Vietnamkrigen

Vietnamkrigen er ei nemning på krigshandlingar i Vietnam frå 1956 eller 1959;^[5][6] Nokre av handlingane i den krigen, skjedde i Laos og Kambodsja. Sør-Vietnam vart erobra av Nord-Vietnam i 1975, og krigen vart slutt.

Vietnamkrigen
Del av Den kalde krigen
Dato 26. september 1959 - 15. mai 1975 Stad Vietnam Kambodsja Laos Krigsårsak Amerikansk frykt for eitt spreidd kommunistisk Asia Resultat Nordvietnamesisk siger Nord-Vietnamt vart ikkje erobra av Sambandsstatane (USA)[1][2]. Tilbaketrekking av amerikanske troppar i 1973, i henhold til ei våpenkvile-avtale. Nord-Vietnam erobra Sør-Vietnam, og sameinte Vietnam under sosialistisk styre Endringar i landområde Sør-Asia
Partar
Anti-kommunistiske styrkar: Sør-Vietnam USA Sør-Korea Khmer Republikk (Kambodsja) Laos Thailand Filippinane New Zealand Australia Taiwan Støtta av: Frankrike - finansiell og materiell støtte Spania - medisinsk hjelp	Kommunistiske styrkar: Nord-Vietnam Nord-Korea Kina Sovjetunionen Paramilitære styrkar: Front National de Liberté (Viet Cong) Pathet Lao Raude Khmer Støtta av: Cuba - finansiell og medisinsk støtte
Kommandantar
Ngo Dinh Diem Nguyen Van Thiệu Nguyen Cao Ky Cao Van Vien Ngo Dinh Nhu Duong Van Minh Nguyen Thanh Lyndon Baines Johnson Richard Nixon Robert McNamara Clark Clifford Melvin Robert Laid Henry Kissinger Park Chung-hee Chae Myung-shin Lee Se-hoo Lon Nol Sosthene Fernandez Savang Vatthana Thanom Kittikachorn Ferdinand Marcos Keith Holyoake Dean Eyre David Thompson Allan MacCready Robert Menzies Harold Holt John Gorton Paul Hasluck Ted Serong Chiang Kai-shek	Ho Chi Minh Le Duan Ton Duc Thang Pham van Dong Le Duc Tho Vo Nguyen Giap Van Tien Dung Kim Il-sung Mao Zedong Xin Jiwei Nikita Khrusjtsjov Leonid Brezhnev Rodion Malinovski Andrei Grechko Nguyen Huu Tho Tran Van Tra Tran Do Nguyen Van Linh Vo Chi Chong Hu`yn Tãn Phát Kaysone Phomvihane Souphanouvong Pol Pot Nuon Chea Khieu Samphan
Styrkar
Sør-Vietnam: 850 000 USA: 536 100 Sør-Korea:50 000 Kambodsja (khmer republikk): 250 000 Laos: 35 000 Filippinane: 10 450 Thailand: 11 568 New Zealand: 552 Australia: 7672 Taiwan (republikken Kina): 31 Spania: 13 (legar) Totalt: Rundt 1 751 386	Nord-Vietnam: 287 465 FNL (Viet Cong): 520 000 Nord-Korea: 300-600 Kina: 170 000 Sovjetunionen: 3 500 Pathet Lao: 2 500 Raude Khmer: 70 000[3] Totalt: Rundt 1 053 915
Tap
Sør-Vietnam: 300 000 USA: 58 220 Sør-Korea: 5 099 Kambodsja (khmer republikk): 15 000 Laos: ? (fleire tusen) Thailand: 350 Filippinane: ? New Zealand: 37 Australia: 520 Taiwan: 0 Spania: 0 Totalt: Over 379 226 drepne	Viet Cong: 172 000[4] Nord-Vietnam: omstridd, fleire hundre tusen drepne. Ifølge australske styresmakter 920 000 drepne frå Nord-Vietnam og FNL Nord-Korea: ? Kina: 1 446 Sovjetunionen: 16 drepne i kamp Pathet Lao: 200 Raude Khmer: 5 000 Totalt: 1 098 662
Sivile tap: Vietnamesarar (sør- og nord): 1 til 2 millionar drepne. Laotar: 70 000 - 250 000 drepne. Kambodsjanarar: 250 000 - 700 000 drepne. Totalt: 1 320 000 - 2 950 000 drepne.

Nasjonar som tok soldater til Vietnam for å støtta Sør-Vietnam, var Sambandsstatane (USA), Sør-Korea, Thailand, Filippinane, New Zealand, Australia, Taiwan og Noreg (som uoffisielt bidrog med tenestemenn fra sine væpna styrkar^[1][2][7].

Kina, Sovjetunionen og Nord-Korea gav militær støtte til Nord-Vietnam.

Talet på drepne i Vietnamkrigen er omstridd. Dei sivile tapa er ofte anslått for å vere mellom 1 og 2 millionar i Vietnam og mellom 320 000 og 950 000 i Kambodsja og Laos. Borgarkrigen i Laos var i gang før Vietnamkrigen; under delar av borgarkrigstida der - fans òg ein stedfortreder-krig i Laos (blant anna mellom Vietnam og USA), som er rekna som ein del av Vietnamkrigen. Nokre kjelder skriv at Vietnamkrigen spreidde seg til Kambodsja.

Namna

Dokker av Charles de Gaulle og Ho Chi Minh blir hengde i Saigon i juli 1954

I Vietnam er krigen kjend som den amerikanske krigen, motstandskrigen mot amerikanarane (vietnamesisk: Kháng chiến chống Mỹ), den amerikanske krigen, eller Vietnam-krigen (Chiến tranh Việt Nam), eller Chiến Tranh Chống Mỹ Cứu Nước.

Delar av Borgarkrigen i Laos er rekna som ein del av Vietnamkrigen.

Bakgrunn

Vietnamkrigen hadde bakgrunn i den såkalla Indokinakrigen frå 1946 til 1954. Ho Chi Minh erklærte landet sjølvstendig frå Frankrike den 2. september 1945, men frigjeringskampane pågjekk fram til 1954. Vietnam fekk sjølvstende, men vart delt langs den 17. breiddegraden.

Fredsforhandlingane gjekk føre seg i Geneve. I fylgje Geneve-avtala skulle det haldast fritt val innan to år. I samband med valet var det tenkt at landet skulle sameinast. Det vart rekna med at Ho Chi Minh og rørsla Viet Minh ville vinna eit slikt val. USA støtta opprusting av ein sør-vietnamesisk hær som skulle kunna ta herredømet i landet med makt. I 1959 oppretta den sør-vietnamesiske presidenten Ngo Dinh Diem ein komité som etter deira syn skulle syrgja for å frigjera Nord-Vietnam. For USA var det viktig under den kalde krigen å hindra at eit strategisk land i Asia vart kommunistisk og allierte seg med Sovjetunionen.

Nord-Vietnam vart kommunistisk styrt under leiing av Ho Chi Minh. Sør-Vietnam orienterte seg mot USA. Ngo Dinh Diem vart i sør president for Republikken Vietnam i oktober 1955. Regimet i sør var ført upopulært på grunn av mellom anna korrupsjon. Diem svara på protestane med terror. Tusental menneske vart drepne eller fengsla. Som ein reaksjon på utviklinga i sør vart privat eigedom konfiskert i nord. Ein byråkratisk styrt kommandoøkonomi vart oppretta. Nord-Vietnam stødde etter kvart opp om å oppretta ein nasjonal frigjeringsfront i sør. Frigjeringsfronten vart kalla FNL etter forkortinga av namnet på fransk språk(Front National de Liberation).

USA sende militære rådgjevarar som skulle hjelpa Sør-Vietnam. Rådgjevarane vart etter kvart mange, og dei vart med i kampar mot geriljastyrkar. Mot slutten av 1961 fanst det 1 500 amerikanske soldatar i Vietnam, eitt år seinare nær 10 000. I 1963 vart Diem avsett, men regimet i sør vart stendig svakare.

Borgarkrig i Laos (frå 1953)

Borgarkrigen i Laos starta den 9. november 1953 (og nokre reknar dette som starten på den andre indokinesiske krig). Borgarkrigan vart (etterkvart) ein del av Vietnamkrigen; væpna styrker frå utlandet kjempa i Laos, til dels i ein stedfortrederkrig.

Historie

Kva tid krigen starta, er omstridd. Hendingar nemnde som starten, er

• desember 1956, då tyresmaktene i Nord-Vietnam autoriserte at Viet Cong-styrkar i Sør-Vietnam kunne gjere opprør mot styresmaktene i sør.^[5]
• 26. september 1959, då det fyrste slaget mellom Viet Cong og hæren til Sør-Vietnam fann stad.^[6]

I 1964 vart krigshandlingane trappa kraftig opp. Den 4. august 1964 skal nokre torpedobåtar frå Nord-Vietnam ha gått til åtak på amerikanske krigsfartøy i internasjonalt farvatn. I fylgje USA fann åtaket stad i Tonkinbukta. Den amerikanske kongressen godkjende 7. august den såkalla Tonkinresolusjonen. Som følgje av vedtaket, fekk presidenten fullmakt til å gjera dei tiltaka han fann naudsynte. President Johnson lét Nord-Vietnam verta bomba, og andre krigshandlingar vart trappa opp.

Amerikanske styrkar i 1966. Helikopter vart mykje nytta til transport

USA vart etter kvart med i ein utmattings- og geriljakrig mot den nord-vietnamesiske hæren. I tillegg kom den sør-vietnamesiske geriljarørsla til FNL, av motstandarane kalla Viet Cong (Viet Nam Cong San, «vietnamesiske kommunistar»).

I byrjinga av 1968 var det nær ein halv million amerikanske soldatar i Vietnam. I tillegg kom meir enn 600 000 mann i hæren til Sør-Vietnam og fleire tusen soldatar frå Sør-Korea, Thailand, Australia og Filippinane. Massive bombetokt vart nytta for å utsletta fienden. I tillegg nytta ein stoff som napalm^[8] og andre kjemiske stoff, som Agent Orange, for å fjerna lauv i skogsområde.^[9]

Skogane og landsbygda var område som for ein stor del var kontrollert av geriljaen. Trass i stort teknologisk overtak klarte ikkje USA å setja geriljaen ut av spel. Nord-Vietnam og geriljaen klarte ved fleire høve å slå attende og organiserte mot-offensivar. Det synte seg at styresmaktene i sør i røynda hadde liten stønad i folket.

Etter som dei amerikanske tapa voks, vart antikrigsrørsla i USA sterkare. Dei amerikanske presidentane fekk eit stendig sterkare press mot seg med krav om å få ein slutt på krigen.

Etter våpenkvile-avtala (i 1973)

I byrjinga av 1973, etter fleire år med forhandling, gjekk USA til slutt med på ei avtale om våpenkvile. Nokre månader etterpå reiste dei fleste amerikanske soldatane. Våpenkvila braut snart saman og krigen i Sør-Vietnam tok til att. Kampmoralen til Sør-Vietnam sine styrkar og styresmakter synte seg å vera låg.

Tidleg i 1975 invaderte styrkar frå nord. Dei vann snøgt kontroll over heile Sør-Vietnam. Hovudstaden Saigon vart teken den 30. april 1975. Nord-Vietnam sameina både nord og sør den 2. juli 1976 i den sosialistiske republikken Vietnam. Saigon fekk endra namn til Ho Chi Minh-byen til ære for den tidlegare presidenten i Nord-Vietnam.

Land som kriga

Land	Største tal soldatar	Tal døde
Sambandsstatane	536 100	58 220
Sør-Korea	50 000	5 099
Thailand	11 568	350
Sør-Vietnam	850 000	300 000
Nord-Vietnam	287 465 (Den vietnamesiske hæren	920 000 Nord-Vietnam og FNL
Australia	7 672	520
New Zealand	552	37
Spania	13	0
Republikken Kina (Taiwan)	31	0
Ifølgje australske styresmakter

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Vietnamkrigen

Kjeldar

• Olson, James S.; Roberts, Randy (2008). Where the Domino Fell: America and Vietnam, Where the Domino Fell: America and Vietnam 1945–1995 (5th ed.). Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing. ISBN 978-1405182225.

Referansar

1. Tourison,Sedgwick: Secret Army, Secret War: Washington's Tragic Spy Operation in North Vietnam (Naval Institute Special Warfare Series) (1995)
2. Moïse, Edwin E: Tonkin Gulf and the Escalation of the Vietnam War, Chapel Hill: University of North Carolina Press. (1996)
3. http://books.google.com/books?id=jeECAAAAMBAJ&pg=PA12&dq=khmer+rouge+kissinger&lr=&as_drrb_is=b&as_minm_is=0&as_miny_is=1970&as_maxm_is=0&as_maxy_is=1979&as_brr=3&as_pt=ALLTYPES#v=onepage&q=khmer%20rouge%20kissinger&f=false
4. Power Kills - Table 6.1A. Vietnam Democide : Estimates, Sources, and Calculations, sjå linje 83
5. Olson & Roberts 1991. S. 67
6. Origins of the Insurgency in South Vietnam, 1954–1960, The Pentagon Papers (Gravel Edition), Volume 1, Chapter 5, (Boston: Beacon Press, 1971), Section 3, pp. 314–46; International Relations Department, Mount Holyoke College.
7. NRK Brennpunkt 10. desember 2000 – Vi som støtter Amerika, regissør Arild Aspøy
8. Tucker, Spencer E. The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History ABC-CLIO. ISBN 1851099611
9. Michael F. Martin (13. november 2015), U.S. Agent Orange/Dioxin Assistance to Vietnam (PDF), Congressional Research Service