From Wikipedia, the free encyclopedia
Simbabwe (engelsch: Zimbabwe; översett’: „Steenhüser“ in de Shona-Spraak), dat vörmolige Süüdrhodesien, is en Binnenstaat in dat süüdliche Afrika. De Naam „Simbabwe“ geiht torüch up de Stäe, de hüdigendags „Great Zimbabwe“ heten deit. Dat is en Stadt, de al lang in Dutt gahn is un wo dat de gröttsten Bowarken ut Steen ut de Tied vör den europääschen Kolonialismus in dat süüdliche Afrika gifft.
| |||||
| Wahlspröök: “Unity, Freedom, Work” „Eenheit, Freeheit, Arbeit“ | |||||
| Natschonalhymne: Kalibusiswe Ilizwe leZimbabwe | |||||
 | |||||
| Hööftstadt | Harare 17° 51′ S, 31° 3′ O | ||||
| Gröttste Stadt | Lusaka | ||||
| Amtsspraak | Engelsch, snackt weert tomeist Shona un Ndebele | ||||
| Regeren Präsident Premierminister |
Präsidialrepubliek Emmerson Mnangagwa Morgan Tsvangirai | ||||
| Sülvstännigkeit |
18. April 1980 vun Grootbritannien | ||||
| Grött • Allens • Water (%) |
390.757 km² ? % | ||||
| Inwahnertall • 2006 afschätzt • Inwahnerdicht |
11.750.000 30/km² | ||||
| Geldsoort | Simbabwe-Dollar ([[ISO 4217|]]) | ||||
| BBP | 641 Mio. US$ (168.) $ (2007) Int. Dollar US$ (180.) $ je Kopp | ||||
| Tietzoon | UTC+2 (UTC+2) | ||||
| Internet-TLD | .zw | ||||
| ISO 3166 | ZW | ||||
| Vörwahl | ++263 | ||||
 | |||||
De Naam „Rhodesien“ kümmt vun den engelschen Politiker un Kolonialisten Cecil Rhodes vun her. Natschonalfierdag in Simbabwe is de 18. April. Regeern deit in dat Land Robert Mugabe as en Diktater. He is an’n 4. März 1980 to’n eersten Mol to’n Premierminister un 1987 to’n Präsidenten wählt wurrn.
Simbabwe liggt twuschen de Breeden 16° un 22° Süüd un twuschen de Längden 26° un 33° Oost. As en schieren Binnenstaat hett Simbabwe keen egen Togang na de See hen. Grenzen deit dat Land an Süüdafrika (225 km), Botswana (831 km), Sambia (797 km, vörmols Noordrhodesien) un Mosambik (1231 km). De Sambesi-Stroom is de Grenz na Sambia hen. Simbabwe is um un bi 390.757 km² groot. Dor sünd 3.910 km² vun Water. Alltohopen is dat um un bi so groot, as Düütschland un de Nedderlannen tohopen nahmen. De hööchste Barg is de Inyangani mit 2.592 m. He liggt in dat ööstliche Hoochland in’n Norden vun Mutare in’n Nyanga-Natschonalpark.
As dat Volk 2002 tellt wurrn is, is rutkamen, dat düt de gröttsten Städer sünd (mit Inwahners):
Harare 1.444.534 Inwahners, Bulawayo 676.787 Inwahners, Chitungwiza 321.782 Inwahners, Mutare 170.106 Inwahners, Gweru 141.260 Inwahners un Epworth 113.884 Inwahners.
In Simbabwe is dat Klima subtropisch bit tropisch. De Summer is natt, to’n Deel luurig un heet (bit över 35° C). In Winter gifft dat en Dröögtied, dor is dat kommodig warm bi (um un bi 25° C). In de Landstreken, de wat höger liggen doot, un dat sünd de meisten, is dat in’n Summer nich so unbannig heet (25 bit 30° C) un in’n Winter kann dat dor ok hen un wenn över Nacht mol matigen Frost geven (bit –5° C). De Regentied duert vun November bit Märt. Dor fallt denn bi 90 % vun de jöhrlichen Neddersläge, de in’n Döörsnitt bi 1.000 mm liggen doot. In de Hööftstadt Harare liggt de Temperatuur in’n Döörsnitt bi 20° C, annerwegens sünd dat bi 19 – 22° C.
Meist dat ganze Land besteiht ut Dröögsavannen, man dat gifft ok en paar Dröögwolden. Dor staht de Bööme aver nich to dicht in. Bööme, de in de Dröögsavannen wassen doot, sünd de Apenbrootbööm un de Schirmakazien. Dat Gras in de Savannen is in de dröge Tied bruun un soor, man bit an dat Enne vun de Regentied hen wasst dat wedder bit twee Meter hooch. Dat is de Grundlaag för dat Freten vun en ganze Reeg vun wille Deerter.
Mit bi 70 % vun de Inwahners sünd de Shona dat gröttste Volk in Simbabwe. An ehre Sieten speelt ok noch de Ndebele en Rull (13 %). Bavenhen gifft dat noch de Chewa (6 %). Dat warrt taxeert, dat man minner, as 50.000 Europäers hüdigendags noch in dat Land leven doot. Vun den Dag af an, as Cecil Rhodes in dat 19. Johrhunnert de britsche Kolonie Rhodesien grünnt harr, weern dor witte Farmers un Kooplüde ut Europa un Süüdafrika inwannert. Üm de Midden vun dat 20. Johrhunnert rüm, möken se bi 5 % vun de Inwahners ut. Man na de Unafhängigkeit vun Simbabwe duer dat nich lang, un dat sünd düütlich minner wurrn. Vunwegen, dat de witten Inwahners en wichtige Rull spelen döen in de Weertschop vun dat Land, hett ehre Afwannerung vun de 1980er Johre af an dorto föhrt, dat dat mit Simbabwe siene Weertschop nich beter wurrn is.
Fröher is de Tahl vun de Inwahners in Simbabwe jummers duchtig bargrop kladdert. Man vunwegen de weertschopplichen Problemen vun dat Land un ok vunwegen de HIV/AIDS-Epidemie wasst de Tahl vun de Simbabwers hüdigendags praktisch nich mehr. In jüngste Tied (2005) schöllt dat sogor minner Inwahners wurrn ween. Dor speelt avers ok en Rull bi, dat veel Simbabwers utwannert doot, ok vunwegen de Terrorherrschop vun Robert Mugabe. Bit hen to 3 Mio. Simbabwers schöllt illegal na Süüdafrika utwannert ween.[1]
Simbawe is en vun de Länner up de Welt, wo sik de hööchste Andeel vun de Inwahners mit HIV ansteken hefft. Twuschen 24 un 35 % vun de 12,7 Mio. Inwahners sünd HIV-positiv. Dat gifft keen Land up de Welt, wo binnen so korte Tied de döörsnittliche Levenstied vun de Inwahners so unbannig dull afsackt is: in minner, as tein Johren vun 55 up 44 Johre. Hüdigendags (Stand: 2006) höört de döörsnittliche Levenstied to de ringsten up de ganze Welt.[2] Up den Human Development Index vun dat Johr 2007/2008 is Simbabwe midderwielen afsackt up Platz 151 (vun 177Länner, de vergleken wurrn sünd).
Vör um un bi 2000 Johren (in de Iesentied) hefft Bantu-Völker anfungen un sünd na dat hüdige Simbabwe inwannert. Dor hören ok de Vöröllern vun de hüdigen Shona mit to, de hüdigendags en groten Deel vun de Inwahners utmaakt (70 – 80 %). In dat Middelöller hefft düsse Bantu en Zivilisatschoon upboot, vun de hüüttodaag de Ruinen vun Great Zimbabwe Tüügnis afleegt. Wichtigen Born vun ehren Riekdom weer de Hannel mit de Küst vun Oostafrika. Dor weern vun dat 10. Johrhunnert af an al musliemsche Kooplüde unnerwegens un hefft sik dor bold ok dallaten. Dat hett avers en groten Unnerscheed bestahn twuschen de ehre Swahili-Kultur un de Kultur vun Simbabwe. In de Midden vun dat 15. Johrhunnert is de Simbabwe-Kultur avers an annere Stäen ümtagen un de Swahili-Kooplüde an de Küsten sünd jummers mehr vun de Portugesen an’e Siet schaven wurrn. De Portugesen hefft ok en Versöök unnernahmen, en Deel vun dat Land to erovern, man vergeevs. 1837 sünd de Shona-Staten vun de Ndebele unnerkregen wurrn. De Ndebele weern vunwegen de Mfecane ut dat hüdigen Süüdafrika na Norden hen utwannert.
In dat Johr 1893 hett C. J. Rhodes dat Ndebeleland köfft. Dat Afboen vun de Rohstoffen, dat fruchtbore Land un ok de Arbeitskraft vun de Inwahners hett he de Lüde överlaten, de dor ut Europa hen inwannert weern. In dat Binnenland vun dat süüdliche Afrika is denn de Kolonie Rhodesien tostanne kamen, de ehrn Naam vun em kregen hett. In dat Johr 1911 is de Kolonie updeelt wurrn in de beiden Delen Noordrhodesien (hüdigendags Sambia) un Süüdrhodesien, wat vundagen Simbabwe is. In den süüdlichen Deel sünd, vunwegen sien günstig Klima, allerhand Lüde hentagen. 1922 is dat en Siedlungskolonie wurrn. De Witten hefft dor de Verwaltung süms in’e Hand nahmen un 1930 dat Landgesett rutbröcht. De fruchtborsten Kuntreien dröffen na düt Gesett bloß de Witten to’n Egendom kriegen. Wenn de swarten Afrikaners Bueree bedrieven wollen, mössen se in sore un unfruchtbore Gegenden hen utwieken.
In de Tied, as in Noordrhodesien un dat Njassaland in’e Naberschop de Regeerungen vun de swarten Mehrheiten na de Macht grepen hefft, hett in Simbabwe en Regeerung vun de witte Minnerheit unner Ian Smith an’n 11. November 1965 eensiedig de Unafhängigkeit verklaart. Dat Land heet nu „Rhodesien“ un is en Monarkie unner de Kroon vun England bleven.[3] Dat weer de Regeerung vun Süüdafrika, de jem dat ansnackt harr, vunwegen dat se in Rhodesien ok en Apartheid-Regeerung hebben woll.
De Regeerung vun Simbabwe hett en ganzen Barg vun Problemen upboot. To’n groten Deel hett he mit Robert Mugabe siene Politik in de lesten Johren to kriegen. As dat mit de Herrschop vun de Witten toenn weer, hefft de meisten Lüde up en Landreform luert. Man eerst is dor johrelang nix kamen, un denn hett dat groot Dör’nanner geven, as dat mit Gewalt passeern dö. De witten Farmers is dat Egendom wegnahmen wurrn, man just dor dör sünd de Landarbeiders, de bavenhen nix to bieten hefft, nich Landbesitter wurrn, man arbeitslos. Nu hefft se noch minner un leevt eerst Recht in’n Elenn.
De Liddmaten vun de Oppositschoon (sunnerlich Anhängers vun dat Movement for Democratic Change MDC) un annere Lüde, de de Regeerung kritisch ankieken döen, sund jummers mehr bange maakt wurrn, mitunner sund se ok an’e Sieten bröcht wurrn. Vunwegen dat de MDC jummers mehr Frunnen funnen hett, hett de Regeerung unner Mugabe slankweg en Diktatuur inföhrt. Mit de Tied sünd de Justiz un de Medien övereen schalt’, de Freeheit vun Meenung un Versammeln tohopenstuukt un is ok allerhand unnernahmen wurrn gegen Lüde, de politisch anners denken doot.
To de lesten Wahlen in Simbabwe sund man bloß en paar internatschonale Tokiekers inlaadt wurrn. De sünd all övereen kamen, dat an de beiden lesten Wahlen to dat Parlament vun Simbabwe un ok an de Präsidentenwahlen 2002 aarig rumfummelt wurrn is. Noch in datsülvige Johr 2002 is Simbabwe vunwegen düsse Wahlen ut den Commonwealth of Nations utslaten wurrn. Vunwegen dat Mugabe sik dor nich um scheren dö, wat de Lüde in annere Länner över sien Land menen doot, steiht sien Regime midderwielen ganz alleen dor. Tohopen mit Untofredenheit vun de Inwahners vun Simbabwe hett dat dor to föhrt, dat de Weertschop vun dat Land allmeist ganz tosamensackt is.
Mugabe siene Amtstied weer 2008 to Enn. Dormols is de Präsident 84 Johre oolt ween. Mit de Partei ZANU-PF in’n Ruggen hett he sik avers sülms noch mol upstellt un woll to’n sessten Mol Präsident vun dat Land weern. An’n 5. Februar 2008 hett de vörmolige Finanzminister Simba Makoni verklaart, he woll as unafhängigen Kannedaten ok antreden bi de Wahlen. As drüdden hett Morgan Tsavangirai vun de MDC mitmaakt. Bi de Wahlen sünd bloß man en paar Tokiekers ut dat Utland tolaten wurrn. Keen vun de Kannedaten hett dat schafft un kreeg en afsolute Mehrheit tostanne. An un for sik woll Tsvangirai Enne Juni 2008 noch mol in en Wahl gegen Mugabe antreden, man as jummers mehr Anhängers vun de MDC bange maakt un slahn wurrn sünd, hett he Bott geven. In’n September 2008 sünd de beiden Fienden avers övereen kamen, de Macht in dat Land twuschen jem up to delen. Mugabe bleev Präsident un Tsvangirai is as Ministerpräsident Baas vun de Regeerung wurrn. An’n 11. Februar 2009 hett he sien Eed afleggt. 2017 wurr Mugabe denn doch dwungen, aftotreeden. Sien Nahfolger wurr denn Emmerson Mnangagwa.
Vun August 2008 af an hett sik in Simbabwe de Cholera utbreedt. An’n 4. Dezember 2008 is vundeswegen de natschonale Nootstand utropen wurrn. Bit to’n 16. März 2009 hett dat mehr as 90.000 Kranke un üm un bi 4.030 Dode geven.[4]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
