फैसलाबाद
From Wikipedia, the free encyclopedia
फैसलाबाद (उर्दु: فیصل آباد (लयलपुर-सन् १९७९ भन्दा पहिला) पाकिस्तानको तेस्रो सबैभन्दा बढी जनघनत्व भएको र पञ्जाब प्रान्तको पूर्वी क्षेत्रमा पर्ने लाहोरपछि पञ्जाबको दोस्रो ठूलो सहर हो। ऐतिहासिक रूपमा ब्रिटिस भारत भित्रको पहिलो योजनाबद्ध सहरहरूमध्येको एक यो सहर धेरै पहिलमदेखि महानगरको रूपमा विकसित भयो। फैसलाबाद जिल्लाको क्षेत्रफल ५,८५६ वर्ग किलोमिटर रहेको छ भने फैसलाबाद सरकार प्राधिकरणले नियन्त्रण गरेको क्षेत्र १,२८० वर्ग किलोमिटर मात्र रहेको छ।[2] यहाँ उपलब्ध हवाईयात्रा, सडकको सहुलियत र रेलहरूका कारणले फैसलाबाद पाकिस्तानकै सबैभन्दा ठूलो औधोगिक क्षेत्रको रूपमा रहेको छ। फैसलाबादलाई पाकिस्तानको म्यानचेस्टरको उपमा दिने गरिन्छ।[3][4] पाकिस्तानको कुल आयको २०% फैसालाबादले ओगटेको छ।
फैसलाबाद
فیصل آباد लयलपुर | |
|---|---|
      माथिबाट, बायाँ देखि दायाँ: घण्टाघर, शिख गुरुद्वार, सत्याना मार्ग, फैसलाबाद पिन्डी-भट्टियाँ, सर्किट हाउस बगैँचा, फैसलाबाद नली | |
 छाप | |
| उपनाम: पाकिस्तानको म्यानचेस्टर | |
  फैसलाबाद फैसलाबादको अवस्थिति  फैसलाबाद फैसलाबाद (पाकिस्तान) | |
| निर्देशाङ्क: ३१°२५′०″उ॰ ७३°५′२८″पू॰ | |
| देश |  पाकिस्तान |
| क्षेत्र | पञ्जाब |
| जिल्ला | फैसलाबाद |
| Settled | १८९२ |
| संस्थापक | सर जेम्स ब्रोडउड |
| सरकार | |
| • फैसलाबादका मेयर | राजक मलिक |
| • उप-मेयर | ३ क्षेत्रका मेयर |
| क्षेत्रफल | |
| • नगरपालिका | १३०० किमी२ (४९० वर्ग माइल) |
| • जमीन | ८४० किमी२ (३२५ वर्ग माइल) |
| • पानी | ४३० किमी२ (१६५ वर्ग माइल) ३३% |
| • महानगर | ५८६० किमी२ (२,२६१ वर्ग माइल) |
| उन्नतांश | १८४ मिटर (६०५ फिट) |
| जनसङ्ख्या (२०१७) | |
| • नगरपालिका | ३,२०३,८४६ |
| • क्रम | पाकिस्तानमा तेस्रो |
| • घनत्व | २५००/किमी२ (६५००/वर्ग माइल) |
| • मुलवासी नाम | फैसलाबादी |
| [1] | |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:०० (पाकिस्तानी समय) |
| जिप कोड | 38xxx |
| क्षेत्रीय सङ्केत | ०४१ |
| पहिलाको नाम | लयलपुर |
| आधिकारिक भाषा | उर्दु |
| क्षेत्रीय भाषा | पञ्जाबी |
| भाषा (१९८१) | ९८.२% पञ्जाबी १.८% अन्य |
| वेबसाइट | फैसलाबाद.गव.पीके |
फैसलाबादको छेउछाउमा रहेका भागहरूलाई चेनाब नदीले सिँचाइ प्रदान गर्छ र त्यसबाट गहुँ, मकै, उखु र अन्य फलफूलहरूको उत्पादन हुने गरेको छ। यो सहर पाकिस्तानको औधोगिक सहर हुनुको साथसाथै यहाँ रेलमार्ग, भवनहरूको निर्माण, मिललगायतका सुविधाहरू सहज भएको हुँदा यस क्षेत्रबाट चिनी, तेल तथा अन्य खाद्यान्न सामग्रीहरूको निर्यात हुन्छ।[5]
सन् १९०६ मा वेलायती सामराज्यबाट पहिलो विश्वविद्यालय स्थापना गरियको थियो । [6]
सन् १९४३ धोबी घाटमा मोहम्मद अली जानले लयलपुरमा एक एेतिहाँसिक भाषण दिएका थिय ।
सन् १९५९ पहिलो कृषिमा यन्त्रीकिकरण भएको थियो
फैसलाबाद सन् १९०४ जहङ्ग जिल्लाको तहसिलमा लयलपुरको नामले स्थापना भएको थियो। लयलपुरको नाम पञ्जाबका तत्कालिन गभर्नर सर जेम्स बोडउड लयलको नामबाट राखिएको थियो। लयलपुर उनको थरमा 'पुर' जोडेर बनाइएको थियो जसमा संस्कृत भाषाबाट आएको 'पुर'को अर्थ सहर हो। सन् १९७९ मा साउदी अरबका राजा फैसलले त्यस सहरमा ठूलो आर्थीक सहयोग गरेका हुनाले यस सहरको नाम फैसलाबाद राखिएको हो।[7]
प्रथम बसोबास
फैसलाबाद विश्वविद्यालयका अनुसार फैसलाबाद सहरको स्थापना १८ औँ शताब्दीमा भएको थियो। जङ्गलमा बसोबास गर्ने आदिवासीहरूलाई यहाँका प्रथम बासिन्दा मानिन्छ। झङ तथा सन्दलबार इलाकामा प्राचिन बस्तीहरुको सुरुवात भएको मानिन्छ।
उपनिवेस शासन
सन् १००९ को पञ्जाको नक्शा
स्वतन्त्रता
सन् १९५७ अगस्टमा भारत र पाकिस्तानले आफ्नो स्वतन्त्रताको लागि आन्दोलन भयो र त्यपछि ब्रिटिस्ट सााम्राज्यले दुई देशहरूलाई हिन्दु र मुस्लिम देशमा बिभाजन गरेको थियो त्यसपछि पाकिस्तननले र भारतले ब्रिटिस्ट साम्राज्यबाट स्वतन्त्रता पाएको थियो ।भारतमा मुस्लिमहरू भएको हुँदा भारतको बङ्गाल पुर्वी पाकिस्तान र पश्चिक बङ्गाल (भारत)मा बिभाजन भएको थियो । सन् १९७७ मा पाकिस्तानी सरकारले साउदी अरबका महाराज र पाकिस्तान बिच नजिकको सम्बन्ध कायम गर्न शहरको नाम फैसलाबादमा परिवर्तन गरेको थियो ।
स्वास्थ सुविधा जनसमुदायको पहुँचमा पुराउन सरकारी र निजी गरी दुवै किसीमका अस्पतालहरूको व्यवस्था फैसलाबादमा सहरमा रहेका छन् । पाकिस्तानी सरकारले एलाइड अस्पताल, जिल्ला सदरमुकाम अस्पताल र बाल अस्पतालहरू सुचारी गरेको छ । यस क्षेत्रमा निजी अस्पतालहरू पनि रहेका छन् जस्तै- अहमद शाह मेडिकल अस्पताल, अल-महमत ल्याब मुजित अस्पताल र अगहा खान ल्यब गरी अन्य निजी अस्पतालहरू पनि रहेका छन् ।
कानुन फैसलाबादका सहर प्रहरीहरूले व्यवस्था गरेका छन्। यस क्षेत्रका धेरै ठाउँ कारागारहरू रहेका छन्।
यस सहरको मौसमलाई पाकिस्तान मौसम विभागले निगरानी राखेको छ।[8] पाकिस्तान मौसम विज्ञान विभागले नियमित रूपमा राष्ट्रिय मौसम पुर्वानुमान केन्द्रको सहयोगमा किसानहरूलाई पूर्वानुमान, सार्वजनिक चेतावनी र वर्षाको जानकारी प्रदान गर्दछ।[9][10][11]
यस सहरमा औसत वार्षिक वर्षा लगभग ६१५ मिलिमिटर (२४.२ इन्च) हुन्छ। यो जुलाई र अगस्ट महिनामा वर्षा ऋतुको समयमा चरमोत्कर्षमा पुग्छ भने शिशिर ऋतुका महिनाहरूमा पश्चिमी वायुका कारण मौसममा आएको गडबडीले गर्दा असिनासित निकै वर्षा ल्याउँदछ।[12] जुलाईदेखि सुरु हुने र सेप्टेम्बर महिनामा अन्त्य हुने मनसुनको मौसमले यस सहरमा भारी वर्षा ल्याउँछ जसले गर्दा बाढीको खतरा रहने गरेको छ।[13][14] यदि वर्षाऋतु पश्चिमी वायुसँग अन्तरक्रिया गर्छ भने यहाँ ठूलो मात्रामा पानी पर्न सक्छ। जुलाई वर्षको सबैभन्दा ओसिलो महिना हो भने यस समयमा बाढी आउने खतरा रहने देखिन्छ।[12][15][16][17] सेप्टेम्बर महिनामा वर्षाऋतु समाप्त हुन्छ र त्यसपछि सुक्खा अवधि सुरु हुन्छ। थोरै वर्षा भएको सबैभन्दा सुख्खा महिना अक्टोबर र नोभेम्बर हो। हिउँदको समयमा मौसम प्रायः बारम्बार कुहिरोसहितको बादलले ढाकेको हुन्छ।[18] पाकिस्तान मौसम विज्ञान विभागले सन् १९६१ सेप्टेम्बर ५ का दिन २६४.२ मिलिमिटर (१०.४० इन्च) वर्षा हुँदा यसले कीर्तिमान कायम गरेको थियो।[19] यस सहरको तापक्रम ४८.० डिग्री सेल्सियस (११८.४ डिग्री फरेनहाइट) ग्रीष्मकालीन समयमा नयाँ कीर्तिमान सहित अधिकतम तापक्रम पुगेको थियो। यो तापक्रम ९ जुन सन् १९४७ जुुुन ९ का दिन र पछि सन् २०१० मे २६ का दिन पुगेको थियो। −४.० °से (२४.८ ° फ) को अति न्युनतम तापक्रम सन् १९७८ जनवरी १५ का दिन मापन गरिएको थियो। फैसलाबादमा अहिलेसम्म मापन गरिएको सबैभन्दा उच्च हावाहुरी सन् २००० जुन २ का दिन धूलोको तुफानहुँदा भएको थियो जब हावाको अधिकतम गति १५१ किलोमिटर प्रति घण्टा (९४ मिटर प्रतिघण्टा) पुगेको थियो।[20] तापक्रम र वर्षाको अधिकतम मापन बाहेक फैसलाबादको हावा सामान्यतया हल्का हुन्छ। यो सहर हावाको गति कम भएको क्षेत्र अन्तर्गत पर्दछ। दिउँसोको समयमा हावाहुरी चल्छ भने रातको समयमा हावाहुरी शान्त हुन्छ। मनसुनको मौसममा यहाँ दक्षिणपूर्वी र पूर्वी हावा सामान्य हुन्छ। समतल भूमिमा रहेको फैसलाबादमा ठूलो मेघ गर्जन र तेज बतास चल्नेे भएकाले यसले बालीलाई हानि पुऱ्याउन सक्छ।[21]
| फैसलाबादको मौसम जानकारी | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| महिना | जनवरी | फेब्रुअरी | मार्च | अप्रिल | मे | जुन | जुलाई | अगस्ट | सेप्टेम्बर | अक्टोबर | नोभेम्बर | डिसेम्बर | वर्ष |
| उच्चतम रेकर्ड °से (°फे) | २६.६ (७९.९) |
३०.८ (८७.४) |
३७ (९९) |
४४ (१११) |
४७.५ (११७.५) |
४८ (११८) |
४६.१ (११५.०) |
४२ (१०८) |
४१.१ (१०६.०) |
४० (१०४) |
३६.१ (९७.०) |
२९.२ (८४.६) |
४८ (११८) |
| उच्चतम औसत °से (°फे) | १९.४ (६६.९) |
२२.२ (७२.०) |
२७.४ (८१.३) |
३४.२ (९३.६) |
३९.७ (१०३.५) |
४१.० (१०५.८) |
३७.७ (९९.९) |
३६.५ (९७.७) |
३६.६ (९७.९) |
३३.९ (९३.०) |
२८.२ (८२.८) |
२२.१ (७१.८) |
३१.६ (८८.९) |
| न्यूनतम औसत °से (°फे) | ४.८ (४०.६) |
७.६ (४५.७) |
१२.६ (५४.७) |
१८.३ (६४.९) |
२४.१ (७५.४) |
२७.६ (८१.७) |
२७.९ (८२.२) |
२७.२ (८१.०) |
२४.५ (७६.१) |
१७.७ (६३.९) |
१०.४ (५०.७) |
६.१ (४३.०) |
१७.४ (६३.३) |
| न्यूनतम रेकर्ड °से (°फे) | −२.९ (२६.८) |
−१.४ (२९.५) |
१ (३४) |
७ (४५) |
१३ (५५) |
१७ (६३) |
१९ (६६) |
१८.६ (६५.५) |
१५.६ (६०.१) |
९ (४८) |
२ (३६) |
−१.३ (२९.७) |
−४ (२५) |
| औसत वर्षा मिमी (इन्च) | ३१.५ (१.२४) |
३४.३ (१.३५) |
४९.१ (१.९३) |
४३ (१.७) |
२४ (०.९) |
४३.८ (१.७२) |
१०१ (४.०) |
११९.६ (४.७१) |
७१.३ (२.८१) |
९.८ (०.३९) |
२.६ (०.१०) |
१५.४ (०.६१) |
६१५.७ (२४.२४) |
| दैनिक औसत वर्षा | ४ | ५ | ७ | ६ | ५ | ५ | १० | १० | ४ | २ | २ | ३ | ६३ |
| औसत सापेक्ष आर्द्रता (%) | ६१ | ५१ | ४४ | २६ | २१ | १८ | ६३ | ५५ | ५७ | २६ | ३१ | ५१ | ४२ |
| स्रोत: [22] | |||||||||||||
| जनसङ्ख्या वृद्धि | |||
|---|---|---|---|
| जनगणना | जनसङ्ख्या | %± | |
| सन् १९४१ | ६९,९३० | — | |
| सन् १९५१ | १७९,००० | 156.0% | |
| सन् १९६१ | ४२५,२४० | 137.6% | |
| सन् १९७२ | ८२३,३४४ | 93.6% | |
| सन् १९८१ | १,१०४,२०९ | 34.1% | |
| सन् १९९८ | २,००८,८६१ | 81.9% | |
| सन् २००४ को आधाररेखा सर्वेक्षणमा आधारित तथ्याङ्क एसियाली सहरी सूचना केन्द्र कोबेद्वारा सञ्चालित। | |||
फैसालाबाद ब्रिटिस भारतको पहिलो योजनाबद्ध सहरहरू मध्ये एकको रूपमा स्थापित भएको थियो। यसले ३ वर्ग किलोमिटरको (१.२ वर्ग माइल) क्षेत्रफल ओगटेको थियो। यो सुरुमा २०,००० मानिसहरूको आवासको लागि योजना बनाइएको थियोे। यस सहरको जनसङ्ख्या सन् १९४१ मा ६९,९३० बाट बढेर सन् १९५१ मा १,७९,००० पुगेको (१५२.२% वृद्धि) थियो। यस वृद्धिको अधिकांश कारण भारतको पूर्वी पञ्जाब र हरियाणाबाट आएका मुस्लिम शरणार्थीहरूको बस्ती थियो।[23] सन् १९६१ मा जनसङ्ख्या बढेर ४,२५,२४८ पुगेको थियो। यो वृद्धि १३७.४% रहेको थियो। सन् १९४१ देखि सन् १९६१ को बीचमा समग्र जनसङ्ख्या वृद्धि ५०८.१% दर्ता गरेर फैसलाबादले पाकिस्तानको जनसाङ्ख्यिक इतिहासमा नयाँ क्रीतिमान कायम गरेको थियो। सन् १९६० को दशकमा भएको औद्योगिक क्रान्तिले जनसङ्ख्या वृद्धिमा योगदान पुऱ्याएको थियो। सन् १९६१ मा जनसङ्ख्या ४,२५,२४८ थियो। सन् १९७२ को जनगणनाअनुसार ८,६४,००० जनसङ्ख्या भएको पाकिस्तानको तेस्रो ठूलो सहर फैसलाबाद बनेको थियो। सन् १९८१ को जनगणनामा जनसङ्ख्या १०,९२,००० रहेको थियो; तथापि, फैसलाबाद विकास प्राधिकरणले यो सङ्ख्या १२,३२,००० अनुमान गरेको थियो। सन् २०१७ मा भएको सहमतिमा नगरको कुल जनसङ्ख्या ३२,०३,८४६ रहेको थियो।[24]
धर्म तथा जातीय समूहहरू
पुरानो सहरको एउटा मुगल वास्तुकलाले मस्जिदलाई प्रेरित गरेको थियो। अधिकांश जनसङ्ख्यामा इस्लाम धर्मको बाहुल्यता रहेको छ।[25]
मुगल वास्तुकलाबाट प्रेरित मस्जिदहरू
पञ्जाब प्रदेश अन्तर्गत फैसालाबाद दोस्रो ठूलो सहर हो। जहाँ अझैपनि सामाजिक साँस्कृतिक भेद प्रचलित छ। जनसङ्ख्याको आकार जिल्लाअनुसार फरक-फरक भएतापनि केही विशिष्ट तत्त्वहरूमा कम उमेरको संरचना, उच्च उमेरको निर्भरता अनुपात, पुरुषहरूको प्रतिशत, विवाहित जनसङ्ख्याको उच्च अनुपात र जनजाति तथा भाषाहरूमा विषमता समावेश छन्।[26]
फैसलाबादको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या इस्लाम धर्मले ओगटेको छ। सन् १९९८ को पाकिस्तान जनगणना प्रतिवेदन र २००१ को जनगणना अनुसार यस क्षेत्रमा ९७.२२% मुस्लिम बहुमत रहेको छ। साँस्कृतिक परम्परा, विवाह, शिक्षा, आहार, समारोह र नीतिहरू सहित विभिन्न बासिन्दाहरूको आधारभूत मूल्य तथा मान्यताहरूमा इस्लामी प्रभावहरू स्पष्ट देखिन्छन् जसले ग्रामीण गाउँहरू र सहरी क्षेत्रहरूबीच स्पष्ट भिन्नता झल्काउन सक्छ। यहाँ प्रायः मानिसहरू संयुक्त परिवारमा बस्दछन् यद्यपि बदलिँदो सामाजिक-आर्थिक अवस्थाले गर्दा एकल पारिवारिक प्रणाली देखा पर्न थालेको छ। प्राचीन पाकिस्तानी संस्कृति यस क्षेत्रका अधिकांश विवाह प्रचलनहरूमा प्रचलित छ भने यसका साथसाथै जातीयता र जनजातिसँग सम्बन्धित केही प्रतिबन्धहरू पनि प्रचलित रहेका छन्। आधुनिक समाजको प्रभावले विशेष गरी दाइजो प्रथाको क्षेत्रमा केही परिवर्तन आएको छ। निम्न पुरातन संस्कृतिमा आमाबाबु वा जोडी बनाउनेहरूले विवाहको प्रबन्ध मिलाउने चलन छ भने कुनै-कुनै अवस्थामा श्रीमनले आफ्नी श्रीमतीलाई तिनका आमाबाबुबाट किन्नुपर्ने चलन रहेको छ।[27]
यस क्षेत्रको विवाह समारोह औपचारिक हुने गरेको छ। यसमा प्रकृतिमा विश्वव्यापी र सामाजिक महत्व राख्ने अनुष्ठानहरू समावेश छन्। सन् २००७ र २०१३ मा गरिएको अध्ययन अनुसार पछिल्लो समय फैसालाबाद जिल्लास्थित एक बाहिरी ग्रामीण गाउँमा महिलामाथि लैङ्गिक पूर्वाग्रह र भेदभावको अस्तित्व रहेको स्वीकार गर्दै "लैङ्गिक भेदभाव कुनै नौलो घटना होइन" र यो अझै पनि आधुनिक दुनियाँमा विद्यमान रहेको उल्लेख गरिएको छ।
यस क्षेत्रमा सामाजिक परिवर्तन सुस्त प्रकृतिको रहेको छ तर धेरै जसो ग्रामीण क्षेत्रहरूका विभिन्न प्रकारका सञ्चार माध्यम तथा आधुनिकीकृत सहरी समुदायहरूसँगको सम्पर्कबाट केही परिवर्तनका सङ्केतहरू देखा परेका छन्। सन् २०१४ को प्रारम्भमा "सेतो रिबन अभियान" भनेर चिनिने एक अभियान चलाइएको थियो थियो जुन फैसलाबाद प्रेस क्लबको अगाडि आयोजित थियो। अभियानकर्ताहरूले "परिवार र कार्यस्थलमा भेदभाव गरिएका महिलाहरूको सुरक्षा गर्न" नयाँ नियमहरू अपनाउनका लागि सरकारलाई आग्रह गरेका थिए।[28]
आफ्नो धार्मिक विश्वासले गर्दा अल्पसङ्ख्यक मानिसहरू, अझ विशेष गरी हिन्दु र मसीहहरू आफूहरू असुरक्षित भएको महसुस गर्दछन्। पञ्जाबभरि अनगिन्ती इसाई धर्मलम्बीहरूको बढी बाहुल्यता भएको गाउँहरूमा मजदुरी र खेतीपातीमा संलग्न मानिसहरू देख्न सकिन्छ। धेरै जसो हिन्दू धर्मबाट ब्रिटिस राजको अधीनमा इसाई धर्ममा परिवर्तित भएका मानिसहरूका सन्तानहरूको जन्मको आधारमा उनीहरूलाई निम्न जातिको रूपमा स्वीकार गरिएको छ। धनी, शिक्षित इसाई धर्मलम्बीहरूको सानो जनसङ्ख्या कराचीमा बसोबास गरेको छ। तथापि, बढ्दो इस्लामवाद, पाकिस्तानी समाजमा धार्मिक असहिष्णुता, ईश्वरनिन्दा कानून र इस्लामवादी सैन्यताको कारण अधिकांशले पाकिस्तान छाडेर अन्य देशहरूमा बसोबास गर्न थालेका छन् जहाँ क्यानडा र अस्ट्रेलिया जस्ता देशहरूमा उनीहरू पलायन हुने गरेका छन्।[29]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
