1870-åra

1870-talet byrja med Den fransk-tyske krigen, som enda gjennom Frankfurtfreden den 10. mai 1871, der Frankrike avstod frå Alsace/Elsass. Også i 1871 blei kong Vilhelm I av Preussen utropt til keisar av Det tyske keisardømet. Deretter følgde ein periode med fred og stabilitet i Europa og i USA, der borgarkrigen hadde enda i 1865. For USA blir perioden kalla rekonstruksjonstida. Men Den lange depresjonen med ei rekkje bankkriser fann også stad i dette tiåret.

Les dernières cartouches (1873) av Alphonse-Marie-Adolphe de Neuville. 'Dei siste patronane', med motiv frå Den fransk-tyske krigen.

Det tyske keisardømet i 1871, med Alsace/Elsass avmerkt.

Telefonen er ei oppfinning frå 1870-talet

Glødelampa er ei anna oppfinning frå 1870-talet

1870-talet var kjenneteikna av store tekniske oppfinningar og framsteg. Verdsutstillinga i 1873 i Wien var den største verda hadde sett, men blei snart overgått av Centennial Exposition i Philadelphia i 1876. Nyvinningar som telefonen (1876), fonografen (1877) og glødelampen (1879) blei funne opp i dette tiåret, sjølv om dei først fekk kommersielle gjennombrot på 1880-talet.

Hendingar

• 1870-1871: Den fransk-tyske krigen.
• 1870: Den tredje franske republikken blei oppretta. Pariskommunen reiste seg mot styresmaktene i 1871, men blei slått ned.
• 1871: Det tyske keisardømet blei skipa.
• 1872-1876: Den tredje carlistkrigen var den siste carlistkrigen i Spania.
• 1873:
  • Den skandinaviske myntunionen: Sverige, Noreg og Danmark innførte krone som felles valuta, basert på gullmyntfot.
  • Nordiska museet blei grunnlagd i Stockholm.
• 1875: Meterkonvensjonen blei underteikna av 17 statar. Metersystemet blei innført i ei rekkje land.
• 1875: Den egyptisk-etiopiske krigen braut ut etter at Egypt hadde okkupert ulike etiopiske territorium, mellom anna alle hamnene deira ved Raudehavet. Han ende med siger for det etiopiske keisardømet i 1876.
• 1876: Alexander Graham Bell tok patent på telefonen.
• 1877-1878: Den russisk-tyrkiske krigen. Krigen enda 3. mars 1878 med freden i San Stefano.
• 1878
  • Stormaktene (utanom Russland) diskuterte austeuropapolitikk ved Berlinkongressen.
• 1879: Zulukrigen mellom Det britiske imperiet og Zuluriket

Kultur

• 1871: Lewis Carroll gav ut Through the Looking-Glass, oppfølgjaren til Alice in Wonderland eller Alice i Eventyrland.
• 1872: Yellowstone nasjonalpark i USA blei laga som den første nasjonalparken i verda.^[1]
• 1873: Jules Verne gav ut Le tour du monde en quatre-vingt jours (Jorden rundt på 80 dager).
• 1873: Mark Twain gav ut The Gilded Age: A Tale of Today. Boka gav opphav til nemninga The Gilded Age om dette tidsrommet i det amerikanske samfunnet.
• 1874: Dei såkalla impresjonistane hadde si første utstilling.^[2] Monet, Renoir, Pissarro og Sisley skipa Société Anonyme Coopérative des Artistes Peintres, Sculpteurs, Graveurs, som også inkluderte Cézanne, Berthe Morisot og Edgar Degas.^[3] Dei heldt den første utstillinga si i april 1874 i studioet til fotografen Nadar i Paris.
• 1879: Henrik Ibsen gav ut Et Dukkehjem. Stykket hadde premiere i København i september, og skapte stor oppstand.
• Sarah Bernhardt hadde sitt gjennombrot som skodespelar

Personar

Statsleiarar

• Keisar Frans Josef av Austerrike
• Keisar Pedro II av Brasil
• Statsminister John A. Macdonald i Canada
• Statsminister Alexander Mackenzie i Canada
• President Adolphe Thiers av Frankrike
• President Patrice de Mac Mahon av Frankrike
• Keisar Vilhelm I av Tyskland
• Kanslar Otto von Bismarck i Det tyske keisardømet
• Kong Viktor Emmanuel II av Italia
• Kong Umberto I av Italia
• Keisar Meiji av Japan
• Tongzhi-keisaren i Kina
• Guangxu-keisaren i Kina
• Pave Pius IX
• Pave Leo XIII
• Keisar Aleksander II av Russland
• Kong Alfonso XII av Spania
• Dronning Viktoria av Storbritannia
• Statsminister William Ewart Gladstone i Storbritannia
• Statsminister Benjamin Disraeli i Storbritannia
• President Ulysses S. Grant i USA
• President Rutherford B. Hayes i USA
• Naser al-Din Shah Qajar av Qajar-dynastiet i Persia
• Kong Gojong av Joseon-dynastiet i Korea

Andre

• Louise Michel, fransk anarkist, aktiv i Pariskommunen
• Carl Menger, austerriksk økonom, skipa «den austerrikske skulen»

Fødde

• Jeanne Calment, f. 1875, blei det lengst-levande mennesket i historia. Ho levde til 1997. Med ein alder på 122 år er ho framleis det eldste kjende mennesket i 2018.

Døde

• 1870: Charles Dickens, britisk forfattar
• 1872: Karl XV av Noreg og Sverige. Ny konge i Noreg og Sverige blei Oskar II.
• 1876: Mikhail Bakunin, russisk anarkistisk tenkjar
• 1877: Johan Ludvig Runeberg, finsk nasjonalskald.

Kjelder

Fotnoter

1. Pascal Boniface; Charlotte Lepri (2008). 50 idées reçues sur les États-Unis. Hachette Littératures. ISBN 978-2-0123-7638-0.
2. Bernard Denvir, The Thames and Hudson Encyclopaedia of Impressionism (1990).
3. Denvir (1990), s. 32.

• Denne artikkelen bygger på «1870-talet» frå Wikipedia på svensk, den 27. august 2018.
• Denne artikkelen bygger på «1870s» frå Wikipedia på engelsk, den 27. august 2018.

• Denne artikkelen bygger på «Années 1870» frå Wikipedia på fransk, den 28. august 2018.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: 1870-åra

< 1870-åra >

1870 | 1871 | 1872 | 1873 | 1874 | 1875 | 1876 | 1877 | 1878 | 1879