Formel 1

Formel 1, forkorta F1 (engelsk Formula One), er den øvste klassen i motorsport som vert regulert av Fédération Internationale de l'Automobile (FIA). Med ordet Formel meiner ein eit sett av reglar som både bilar og utøvarar må oppfylle.

Formel 1
Skipa	1950
Adm.dir.	Stefano Domenicali (1. januar 2021)
Nettstad	https://www.formula1.com

Formel 1-feltet kort etter starten i Grand Prix på Indianapolis-bana i USA i 2003

Kvart år sidan 1950 har verdsmeisterskapen Formel 1 gått føre seg ved ei rekkje løp, kalla Grand Prix, på ei rekkje motorbaner rundt om i verda. Unntaket er Monaco Grand Prix og Melbourne Grand Prix som går føre seg på stengde byvegar. Ved slutten av kvart løp vert dei tre beste sjåførane premiert. Poeng vert rekna ut både til dei som køyrer og til bilkonstruktørane.

Når alle løp er køyrde ved slutten av sesongen, vert den utøvaren som har sanka flest poeng kåra som verdsmeister, det same gjeld for bilkonstruktørane. Det er difor stor prestisje blant bilfabrikantar å delta i og vinne Formel 1, og sporten er verdas dyraste motorsport.

Formel 1 er ein særs populær sport i fjernsyns-samanheng, og løpa vert sett av mange millionar menneskje i mange land. Bilane konkurrerer i særs høge hastigheiter, ofte over 300 km/t, og førarane vert utsett for store G-krefter i svingane og ved innbremsing. Regelsettet i Formel 1 legg ei rekkje restriksjonar på både bilar og førarar, for å halde dei stadig aukande hastigheitene på eit samtidig trygt nivå.

Formelbilane

Brabham-BMW BT 54 frå 1985.

Bilane som vert brukte i Formel 1-løpa er einseters opne bilar med friliggjande hjul. Føraren av bilen er plassert framføre motoren. Understellet er laga av karbonfiber, som er lett, men samtidig er det stivt og sterkt. Etter regelverket skal heile bilen, førar, motor og drivstoff inkludert, ikkje vege mindre enn 600 kg.

Tradisjonelt er sporten staden der verdas største bilfabrikantar, som Ferrari og Mercedes, konkurrerer om å utvikla den beste bilen. Ved sida av dei store bilfabrikantane finst det og privateigde lag. Desse laga konstruerer sine eigne bilar, men har som regel motorar levert frå bilfabrikantar. Kjende private lag som har gjort det stort innan F1, er McLaren og Williams.

Motor

Renault V8 motor frå 2006, om lag 2 400 omdreiingar per minutt.

Spesifikasjonane for motorane har endra seg ein god del gjennom åra. Dagens motorar er 1,6 liters V6 motorar, med turbo. Motorane kan køyrast opp til 15 000 omdreiingar. Frå og med 2009-sesongen er reglane slik at motoren skal halde i tre løp. Byter ein motor før denne tida, må føraren av bilen starte neste løp 10 plassar lenger bak, enn det ein kvalifiserte for.

Bilane i Formel 1 får ikkje ha eigne innebygde startsystem, men må startast av utstyr anten i pit-leiren eller ved startoppstillinga.

I dag er det vanleg at fleire lag køyrer med same motor. Mercedes leverer til dømes motorar til Williams-racing i tillegg til seg sjølv. Dette gjer motorleverandørane for å få inn meir data til å utvikle motorane med, men også for å tene pengar. På same tida slepp mindre lag tid og utgifter på utvikle sine eigne motorar

Dekk

Dekka har stor betydning for farten og køyreeigenskapane til bilen. Dagens dekk i Formel 1 skal bruke mønsterlause dekk (såkalla slicks), med mindre det er regn.

I byrjinga var det fire forskjellige dekkprodusentar som leverte dekk til dei ulike Formel 1-laga: Dunlop, Firestone, Pirelli, Englebert. Etterkvart har dekkprodusentar kome til og falle frå. Frå 1999 var Bridgestone og Michelin dei einaste dekkleverandørane, fram til 2007-sesongen då FIA bestemte at det berre skulle vere ein leverandør til alle laga, for å spare kostnader innan sporten. Dekkleverandørar fekk moglegheita til å søkje om å få levere dekk. Michelin hadde alt i 2005 bestemt seg å få trekkje seg ut etter 2006-sesongen og leverte såleis ikkje inn noko søknad. Dei siste årane er det Pirelli som har stått for dekka.

Dekk frå Bridgestone.

Dekkfabrikant	Land	Årstal
Avon	Storbritannia	1954, 1956-1957, 1959, 1981
Bridgestone	Japan	1976-1977, 1997-2008
Continental	Tyskland	1954-1955, 1958
Dunlop	Storbritannia	1950-1970, 1976-1977
Englebert	Belgia	1950-1958
Firestone	Sambandsstatane	1950-1960, 1966-1974
Goodyear	Sambandsstatane	1967-1998
Michelin	Frankrike	1977-1984, 2001-2006
Pirelli	Italia	1950-1958, 1981-1986, 1989-1991

Aerodynamikk

Bilane si evne til å ta svingen vert i stor grad avgjord av det aerodynamiske marktrykket som presser bilen ned mot bana. For å oppnå eit optimalt marktrykk, har bilane vinger framfor framhjula og også bak på bilen.

Utøvarane

Michael Schumacher har vorte verdsmeister i Formel 1 heile sju gongar.

Formel 1 utøvarar må ha ei veldig god fysisk og psykisk helse. Ein må dessutan også ha ein superlisens frå FIA for å kunne køyre. FIA gjev ut superlisensar ved etterspørsel. Det er likevel ikkje opp til kven som helst å få ein superlisens. Reglementet krev at søkjaren må anten vere regjerande verdsmeister i ei lågare motorport, til dømes innan Formel 3 eller GP2 Serien (tidlegare kjend som Formel 3000) eller fullført godt jamnt over.

Dessutan kan utøvarar frå Champ Car eller Indy Racing League søkje om superlisens om dei har fullført som nummer seks eller betre i førarmeisterskapen der. Dette vart gjort mogleg slik at amerikanske motorsportutøvarar kan delta utan å måtte byrje i dei lågare FIA-regulerte klassane.

Berre ved heilt spesielle tilfelle vert ein superlisens gjeve ut utanfor desse kriteria. Dette for å sikre at utøvarar har dei naudsynte ferdigheitene og ikkje er ein fare for andre deltakarar

Dei fleste av utøvarane i Formel 1 sluttar rundt midten av 30-åra. Mange vel å fortsetje i motorsportsgreiner som er mindre fysisk utfordrande. Både Gerhard Berger og Alain Prost har etter at utøvarkarrieren tok slutt, returnert til Formel 1 som eigarar av sine eigne Formel 1-lag.

Løpa

Kart overt Silvertstone bana i England.

Eit Formel 1 løp, ofte kalla Grand Prix, går føre seg ved å køyre eit visst tal rundar, som ofte er på ei lukka asfaltert bane. Start og mållinja er ved ei rett strekning, deretter føl som regel pit-leiren, der bilane skifte dekk og gjere andre justeringar på bilen som kan vere naudsynt. Elles varierer dei ulike banene både i lengda og i utforminga av bana.

Bakgrunnsstoff

• Offisiell Formel 1-nettstad
• Formel-1.no, den største norske F1 nettstaden

Konstruktørar og førarar som konkurrerer i Formel 1 meisterskapen i 2024
Ferrari	Kick Sauber	Alpine	Williams	Red Bull	RB	Mercedes	Aston Martin	McLaren
16 Charles Leclerc 55 Sainz			2 Sargeant 23 Albon	1 Verstappen 11 Pérez		44  Hamilton 63  Russell	14  Alonso 18  Stroll	4  Norris 63  Piastri

Vinnarar av førarmeisterskapen i Formel 1
1950 G. Farina 1951 J. M. Fangio 1952 A. Ascari 1953 A. Ascari 1954 J. M. Fangio 1955 J. M. Fangio 1956 J. M. Fangio 1957 J. M. Fangio 1958 M. Hawthorn 1959 J. Brabham	1960 J. Brabham 1961 P. Hill 1962 G. Hill 1963 J. Clark 1964 J. Surtees 1965 J. Clark 1966 J. Brabham 1967 D. Hulme 1968 G. Hill 1969 J. Stewart	1970 J. Rindt 1971 J. Stewart 1972 E. Fittipaldi 1973 J. Stewart 1974 E. Fittipaldi 1975 N. Lauda 1976 J. Hunt 1977 N. Lauda 1978 M. Andretti 1979 J. Scheckter	1980 A. Jones 1981 N. Piquet 1982 K. Rosberg 1983 N. Piquet 1984 N. Lauda 1985 A. Prost 1986 A. Prost 1987 N. Piquet 1988 A. Senna 1989 A. Prost	1990 A. Senna 1991 A. Senna 1992 N. Mansell 1993 A. Prost 1994 M. Schumacher 1995 M. Schumacher 1996 D. Hill 1997 J. Villeneuve 1998 M. Häkkinen 1999 M. Häkkinen	2000 M. Schumacher 2001 M. Schumacher 2002 M. Schumacher 2003 M. Schumacher 2004 M. Schumacher 2005 F. Alonso 2006 F. Alonso 2007 K. Räikkönen 2008 L. Hamilton 2009 J. Button	2010 S. Vettel 2011 S. Vettel 2012 S. Vettel 2013 S. Vettel 2014 L. Hamilton 2015 L. Hamilton 2016 N. Rosberg 2017 L. Hamilton 2018 L. Hamilton 2019 L. Hamilton	2020 L. Hamilton 2021 M. Verstappen