Sarcofaag

Voor het begrip uit het Stargate-universum, zie Sarcofaag (Goa'uld)

Een sarcofaag (Oudgrieks: σαρκοφάγος – vleesetend^[1]) is een doorgaans stenen kist waarin menselijke stoffelijke resten worden bewaard. Het gaat hierbij specifiek om overblijfselen als gevolg van begraven en niet van cremeren. In het laatste geval is de houder van de resten een urn. Sarcofagen worden al eeuwenlang en door vele culturen gebruikt. Ze hebben derhalve talloze verschijningsvormen en zijn vaak aan de buitenkant, maar ook wel aan de binnenkant, voorzien van decoraties en inscripties.

Kolossale Egyptische sarcofaag van basalt, toebehorend aan Horkhebit. Late Periode, 26e dynastie, ca. 590 v.Chr. Gevonden in 1902 in Saqqara. Nu in het Metropolitan Museum of Art, New York

De Alexandersarcofaag, vermeend graf van Alexander de grote. De reliëfs beelden scènes uit diens leven uit. Gevonden in 1887 te Sidon

Etruskische terracotta sarcofaag van een echtpaar, gevonden te Cerveteri. 6e eeuw v.Chr. Museo Nazionale Etrusco di Villa Giulia

Gebruik

Slechts weinig mensen worden in stenen kisten begraven of bijgezet; het gaat zowel vroeger als tegenwoordig vooral om zeer belangrijke en rijke mensen, zoals pausen, leden van het koninklijk huis en vroeger de farao's.

Oudheid

In het oude Egypte werden mummies van vooraanstaande personen (farao's, priesters, edelen of rijke mensen) tezamen met een of meerdere houten doodskisten in sarcofagen geplaatst. Eerst waren deze sarcofagen rechthoekig, later (in de Late periode, 712-332 v.Chr.) kregen zij een meer mensachtige vorm. De Egyptische sarcofagen waren vervaardigd uit materialen als kalksteen, zandsteen, basalt, graniet en calciet.

• 
  Sarcofaag van koningin Meresank II, 4e dynastie van Egypte
• 
  Sarcofaag van farao Antef, 17e dynastie van Egypte
• 
  Sarcofaag uit de 21e dynastie van Egypte, 1000 v. Chr.
• 
  Sarcofaag van Tacheretpaankh, Ptolemaeische tijd.

Ook bij de Etruskische cultuur werden belangrijke mensen in een sarcofaag bijgezet. Vanaf de 6e eeuw werden op de sarcofagen ook mensen afgebeeld in reliëf, ze worden liggend afgebeeld op een bed. Soms de overledene en soms ook nog de echtgenoot erbij.^[2]

• 
• 
• 
• 

Bij de Grieken, Macedoniërs en Romeinen bestond de sarcofaag als een rechthoekige stenen kist met daarop verschillende scènes. In de Grieks-Macedonische tijd waren dit vooral scènes met tempels, graffioenen, goden of hangende trossen bloemen met druiven. Er bestonden ook sarcofagen met geen scènes erop. In de tijd van de eerste christenen in Rome werden een mengeling van scènes afgebeeld, zowel christelijke symbolen en scènes, Joodse symbolen en ook Romeinse goden en taferelen.

• 
  Griekse sarcofaag uit 200 v. Chr.
• 
  Griekse sarcofaag uit 210 v. Chr.
• 
  Sarcofaag uit de Romeinse tijd
• 
  Vroeg-Christelijke sarcofaag.

Middeleeuwen

Ook in vroeger tijden was het gebruikelijk dat rijke mensen in een stenen kist werden begraven. Soms was het zelfs zo, dat de kist met het lichaam erin niet onder de grond gestopt werd, maar in het kerkgebouw bleef staan. In sommige kerken bevinden zich ook wandgraven. Daar is het lichaam van de overledene in een sarcofaag in de muur van de kerk geplaatst. Het was gebruikelijk om het lichaam dan eerst enige tijd op een andere plaats te laten vergaan zodat alleen het skelet een plaats in de muur kreeg. Bij de vroegchristelijke begraafplaats les Alyscamps in Arles staan honderden sarcofagen in de openlucht opgesteld.

Moderne tijd

De sarcofaag van Jeanne-Marie Crévelier op Dolmen de Périssac, cimetière de Confolens, Charente

De koningen en koninginnen van Spanje worden in schitterende sarcofagen in het Panteón de los Reyes onder het Escorial bijgezet. De gedeeltelijk vergulde stenen kisten staan boven elkaar in een achthoekig vertrek. Voordat de overledene daar een plaats krijgt, wordt het lichaam eerst enige jaren in een speciaal daarvoor aangewezen rotkamer ingemetseld.

• 
  Een Toba Batak begraafplaats met sarcofagen en schedelpotten
• 
  Een dorpshoofd op Samosir staat bij een stenen sarcofaag van de familie Sidabutar waarin voorouderschedels bewaard worden
• 
  Sarcofagen op de vroegchristelijke begraafplaats les Alyscamps
• 
  Een sarcofaag op het kerkhof van Rhynie

Etymologie

Het woord sarcofaag is een combinatie van de Griekse woorden: sarx (σαρξ), wat vlees betekent, en phagoon (φαγων), wat eten betekent. Letterlijk is een sarcofaag dus een vleesetend object. Het is daarom minder juist om bij de kist van een farao het woord sarcofaag te gebruiken. De bedoeling van de mummificatie is juist dat het vlees van de farao bewaard zal blijven.

Tsjernobyl

Het woord sarcofaag wordt ook gebruikt voor de constructie die de ontplofte kernreactor van Tsjernobyl omgeeft om het grootste deel van de ioniserende straling tegen te houden.

Zie ook

• Waruga

Bronnen, noten en/of referenties

1. De term is afkomstig van λίθος σαρκοφάγος (vleesetende steen), een bepaald soort kalksteen dat, naar gelooft werd, het ontbindingsproces versnelde. Daarmee werd het als een goed materiaal voor de vervaardiging van doodskisten gezien. Via het Latijn (lapis sarcophagus) is het woord sarcofaag in het Nederlandse taalgebied in gebruik geraakt
2. Ramage, Nancy H. & Andrew (2009). Roman Art: Romulus to Constantine. New Jersey: Pearson Prentice-Hall.

Mediabestanden

Zie de categorie Sarcophagi van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.