From Wikipedia, the free encyclopedia
Normannisk er eit romansk språk som er nært i slekt med fransk og pikardisk. Det er blitt tala i Normandie og Storbritannia og er det vestlegaste av oïl-språka. Språket har også norrøne trekk etter vikingane som erobra Normandie.
| Normannisk normand | ||
| Klassifisering | indoeuropeisk italisk romansk galloromansk oïl-språk | |
| Bruk | ||
| Tala i |  Frankrike
| |
| Område |  Normandie | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-2 | roa | |
| Wikipedia på normannisk | ||
I Storbritannia utvikla det seg til anglonormannisk, som blei brukt i visse samanhengar fram til 1600-talet, og til dei noverande språka jèrriais, guernésiais og sercquiais på Kanaløyane Jersey, Guernsey og Sark. Det har innverka noko på det fellesfranske ordforrådet og mykje på det moderne engelske.
Gammalnormannisk eller det galloromanske oïl-språket som gav opphav til blei tala i Nord-Frankrike frå 800-talet. Norrøne vikingar som slo seg ned i Normandie gjekk fullstendig over til normannisk i løpet av 1100-talet. Innflyttarane bidrog likevel til språket med ein del norrøne, gammalengelske og keltiske ord, som homard, 'hummar', hommet/houmet, 'holme' og quille, 'kjøl' eller stadnamnendingane -tot ('-toft'), -lon ('-lund') og -bec ('-bekk'). Det er mogleg at norrøn påverknad gjorde at språket heldt på lydane [k] og aspirert [h], som blei til [s] eller [ʃ] og stum h i fransk elles.
Gjennom normanniske erobringar spreidde språket seg til Storbritannia, Sør-Italia og Levanten. Her var det eit elitespråk med få talarar, men i Storbritannia fekk det sterk innverknad på folkemålet. Mange moderne engelske ord stammar frå normannisk og minnar om franske ord, bortsett frå at desse har gått gjennom ord- eller lydendringar som normannisk og engelsk ikkje har.
| Normannisk | Engelsk | Fransk | Norsk |
|---|---|---|---|
| baconnel | bacon | lard | sideflesk |
| caboche | cabbage | chou | kål |
| ca(u)ndelle | candle | chandelle, bougie | (levande) lys |
| castel (no catè) | castle | château, castelet | slott |
| caudron | cauldron | chaudron | gryte |
| paur | poor | pauvre | fattig, stakkar |
| ouarantie | warranty | guarantie | garanti |
Normannisk har påverka ein del kanadisk fransk gjennom utvandring frå Normandie.
Diktaren Wace frå Jersey er rekna som grunnleggjaren av anglonormannisk litteratur. Etter Wace blomstra ein rik litteratur i Frankrike og England med diktarar som Marie de France, Benoît de Sainte-Maure, Béroul og Thomas d'Angleterre. Rolandskvadet, sogene om kong Artur, riddarane av det runde bordet og den heilage gralen og Tristan og Isolde var viktige motiv for denne litteraturen. Mykje av litteraturen finst berre bevar gjennom anglonormanniske handskrifter.
I dag finst det tre ulike standardiserte rettskrivingar: kontinental normannisk, jèrriais, og dgèrnésiais.
Normannisk blir tala på fastlandet i Normandie i Frankrike, der det ikkje har offisiell status, men blir klassifisert som eit regionalt språk.
Dei normanniske variantane jèrriais og guernésiais/dgèrnésiais er anerkjende som regionale språk av dei britiske og irske styresmaktene innanfor rammene av det britisk-irske rådet. Sercquiais liknar jèrriais, som det utvikla seg frå etter at jerseybuar flytta til Sark på 1500-talet. Auregnais, det normanniske språket på Alderney, døydde ut på 1900-talet.
I dag står språket sterkast på dei minst tilgjengelege områda i Normandie, Kanaløyane, Cotentin (Cherbourghalvøya) vest i og Pays de Caux (Cauchois) aust i Normandie. Turisme og innflytting frå talarar av majoritetsspråk (standard fransk og engelsk) har ført til tibakegang for språket.
Den anglo-normanniske dialekten av normannisk var språket for statsadministrasjonen i England som utvikla seg etter 1066. Språket blei brukt i juridisk samanheng i Storbritannia i fleire hundreår før det hovudsakleg blei avskaffa på 1600- og 1700-talet. Normanniske frasar blir framleis brukte i svært spesielle samanhengar, til dømes byrjar høgsteretten i USA og fleire andre amerikanske domstolar med oppmodinga «oyez!» ('høyr').[1] medan ein del frasar som «A ceste Bille les Seigneurs sont assentus» ('med denne loven er adelsmennene einige') og «La Reine le veult» ('Dronninga vil det') blir skrivne ned i dei formelle dokumenta rundt lovforslag.[2]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
