Bentvueghels

De Bentvueghels (ook Bentvuegels of Bentvogels) was een soort broederschap van voornamelijk Noord- en Zuid-Nederlandse kunstenaars in Rome. Bij de Bentvueghels waren kunstschilders, tekenaars, graveurs, beeldhouwers, edelsmeden en ook dichters aangesloten. De Bent werd tussen 1620 en 1627 opgericht en heeft tot circa 1720 bestaan^[1]. In de circa honderd jaar dat de broederschap bestond zijn er ongeveer 480 leden geweest.^[2]

Tekening van Bentveughels. Van links naar rechts Joost uit Den Haag alias Schotsen trommel, Cornelis (Poelenburgh) van Utrecht alias Satier, Wouter (Crabeth) van der Gou alias Almanack, Tyman (Cracht) van den Emster alias Botterkul en Peter van Leiden alias Ram. Begin 17de eeuw, Prentenkabinet Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam.

Inwijding van een Bentveughel te Rome (1660)

De bendvogels (Bentvueghels) door Cornelis de Bruijn (1776)

Oprichting en doel

Vanaf de 16e eeuw trokken steeds vaker Nederlandse kunstenaars naar Italië om de daar aanwezige kunste te bestuderen in het kader van hun opleiding. Als hoogtepunt gold hierbij een bezoek aan Rome, waar deze jongelingen uiteindelijk regelmatig meerdere jaren verbleven, veelal in de omgeving van parochies als Santa Maria del Popolo en San Lorenzo in Lucina in het noorden van de stad.

In Rome zochten deze aangekomen jonge kunstenaars uit de Nederlanden doorgaans het gezelschap op van de daar al aanwezige kunstenaars uit diezelfde contreien. Tot begin 17e eeuw gebeurde dit vaak in de herberg In de Witte Valck in de Borgo nabij het Vaticaan, waar Nederlandse kunstenaars onder meer gezamenlijk Sinterklaas vierden. Een andere ontmoetingsplek was de winkel van de Delftse apotheker Hendrik de Raeff (Henricus Corvinus), die in 1590 in Rome was aangekomen. De Raeff stuitte in 1591 op de Catacomben van Domitilla, die hij vervolgens regelmatig frequenteerde met andere Nederlandse kunstenaars. Bij deze afdalingen lieten zij dikwijls hun namen achter op de muren van de catacomben, en vierden zij hun uitstapjes met eet- en drankgelagen. Nadat De Raeff in 1603 trouwde met de dochter van de schilder Frans van den Kasteele werd zijn band met het kunstenaarswereldje in Rome versterkt en ontving hij Nederlandse kunstenaars steeds vaker bij zich thuis. Uit dit gebruik is geleidelijk aan de broederschap van de Bentvogels ontstaan.

Het genootschap kende geen officiële oprichtingsdatum, maar wel werd er in april 1623 een stichtingsfeest gevierd. Ook kenden de Bentvogels geen statuten, programma of andere officiële documenten. De broederschap kende met name een sociale functie, als ontmoetingsplaats voor gelijkgestemde kunstenaars uit de Nederlanden. Dit deden zij vooral tijdens feesten, zoals bij inwijdingsrituelen van nieuwe leden. Daarnaast diende het genootschap als belangenbehartigersvereniging wanneer er conflicten waren met bijvoorbeeld de Accademia di San Luca of de lokale autoriteiten.

Inwijdingsritueel

Om lid te kunnen worden van de Bentvueghels moest men een inwijdingsritueel ondergaan, in de aanwezigheid van ten minste zeven leden. Hierbij vormden de aanwezige leden een tableau vivant, waarbij een van de leden de rol van de god van de wijn (Bacchus) op zich nam. Tijdens de ceremonie werd aan het nieuwe lid door de "veldpaap" de regels van de kunst medegedeeld, en werd een bijnaam (Bentnaam) aan hem toegekend. Deze naam verwees vaak naar een opvallende eigenschap of karaktertrek van het lid. Het nieuwe lid moest de bijnaam accepteren. Bekend is het verhaal van Johannes Teiler die ontevreden was met de bijnaam "Ezel". Op zijn kosten werd een tweede ceremonie gehouden om vervolgens als nieuwe bijnaam "De Gouden Ezel" te krijgen.

Na het tableau vivant vond het banket plaats waarbij de wijn rijkelijk vloeide. Dit alles op kosten van het nieuwe lid. Op een anonieme tekening in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam is een aantal van de Bentvueghels met hun bijnaam vastgelegd. De gewoonte om gezamenlijk de wijn aan te spreken komt op deze tekeningen duidelijk naar voren. Zeker vanaf 1650 waren de Bentvuegels berucht om deze drinkgelagen.

Als slot van het ritueel liepen de Bentvueghels gezamenlijk de stad uit naar de Santa Constanza. De aanwezigheid van de sarcofaag van Constantina in dit mausoleum, waarop afbeeldingen stonden van wijnproductie, maakten in combinatie met andere gebouwversierselen als druivenranken dat de Bentvogels dachten dat de Santa Costanza oospronkelijk een tempel voor Bacchus was, de wijngod. Zij kwamen daarom als afsluiting van de doop van een nieuw lid hier een wijnoffer brengen. In de nissen van de Santa Constanza krasten de Bentvogels hun namen op de wanden. Vele gekraste namen zijn tot op de dag van vandaag te zien, wat van waarde is om te weten welke kunstenaars lid waren van het genootschap.

In het boek Reizen van Cornelis de Bruyn door de vermaardste deelen van Klein Asia is een uitgebreide omschrijving opgenomen van zijn "inauguratie bij de bendvogels" welke plaatsvond in het schrikeljaar 1676. De Bruyn gaf daarbij aan dat enkel leden werden toegelaten die de "Hoog- of Nederduitsche taal" spraken, maar dat zij onderling Rafaël als hun oprichter zagen.

Einde

Om alle losbandige feesten in Rome, inclusief die van de Bentvogels, uit te bannen verbood paus Clemens XI in 1720 alle braspartijen die zonder toestemming van de overheid gehouden werden. Tegen die tijd waren eerder bestaande spanningen tussen de Bentvogels en de Accademia di San Luca verminderd. Het nut van de broederschap als ontmoetingsplaats voor kunstenaars was daarmee verdwenen. Doordat met het decreet van Clemens de bacchanalen eveneens niet meer mogelijk waren, stierf de Bentvogel-broederschap hierna vrij snel een stille dood.

Ledenlijst

Een aantal leden van de Bentvueghels en hun aliassen
Naam	Alias	Bijzonderheden
Willem van Aelst	Vogelverschrikker
Bartholomeus Appelman	Hector
Simon Ardé	Tovenaer
Jan Asselijn	Krabbetje
Dirck van Baburen	Biervlieg
Jacobus de Baen	Gladiator
David Beck	Gulden Scepter
Jan van Bijlert	Aeneas
Cornelis Bloemaert	Winter
Jan Frans van Bloemen	Orizonte
Norbert van Bloemen	Cefalus
Pieter van Bloemen	Standaard
Jacobus Blondeau	Weyman	Lid in 1668
Gregorius Bodelot	Goudgeld	Lid in 1668
Jan Boeckhorst	Lange Jan
Pieter Bolckman	Roeper	Werd lid in 1668
Paulus Bor	Orlando
Francis van Bossuit	Waarnemer
Andries Both	Onbekend
Jan Both	Onbekend
Valentin de Boulogne	Innamorato
Leonard Bramer	Nestelghat
Bartholomeus Breenbergh	Het Fret
Abraham Brueghel	Ryngraaf
Jan Baptist Brueghel	Meleager
Cornelis de Bruijn	Adonis
Jan van Bunnick	Keteltrom
Joost Campen	Stokkade
Louis Cousin	Gentiel
Wouter Crabeth	Almanack
Tyman Arentsz Cracht	Botterkul
Ignatius Croon	Goudtvinck
Jan Daval[3]	Doublet	Lid in 1668
Arnoldus Doudelet	Smiltkroes	Lid in 1668
Willem Doudijns	Diomedes
Karel Dujardin	Bockbaert
Robbert Duval	La Fortune
Jan van Essen	Santruyter
Pieter Frits[4]	Welgemoet[noot 1]
Wybrand de Geest	De Friesche Adelaar
Abraham Genoels	Archimedes
Pieter Anthonisz. van Groenewegen	Leeuw
Reynier van Heuckelom	Wolf
Jacob de Heusch	Afdruk of Copia
Willem de Heusch	Onbekend
Adriaen Honich	Lossenbruy
Samuel van Hoogstraten	Batavier
Pieter van der Hulst	Zonnebloem
Joost uit Den Haag	Schotsen Trommel
Willem van Ingen	Den Eersten
Adriaen van der Kabel	Geestigheid
Gerard van Kuijl	Stijgbeugel
Pieter van Laer	Il Bamboccio en Snuffelaer
Laurens van der Leen	Gelt Genoeg	Lid in 1668
Jacob Leyssens	Notenkraker
Jan Linsen	Hermafrodito
Hendrik Frans van Lint	Studie
Johann Liss	Pan
Claude Lorrain	Orrizzonte
Lambertus Lowis	Olifant
Jan Miel	Honingh-Bie
François Moens	De Vlucht
Willem Molijn	Steekruijter
Hendrick Mommers	Slempop
Isaac de Moucheron	Ordenantie
Pieter Mulier de Jonge	Tempeest
Franciscus de Neve (II)	Bloosaerken
Jan van Olie	Santrieter (Zandrijder)	Lid in 1668
Reinier van Persijn	Narcissis
Cornelis van Poelenburgh	Satyr	Wordt in 1617 lid
Christoffel Puytlinck	Trechter
Willem Schellinks	Spits
Johann Heinrich Schönfeld	Triangel
Otto Marseus van Schrieck	Snuffelaer
Theodoor van der Schuer	Vrientschap
Hendrik Smidts	Getrouwe Herder	Lid in 1668
Jacob van Staverden	IJver
Herman van Swanevelt	Heremyt
Johannes Teiler	Speculatie (eerder Ezel en Gouden Ezel)[5]
Augustinus Terwesten	Patrijsvogel
Robbert Duval	La Fortune
Johannes de Veer	Paradijsmeester	Lid in 1668
Pieter Verbruggen (II)	Ballon
Jan Baptist Weenix	Ratel
Carel de Vogelaer	Distelbloem
Michiel van der Voort	Welgemaeckt
Erasmus Voss	Chiron
Dominicus van Wijnen	Ascanius
Theodoor Wilkens	Goedewil
Matthias Withoos	Calzetta bianca
Gaspar de Witte	Grondel
Casper van Wittel	Toorts
Pieter de Zeelander	Kaper
Johan Zierneels	Lelie

Literatuur

• Liesbeth Helmus, De Bentvueghels. De bewogen opkomst en ondergang van een Nederlands kunstgenootschap in Rome, 2023. ISBN 9789000366576
• Miriam Kolk, 'Eeuwige handtekeningen. De namen van de Bentvueghels in de Santa Costanza', Roma Aeterna 5.II (2017) 76-81.

Bronnen, noten en/of referenties

1. De Bentvueghels door Dr Godefridus Johannes Hoogewerff - 1952
2. De Bentvueghels van de Santa Costanza S.P.Q.R. - Rome, de eeuwige stad, 26 april 2010
3. http://www.vondel.humanities.uva.nl/ecartico/persons/2368. Gearchiveerd op 7 december 2021.
4. Houbaken, deel II, bladz 345
5. Johannes Teiler, Biografisch Woordenboek Gelderland

• Ben Broos (april 1979). De oudheid in een nieuw licht. Openbaar Kunstbezit 23 (2): 33

Voetnoot

1. Houbaken vermeldt dit als zijn alias. In het boek van Hoogewerff dat in 1952 gepubliceerd is wordt deze naam toebedeeld aan de in 1668 gedoopte (cq lid geworden) Jan Hobma (Hobbema).