges menèron a sa designacion coma cap de la mission Apollo 11.
Durant aqueu periòde, Armstrong participèt a la concepcion dei diferents moduls destinats a la mission lunana. Lo 6 de mai de 1968, durant un assai d'un aterrissaire experimentau, Armstrong foguèt victima d'un problema tecnic. Deguèt s'ejectar a 30 m d'autor. Son paracasuda se durbiguèt just just e l'engenh s'espotiguèt a proximitat. Indemne, Armstrong anèt calmament redigir lo rapòrt regardant l'incident.
Comandant de dau grop de resèrva d'Apollo 8, Armstrong foguèt comandant titulari de la mission Apollo 11 en decembre de 1968. Buzz Aldrin (nascut en 1930) e Michael Collins (1930-2021) completèron l'equipatge. En març de 1969, Armstrong foguèt chausit per venir lo premier òme de pausar lo pè sus la Luna. Un còp de mai, lo sangplan e la modestia d'Armstrong foguèron d'elements determinants. Pus tard, per justificar aquela decision, Deke Slayton (1924-1993), lo cap dau burèu deis astronautas de la NASA, donèt una explicacion basada sus l'arquitectura intèrna dau modul Apollo que geinava la sortida d'Aldrin. De mai, Armstrong èra pas un militar, çò qu'èra un avantatge suplementari per lo govèrn estatsunidenc que voliá afiermar lo caractèr pacific dau vòl[14].
La mission Apollo 11 comencèt lo 16 de julhet de 1969. Lo vòl se debanèt corrèctament mai l'aterratge foguèt complicat per una tiera d'alarmas entraïnadas per de problemas de preparacion dei moduls de la mission. Leis operacions necessàrias per reglar aquela situacion menèron a una error dins la fasa d'aterratge e lo modul lunar manquèt lo site previst de 7 km. Armstrong deguèt donc pilotar manualament lo vaissèu per trobar un autre site favorable. Lo 21 de julhet de 1969 a 2h56 UTC, Armstrong venguèt lo premier òme que pausèt lo pè a la superficia de la Luna. Prononcièt alora una frasa venguda famosa « That's one small step for [a] man, one giant leap for mankind ». 20 minutas pus tard, foguèt ragantat per Aldrin e lei dos òmes explorèron leis environs. Prelevèron tanben 21,7 kg de ròca avans de quitar lo satellit. I aguèt pas de problemas durant lo viatge de retorn e la capsula d'intrada dins l'atmosfèra arribèt a solament 22 km dau pòrta-avions USS Hornet.
Vengut fòrça famós, Armstrong recebèt fòrça onors durant lei mes que seguiguèron la capitada d'Apollo 11. En particular, dau 29 de setembre au 5 de novembre de 1969, viatjèt dins 23 país dins lo quadre d'una virada mondiala. Participèt tanben a d'espectacles destinats a sostenir lo morau dei tropas estatsunidencas participant a la Guèrra de Vietnam[15]. En mai de 1970, foguèt fòrça ben acuelhit en URSS onte foguèt lo premier Occidentau que poguèt visitar lo centre d'entraïnament dei cosmonautas sovietics[16]. La participacion d'Armstrong a d'eveniments celebrant la mission Apollo 11 foguèt sovent demandada fins a sa mòrt tant ais Estats Units que dins de país estrangiers.
_(cropped).jpg)
Après Apollo 11, Armstrong foguèt nomat au Burèu de Tecnologia e de Recèrca Avançada, la futura DARPA. Pasmens, après 13 mes, demissionèt per venir professor au departament d'engèni aerospaciau de l'Universitat de Cincinnati. La rason d'aquela chausida foguèt la talha reducha dau departament d'engèni de l'universitat. I demorèt fins a 1979. Dins aquò, pendent aqueu periòde, Armstrong contunièt d'èsser una personalitat majora de l'elèit scientific e tecnologic estatsunidenc. Participèt ansin ai comissions d'enquista formadas per analizar leis accidents d'Apollo 13 e de la nau espaciala Challenger.
Armstrong refusèt lòngtemps de participar a de publicitats ò de venir pòrtaparaula d'una companhiá privada. Cambièt d'avejaire en 1979 per sostenir Chrysler en dificultat. A partir d'aquela data, venguèt pòrtaparaula e membre dau conseu d'administracion de mai d'una companhiá estatsunidenca. Excepcionalament, critiquèt la decision dau president Barack Obama de redurre lei projèctes lunars definits per George W. Bush[17]. Moriguèt lo 25 d'aost de 2012 en causa dei complicacions d'una operacion cardiaca[18]. Sei cendres foguèron dispersats dins l'Ocean Atlantic lo 14 de setembre.
_(explored)_DVIDS723610.jpg)
.jpg)
Armstrong se maridèt amb Janet Elizabeth Shearon lo 28 de genier de 1956. Aguèt tres enfants dichs Eric (1957), Karen (1959) e Mark (1963). Pasmens, Karen Armstrong moriguèt en 1962 en causa d'una tumor cerebrala. Janet e Neil Armstrong divorcièron en 1994. Pasmens, la meteissa annada, Armstrong se tornèt maridar amb Carol Held Knight.
Neil Armstrong es un deis òmes pus famòs dau sègle XX. Per aquela rason, a recebut fòrça onors e guierdons durant sa vida e après sa mòrt. Ansin, plusors musèus, centres de recèrca ò infrastructuras importantas pòrtan son nom coma l'aeropòrt de sa vila natala ò lo centre de recèrca de la NASA de la basa d'Edwars. Au nivèu dei medalhas, Armstrong es recipiendari de la Medalha Presidenciala per la Libertat, de la Medalha d'Onor de l'Espaci dau Congrès e de la Medalha dau Servici Distinguit de la NASA. Tanben, recebèt plusors medalhas estrangieras. Enfin, l'Union Astronomica Internacionala donèt son nom a un cratèr lunar e a un asteroïde
La vida d'Armstrong inspirèt tanben mai d'un artista e es ansin l'objècte de plusors libres, films ò òbras d'art. Lei biografias son pereu fòrça nombrosas e Armstrong es egalament mencionat dins leis obratges regardant lo programa espaciau deis Estats Units.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.jpg)
