Kublai khan

Kublai khan var den femte storkhanen av Det mongolske riket og grunnleggjaren av det mongolske Yuan-dynastiet i Kina. Han vart fødd omkring 1215, og døydde i 1294.

Kublai khan
5. khagan av Det mongolske riket 1. keisar av Yuan-dynastiet Keisar av Kina
Regjeringstid	5. mai 1260–18. februar 1294[lower-alpha 1]
Kroning	5. mai 1260
Fullt namn	Tempelnamn: Shìzǔ (世祖) Setsen Khan (ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠᠠᠨ) Posthumt namn: 聖德神功文武皇帝 (Keisar Shèngdé Shéngōng Wénwǔ)
Mongolsk	ᠬᠦᠪᠢᠯᠠᠢ kinesisk 忽必烈, Kublai
Fødd	23. september 1215
Fødestad	Det mongolske riket
Død	18. februar 1294
Dødsstad	Khanbaliq
Gravstad	Burkhan Khaldun
Føregangar	Möngke khan
Etterfølgjar	Temür khan
Gift med	Tëgülun, Chabi, Nambui, Talahai khatun, Nuhan, Bayaujin Khatun, Khökhlun Khatan, Qoruchin Khatun, Sugedasi
Dynasti	Borjigin
Far	Tuluj
Mor	Sorghagthani Beki
Born	Dorji, Zhenjin, Mangala, Nomugan, Khökhechi, Ayachi, Auruyvci, Kuokuochu, Togoon, Hutulu Temür, Tamachi, Princess Jeguk, Yuelie, Wuluzhen, Yuelun, Wanze, Nangjiazhen, Qoridai, Asudai, Bantu, Boyalun, Shireki, Shilin

Kublai var den fjerde sonen til Tolui (den andre sonen hans med Sorghaghtani Beki), og soneson av erobraren Djengis Khan.

På 1250-talet var Kubla statthaldar i det nordlege Kina for den eldre broren sin Møngke. Etter at Møngke khan døydde i 1259 blei Kublai utropt til storkhan etter han, men måtte først overvinna den yngre broren sin Ariq Böke, som også hadde blitt utropt til khan. Kublai sigra over Ariq Böke, som underkasta seg han, i 1264. Dette markerte likevel byrjinga på splid over makta i riket.^[1]

Det mongolske riket strekte seg frå Stillehavet til Svartehavet, og frå Sibir til dagens Afghanistan,^[2] men i røynda herska Kublai over Kina og Mongolia. Som khagan hadde han påverknad over Ilkhanatet og i mykje mindre grad Den gylne horden i vest.^[3][4][5]

I 1271 skipa han formelt Yuan-dynastiet (Da Yuan, 'mektig opphav') og utropte hovdstaden sin som Dadu ('mektig hovudstad') eller Khanbalik, seinare kjend som Beijing. Kublai sameinte eit Kina som hadde vore delt sidan Tang-dynastiet fall i 907.^[1]

Det kinesiske riket vart erobra frå sør og Kublai styrta der dynastiet Song; men forsøket hans på å gjera seg til herre over Japan frå Korea (dei mongolske invasjonane av Japan), og angrepet hans på Java mislukkast. Han førte òg krig i Burma og Vietnam og underla seg Tibet. I Kina heldt han eit strålande hoff, som Marco Polo gjesta 1275-1292, og han var opptatt av såvel handel, næringar og samferdsle som lærdom. Kublai bad i byrjinga av regjeringstida si paven om å sende europeiske misjonærar, men gjekk sidan over til buddhismen.

I kulturen

Den engelske romantiske poeten Samuel Taylor Coleridge brukar Kubai Khan sitt Xanadu som utgangspunkt for eitt av dei mest kjende dikta sine, «Kubla Khan».

Merknadar

1. Datoane er her gjevne etter den julianske kalenderen.

Kjelder

1. «Kublai Khan | Biography, Accomplishments, & Facts», Encyclopedia Britannica (på engelsk), henta 8. november 2019
2. Man 2007
3. Marshall, Robert. Storm from the East: from Genghis Khan to Khubilai Khan. s. 224.
4. Borthwick, Mark (2007). Pacific Century. Westview Press. ISBN 978-0-8133-4355-6.
5. Howorth, H. H. The History of the Mongols II. s. 288.

• Denne artikkelen bygger på «Kublai Khan» frå Wikipedia på svensk, den 4. juni 2006.

• Denne artikkelen bygger på «Kublai Khan» frå Wikipedia på engelsk, den 8. november 2019.
  • Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:  

Bibliografi

• Amitai-Preiss, Reuven; Morgan, David O., red. (2000). The Mongol Empire and Its Legacy. BRILL. ISBN 978-90-04-11946-8.
• Atwood, Christopher Pratt (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. Facts On File. ISBN 978-0-8160-4671-3.
• Chan, Hok-Lam. 1997. "A Recipe to Qubilai Qa'an on Governance: The Case of Chang Te-hui and Li Chih". Journal of the Royal Asiatic Society 7 (2). Cambridge University Press: 257–83. jstor
• Clements, Jonathan (2010). A Brief History of Khubilai Khan. Philadelphia: Running Press. ISBN 978-0-7624-3987-4.
• Grousset, René (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-1304-1.
• Man, John (2004). Genghis Khan: Life, Death and Resurrection. London; New York: Bantam Press. ISBN 978-0-593-05044-6.
• Man, John (2007). Kublai Khan: The Mongol King Who Remade China. London; New York: Bantam Press. ISBN 978-0-553-81718-8.
• Morgan, David (1986). The Mongols. New York: Blackwell Publishers. ISBN 978-0-631-17563-6.
• Rossabi, Morris (1988). Khubilai Khan: His Life and Times. University of California Press. ISBN 978-0-520-06740-0.
• Saunders, J. J. (2001) [1971]. The History of the Mongol Conquests. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1766-7.
• Weatherford, Jack (1997). The History of Money. Crown Publishing Group. ISBN 978-0-307-55674-5.
• Weatherford, Jack (2004). Genghis Khan and the Making of the Modern World. New York: Crown/Archetype. ISBN 978-0-307-23781-1.