Preussen

Preussen (eller Preußen, latin Borussia eller Pruteina, latvisk Prūsija, polsk Prusy, gammalprøyssisk Prūsa) var namnet på ein geografisk region, eit hertugdøme, og frå 1701 eit kongerike som etter 1871 høyrde til Det tyske riket. Staten hadde i fleire hundreår stor innverknad på tysk og europeisk historie. Den siste hovudstaden i Preussen var Berlin.

Preußen Preussen
1230–1947
Flagg (1892–1918) Våpenskjold (1701–1918)
Motto Suum cuique latinsk: «For kvar enkelt seg sjølv»
Plasseringa til Preussen Preussen med den største utstrekkinga, som den leiande staten i Det tyske keisardømet
Hovudstad	Marienburg (fram til 1466), Königsberg, seinare Berlin
Språk	Tysk
Religion	Protestantisme etter 1525
Styreform	Monarki
Hertug1,2
- 1230–1239	Hermann von Salza (Stormeister)
- 1511–1525	Albert av Brandenburg-Ansbach (siste stormeister)
- 1525–1568	Albert I (første hertug)
- 1688–1701	Fredrik III (siste hertug)
Konge1
- 1701–1713	Fredrik I (første)
- 1888–1918	Vilhelm II (siste)
Statsminister1,3
- 1918–20	Paul Hirsch (først)
- 1933–45	Hermann Göring (siste)
Historisk periode	Mellomalderen – nyare historie
- Klosterstaten	1230
- Sekularisering	april 1525
- Union med Brandenburg	27. august 1618
- Kongedømet Preussen	18. januar 1701
- Fristaten Preussen	9. november 1918
- Oppheva (de jure, de facto i 1934)	25. februar 1947
Areal
- 1939	297 007 km²
Innbyggjarar
- 1939 est.	41 915 040
Folketettleik	141,1 /km²
I dag ein del av	Tyskland, Polen, Russland, Litauen, Danmark, Belgia, Tsjekkia
1) Statsleiarane i lista her er dei første og siste i kvar tittel. 2) Tittel Hertug vart berre nytta etter 1525. 3) Stillinga Ministerpräsident vart innført i 1792 då Preussen vart eit kongedøme. Statsministrane her er frå Republikken Preussen

Namnet kjem frå gamalprøyssarane, eit baltisk folk i slekt med med litauarane. «Gamle Preussen» vart seinare erobra av Den tyske riddarordenen og så sakte germanisert som ein del av Ordenstaat. Unionen mellom markgrevskapet Brandenburg og Hertugdømet Preussen i 1618 førte i 1701 til at Kongedømet Preussen vart oppretta.

Preussen hadde si stordomstid på 1700- og 1800-talet. På 1700-talet vart nasjonen ein europeisk stormakt under regjeringstida til Fredrik II av Preussen (1740–86). På 1800-talet prøvde kanslar Otto von Bismarck å samle dei tyske fyrstedøma i eit «Mindre Tyskland», som ekskluderte Det austerrikske riket.

Historia til Brandenburg og Preussen
Nordmark før 1100-talet		Gammalprøyssarane før 1200-talet
Markgrevskapet Brandenburg 1157–1618 (1806)		Ordensstaat 1224–1525
		Hertugdømet Preussen 1525–1618	Det kongelege (polske) Preussen 1466–1772
Brandenburg-Preussen 1618–1701
Kongedøme i Preussen 1701–1772
Kongedømet Preussen 1772–1918
Fristaten Preussen 1918–1947
Brandenburg 1947–1952 / 1990–

Kongedømet Preussen dominerte Nord-Tyskland politisk, økonomisk og hadde flest innbyggjarar, og var kjernen i Det nordtyske forbundet, som vart oppretta i 1867. Dette vart ein del av Det tyske riket eller Deutsches Reich i 1871.

Då Hohenzollern-monarkiet enda i Tyskland etter den første verdskrigen, vart Preussen ein del av Weimarrepublikken som ein fristat i 1919. Preussen som stat vart oppheva de facto av nazistane i 1934 og de jure av dei allierte under den andre verdskrigen i 1947.

Sjå òg

• Prøysen
  Denne historieartikkelen som har med Preussen å gjere, er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.