धीर शमशेर राणा

कमाण्डर जनरल श्री इस्ट देवता चरण श्री माधर जंग कुमार श्री धीर शमशेर कुँवर राणा व धीर शमशेर कुँवर व धीर शमशेर राणा नेपाली सेनाका प्रधान सेनापति थिए। उनको जन्म १८८४ कार्तिक १४ गते रोज १ मा भएको थियो । ^[२] उनलाई दाजुले सान्नानीको नामले सम्बोधन गर्थे। जगत शमशेरको निधनपश्चात उनी प्रधान सेनापति भए साथै प्रधानमन्त्रीको मर्यादाक्रममा दाजु रणोद्दिप सिँह बहादुर राणापछिको दोस्रो थिए। कमान्डर इनचिफका रुपमा कार्यरत हुँदा जनरल धीरशमसेर कुँवर राणा विद्रोहीहरू देखि सधैं सजग र सावधान रहने गर्थे। षड्यन्त्र द्वारा नै आफूहरूले राज्यसत्ता प्राप्त गरेको हुनाले "आफ्नो विरुद्ध पनि कुनै बेला त्यसै किसिमको कुनै राजनीतिक षड्यन्त्र पो हिने हो कि?" भन्ने भयले यिनलाई सताइरहन्थ्यो। असमायिक निधनले यिनी प्रधानमन्त्री हुनबाट वञ्चित भए।

श्री कमाण्डर ईन चिफ धीर शमशेर राणा
जन्म: धीर शमशेर कुँवर
कमाण्डर धीरको तस्बिर
नेपालको प्रधान सेनापति
कार्यकाल सन् १८७९ – सन् १८८४ [१]
पूर्वाधिकारी	जगत शमशेर राणा
उतराधिकारी	जीतजङ्ग राणा
व्यक्तिगत विवरण
अभिभावकs	बालनरसिंह कुँवर (पिता) गणेश कुमारी (आमा)
पुरस्कार	आइ.जि.एस. एण्ड म्युटिनी (सन् १८५८ ) के.आइ.एच.(सन् १८७७ )
सैन्य सेवा
निष्ठा	नेपाल
श्रेणी	जनरल
लडाई/युद्धहरू	कोत पर्व भण्डारखाल पर्व तेश्रो नेपाल भोट युद्ध भारतीय सिपाही विद्रोह

कोत पर्व

मुख्य लेख: कोत पर्व

कोत पर्वको समयमा धीर शमशेर कप्तान थिए । उनी त्यति बेला १७ वर्षका थिए । उनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री फत्तेजङ शाहका छोरा खड्गबिक्रम शाहलाई कम्मरमा काटी दुई टुक्रा पारेका थिए ।

बेलायत भ्रमण

धीर शमशेर वि.सं १९०७ मा प्रधानमन्त्री जङ्ग सँगै युरोप भ्रमणमा गएका थिए। भ्रमणको क्रममा बेलायतमा भएको कुस्ती प्रतियोगितामा उनले बेलायती कुस्तीबाज लाई हराएका थिए। युरोप भ्रमणको प्रेरणाबाट उनले अङ्ग्रेजी पढाई दरबार हाइ स्कुलमा सुरु गरे। उनले तीन धारामा पाठशाला र छात्रावास पनि निर्माण गरे जहाँ विद्यार्थीहरूलाई निशुल्क खाना दिइन्थ्यो।

नेपाल तिब्बत युद्ध

मुख्य लेख: अन्तिम नेपाल तिब्बत युद्ध

• कुतीको लडाइँ र कुती कब्जा
• सुन गुम्पा लडाइँ

भारतीय सिपाही विद्रोह १९१७

जंगबहादुरले भारतको सिपाही विद्रोहको दमन गर्न धीर शमशेरलाई ३००० नेपाली फौजको नेतृत्व गरि लखनउ, बनारस र पटना तर्फ कुच गर्न आदेस दिए। ^[३] नेपाली फौजले लखनउ र गोरखपुरमा ब्रिटिस अधिकार पुनस्थापित गर्यो र बिहार, अजमपुर, जौनपुर, अलाहवाद र अवधमा समेत विजय हात पार्यो। ^[४] यद्यपि, धीर शमशेर ब्रिटिस विरोधी नीतिको पक्षपाती थिए। ^[५][६] र उनले सिपाही विद्रोहमा ब्रिटिसलाई सहयोग गर्ने जंगबहादुरको कदमको विरोध गरेका थिए। ^[५]

जंगबहादुरको मृत्यु

पत्थरघट्टामा श्री ३ तथा प्रधानमन्त्री जंगबहादुरको मृत्यु भएपछि रणोद्दिप सिंहलाई दुवै पद दिलाउन धीर शमशेरले सो समाचार सार्वजनिक हुन दिएनन् । उनले जंगबहादुर सिकिस्त बिरामी रहेको भन्दै युवराज, जंग पुत्र जगतजङ्ग राणालाई पत्थरघट्टा पठाए ।

वि.सं. १९३६ जेठ ६ गते प्रधानसेनापति जगतशमशेरको मृत्युपछि जनरल धीर शमशेर प्रधानसेनापति बने। उनले नै सर्वप्रथम भारतीय सेनामा नेपाली रङ्गरुट सिपाही पठाउने परम्परा बसाले।^[७]

शिक्षा डाइरेक्टर

रणोद्दीपसिंहको शासनकालमा शिक्षा डाइरेक्टर जनरल धीरशमशेरको प्रयासको फलस्वरुपर इ. १८८० मा दरबार हाइ स्कूलको सम्बन्ध कलकत्ता विश्वविद्यालयसित गाँसियो ।

३८ सालको पर्व

मुख्य लेख: ३८ सालको पर्व

प्राइम मिनिस्टर जनरल रणोद्दीपसिंह कुँवर राणाको प्रशासनकालमा राणाविरोधी एउटा सशक्त राजनीतिक सङ्गठन षड्यन्त्रमा सकृय थियो। कमान्डर इनचिफ जनरल धीर शमशेर कुँवर राणाको विशेष होसियारीले गर्दा षड्यन्त्र सफल नहुँदै उक्त संगठन ध्वस्त भयो र उक्त संगठनका सदस्यहरूको निर्दयतापूर्वक दमन पनि गरियो। १९३६ बि.सं. मा भएको यस दमनमा कर्नेल श्रीविक्रमसिंह थापा (मुख्तियार माथवरसिंह थापाका नाति) आदि २३ जना व्यक्ति काटिएका थिए, १२ जना जति कैद र ७ जना निर्वासित गरिए।^[८]

सन्तान

उनका १७ भाइ छोरा थिएः

	नाम, शासनकाल
१	वीर शमशेर जङ्गबहादुर राणा (१९४२-१९५८),	काजी ललितमानसिंह बस्नेतको बहिनीबाट
२	डम्बर शमशेर	मठ्याहा (नाजायज/ल्याइते)
३	खड्ग शमशेर जङ्गबहादुर राणा	काजी हेमदलसिंह थापा (गोदार)की छोरी रानी नन्द कुमारीबाट
४	रण शमशेर जङ्गबहादुर राणा	काजी हेमदलसिंह थापा (गोदार)की छोरी रानी नन्द कुमारीबाट
५	देव शमशेर जङ्गबहादुर राणा (१९५८-१९५८),	काजी हेमदलसिंह थापा (गोदार)की छोरी रानी नन्द कुमारीबाट
६	चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा (१९५८-१९८६),	काजी हेमदलसिंह थापा (गोदार)की छोरी रानी नन्द कुमारीबाट
७	भिम शमशेर जङ्गबहादुर राणा (१९८६-१९८९),	काजी हेमदलसिंह थापा (गोदार)की छोरी रानी नन्द कुमारीबाट
८	फत्ते शमशेर
९	ललित शमशेर
१०	जीत शमशेर
११	पूर्ण शमशेर	मठ्याहा
१२	यदु शमशेर	मठ्याहा
१३	दुर्गा शमशेर	मठ्याहा
१४	शेर शमशेर	मठ्याहा
१५	जुद्ध शमशेर जंगबहादुर राणा (१९८९-२००२),	हिमाचल काङ्गडा राजपूत कुमारी जुहार देवीबाट
१६	खम्ब शमशेर	मठ्याहा
१७	हर्क शमशेर	मठ्याहा

धीर शमशेर राणा र उनका सत्र भाइ छोरा

^[९]

मृत्यु

वि.सं. १९४१ भदौमा लुइँचेको करङ धीरशमशेरका गलामा तेर्सिदा घ्यारध्यार भयो, जबर्जस्ती निल्दा घाउ भइ नली फुल्यो र सास फेर्न कठिन भई बिसायो। उनको मृत्यु वि.सं. १९४१ कार्तिकमा भयो।^[१०] (बाबुराम आचार्यको अनुसार १९४१ आश्विन ३० मा उनको मृत्यु भएको थियो। ^[११])

स्रोत

1. http://www.royalark.net/Nepal/lamb2.htm
2. नयराज पन्त, "राणाराज्यव्यवस्था", पूर्णिमा 22 (3): 19।
3. Tyagi 1974, पृष्ठ 80.
4. Tyagi 1974, पृष्ठ 81.
5. Upadhyaya 1992, पृष्ठ 118.
6. Yashin 1994, पृष्ठ 71.
7. प्रा. डा. राजाराम सुवेदी (फागुन २०६१), नेपालको तथ्य इतिहास, साझा प्रकाशन, पृ: २४३, आइएसबिएन 99933-2-406-X।
8. बाबुराम आचार्य (माघ २०७५), अब यस्तो कहिल्यै नहोस्, फाइनप्रिन्ट बुक्स, पृ: २४४, आइएसबिएन 978-9937-665-40-7।
9. http://thedailyjournalist.com/author/ranasubodh/
   Higher resolution version from:
10. नेपालको तथ्य इतिहास राजाराम सुवेदी पृष्ठ २४३
11. बाबुराम आचार्य (माघ २०७५), अब यस्तो कहिल्यै नहोस्, फाइनप्रिन्ट बुक्स, पृ: २४६, आइएसबिएन 978-9937-665-40-7।

ग्रन्थ

• Acharya, Baburam (मे १, १९७४) [१९७२], "The 1882 IncidentsX", Regmi Research Series 6 (5): 91–94।
• Regmi, Mahesh Chandra (फेब्रुअरी १, १९७५a), "Some Administration Office of the Rana Period", Regmi Research Series 7 (2): 31–34।
• Narharinath, Yogi (फेब्रुअरी १, १९७५b), "Land Taxes in DangX", Regmi Research Series 7 (2): 35।
• Regmi, Mahesh Chandra (जनवरी १, १९७६a), "The Rana Elite", Regmi Research Series 8 (1): 16–19।
• Regmi, Mahesh Chandra (अक्टोबर १, १९७६b), "New Cash Crops in the Tarai Region", Regmi Research Series 8 (10): 195–198।
• Regmi, Mahesh Chandra (जुन १९८३a), "Mail Services to Chitwan, 1882", Regmi Research Series 15 (6): 82–84।
• Regmi, Mahesh Chandra (सेप्टेम्बर १९८३b), "Allowances for Rana Colonels", Regmi Research Series 15 (9): 144।
• Regmi, Mahesh Chandra (जुलाई १९८९), "Some Bakas-Birta Grants", Regmi Research Series 21 (7): 91–94।
• Whelpton, John (२००५), A History of Nepal, Cambridge University Press, आइएसबिएन 978-0521804707।
• Adhikari, Indra (२०१५), Military and Democracy in Nepal, Routledge, आइएसबिएन 9781317589068।
• Prasad, Ishwari (१ जनवरी १९९६), The Life and Times of Maharaja Juddha Shumsher Jung Bahadur Rana of Nepal, APH Publishing, आइएसबिएन 978-81-7024-756-2।
• Shaha, Rishikesh (१९९०), Modern Nepal 1769–1885, Riverdale Company, आइएसबिएन 0-913215-64-3।
• Joshi, Bhuwan Lal; Rose, Leo E. (१९६६), Democratic Innovations in Nepal: A Case Study of Political Acculturation, University of California Press।
• Rose, Leo E. (१९७१), Nepal; strategy for survival, University of California Press, आइएसबिएन 9780520016439।
• Prinsep, Henry Thoby (१८२५), History of the Political and Military Transactions in India During the Administration of the Marquess of Hastings, 1813–1823 1, London: Kingsbury, Parbury & Allen, ओसिएलसी 152785969।
• Girdlestone, C.E.R. (जुन १८८४) [१६ जनवरी १८८४], "Girdlestone to GOI", Secret E. 442।
• Tribhuvan University (T.U.) (१९७८), Voice of History 4–6, Kirtipur: Tribhuvan University।
• Kumar, Satish (१९६७), Rana polity in Nepal; origin and growth, Asia Pub. House।
• Singh, Nagendra Kr (१९९७), Nepal: Refugee to Ruler: A Militant Race of Nepal, APH Publishing, पृ: १२५, आइएसबिएन 9788170248477, अन्तिम पहुँच ७ नोभेम्बर २०१२।
• Tyagi, Sushila (१९७४), Indo-Nepalese Relations: (1858 - 1914), India: Concept Publishing Company।
• Upadhyay, Shreeram Prasad (Jan १, १९९२), Indo-Nepal trade relations: a historical analysis of Nepal's trade with the British India, India: Nirala Publications, आइएसबिएन 9788185693200।
• Yashin, Madhvi (१९९४), India's foreign policy: the Dufferin years, India: Raj Publications, आइएसबिएन 9788186208014।
• Allen, Charles (२०१०), The Buddha and Dr. Führer: An Archaeological Scandal, India: Penguin Books India, 2010, आइएसबिएन 9780143415749।
• Prem Raman, Uprety (१९८०), Nepal-Tibet Relations, 1850-1930: Years of Hopes, Challenges, and Frustrations, Puga Nara।
• Rahul, Ram (१९९६), Royal Nepal: a political history, Vikas publishing house, आइएसबिएन 9788125900702।
• Adhikari, Krishna Kant (१९८४), Nepal Under Jang Bahadur, 1846-1877 1, Nepal: Buku, आइएसबिएन 9788180698132।

यो पनि हेर्नुहोला

• जगतजङ्ग राणा