From Wikipedia, the free encyclopedia
Иранските јазици сочинуваат подгрупа јазици од индоиранските јазици, дел од семејството на индоевропски јазици.Овие јазици ги зборуваат иранските народи. Историскиот развој на иранските јазици е поделен на староирански јазици (до 400 г.п.н.е.), средноирански јазици (400 г.п.н.е. - 900 г.) и новоирански јазици (од 900 г.). Од староиранските јазици најпознати се староперсискиот јазик и авестискиот јазик. Средноиранските јазици ги опфаќале, меѓу другите, средноперсискиот и партскиот јазик. Денес најголеми ирански јазици се персискиот, паштунскиот, курдскиот и белуџискиот.
Ирански јазици | |
---|---|
Географска распространетост: | Југозападна Азија, Средна Азија, и западна Јужна Азија |
Класификација: | индоевропски
|
Прајазик: | праирански |
Гранки: |
западноирански
источноирански
|
ISO 639-2 и 639-5: | ira |
Распространетост на иранските јазици во и околу Иранската Висорамнина |
Според проценките за 2008 година, во светот има од 150 до 200 милиони говорници на иранските јазици.[1] Според Ethnologue, денес има 87 ирански јазици.[2] Персискиот јазик го зборуваат 65 милиони луѓе, паштунскиот го зборуваат околу 50 милиони луѓе, курдскиот го зборуваат околу 18 милиони, белуџискиот околу 7 милиони и лорискиот околу 2,3 милиони.
Уште од основањето на индоевропските јазици во 19 век, иранските јазици (авестискиот, староперсискиот, пахлавискиот), заедно со индиски (санскритскиот, пракритскиот), биле признати во издаваштвата на јазичарот Расмус Раск во 1826 година како источна гранка на индоевропскиото јазично семејство.[3] Поради големиот број на позајмени ирански зборови во ерменскиот јазик, јазикот бил сметан за ирански, но во 1875 година Хубшман објавил дека јазикот е засебен индоевропски.[3] Иранските јазици се поделени на источна и западна група, вкупно опфаќајќи 84 јазици.
македонски | зазански | курдски | паштунски | белуџиски | мазендерански | персиски | средноперсиски | партски | староперсиски | авестиски | осетски |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
убав | rind | rind, bedew, delal/cwan | x̌kulay, x̌āista | sharr, soherâ | ṣəmxâl/xəş-nəmâ | zibâ/xuš-chehreh | hučihr, hužihr | hužihr | naiba | vahu-, srîra | ræsughd |
крв | gunî | xwîn/xwên | wina | hon | xun | xūn | xōn | gōxan | vohuni- | tug | |
леб | nan | nan | ḍoḍəi, nəghān | nân, nagan | nûn | nân | nân | nân | dzul | ||
носи | ardene | anîn/hênan/weranîn, hawirdin | rā wṛəl | âurten, yārag, ārag | biyârden | âvardan/biyar | âwurdan, āwāy-, āwar-, bar- | āwāy-, āwar-, bar- | bara- | bara, bar- | xæssyn |
брат | bira | bira, brader | wror | brāt, brās | birâr | barādar | brād, brâdar | brād, brādar | brâtar | brâtar- | æfsymær |
доаѓа | amayene | hatin/wara | rā tləl | āhag, āyag | biyamona, enen | âmadan | âmadan, awar | awar, čām | ây-, âgam | âgam- | cæwyn |
плаче | berbayene | girîn | žaṛəl | greewag, greeten | bərmə/ qâ | geristan/geryeh | griy-, bram- | kæwyn | |||
темно | tarî | tarî/tarîk | tyārə | thár | siyo | târîk | târīg/k | târīg, târēn | sâmahe, sâma | tar | |
ќерка | kêna | keç, kîj, qîz, dot/kiç, kîj, kenîşk | lur | dohtir, duttag | kijâ, dether | doxtar | duxtar | duxt, duxtar | duxδar | čyzg (иронски), kizgæ (дигорски) | |
ден | roce/roje/roze | roj | wradz | roç | rezh | rûz | rōz | raucah- | raocah- | bon | |
прави | kerdene | kirin/kirdin | kawəl | kanag, kurtin | hâkerden | kardan | kardan | kartan | kạrta- | kәrәta- | kænyn |
врата | çeber | derî, derge/derke, derga | war | gelo, darwāzag | bəli | dar | dar | dar, bar | duvara- | dvara- | dwar |
умира | merdene | mirin/mirdin | mrəl | mireg | mərnen | murdan | murdan | mạriya- | mar- | mælyn | |
магаре | her | ker | xar | her | xar | xar | xar | xæræg | |||
јајце | hak | hêk/hêlke | hagəi | heyg, heyk | merqâna | toxm | toxmag, xâyag | taoxmag, xâyag | taoxma- | ajk | |
земја | êrd (нејасно потекло) | erd, zemîn/herd (нејасно потекло) | zməka | zemin | zemi | zamin | zamīg | zamīg | zam- | zãm, zam, zem | zæxx |
вечер | şan | êvar/êware | māx̌ām, bēga | begáh | nəmâşun | begáh | sarshab | êbêrag | izær | ||
око | çim | çav/çaw | stərga | ch.hem, chem | bəj, çəş | chashm | chašm | chašm | čaša- | čašman- | cæst |
татко | pî | bav/bab, bawk | plār | pit, piss | piyer | pedar | pidar | pid | pitar | pitar | fyd |
страв | ters | tirs | wēra, tars | turs, terseg | təşəpaş | tars | tars | tars | tạrsa- | tares- | tas |
свршеница | waşte | dezgîran | čanghol | nām zād | xasgar | nâm-zad | - | - | usag | ||
мил, добар | weş | xweş | x̌a | wash, hosh | xaar | xosh | dârmag | srîra | xorz, dzæbæx | ||
прст | gişt | til/qamik, engust | gwəta | lenkutk, mordâneg | angoos | angošt | angust | dišti- | ængwyldz | ||
оган | adir | agir/awir, agir | or | âch, âs | tesh | âtaš, âzar | âdur, âtaxsh | ādur | âç- | âtre-/aêsma- | art |
риба | mase | masî | kab | mâhi, mâhig | mahi | mâhi | mâhig | mâsyâg | masya | kæsag | |
храна/ јаде | werdene | xwarin / xwardin | xwāṛə, xurāk / xwaṛəl | warag, warâk | xərak / xəynen | gaza / xordan | parwarz / xwâr, xwardīg | parwarz / xwâr | hareθra / ad-, at- | xærinag | |
оди | şîyayene | çûn | tləl | jwzzegh, shutin | shunen / burden | raftan | raftan, shudan | ay- | ai- | ay-, fra-vaz | cæwyn |
Бог | heq | xwedê/xwa | xwdāi | hwdâ | homa, xəda | khodâ | bay, abragar | baga- | baya- | xwycaw | |
добар | rind | baş, rind/baş, çak | x̌ə | jawáin, šarr | xâr | xub, nîuū | xūb, nêkog | vahu- | vohu, vaŋhu- | xorz | |
трева | vaş | giya/gya | wāx̌ə | rem, sabzag | sabzeh, giyâh | giyâ | dâlūg | urvarâ | kærdæg | ||
голем | girs / pîl | mezin, gir/gewre, mezin | loy, stər | mastar, mazan | gat, belang, pila | bozorg | wuzurg, pīl | vazraka- | uta-, avañt | styr | |
рака | dest | dest | lās | dast | dess | dast | dast | dast | dasta- | zasta- | k'ux / arm |
глава | ser | ser | sar | saghar | kalə | sar, kalleh | sar | sairi | sær | ||
срце | zerre | dil/dill | zṛə | dil, hatyr | dil/dill | del | dil | dil | aηhuš | zærdæ | |
коњ | estor | hesp/esp | ās/aspa | asp | istar | asp, astar | asp, stōr | asp, stōr | aspa | aspa- | bæx |
куќа | keye | mal/mall, xanu | kor, xuna | log, dawâr | səre | xâneh | xânag | demâna-, nmâna- | xædzar | ||
глад | vêşan | birçîtî/birsêtî | lwəga | shudhagh | veyshna | gorosnegi | gursag, shuy | stong | |||
јазик | ziwan, zon | ziman/ziman, ziwan | žəba | zevân, zobân | ziwân | zabân | zuwân | izβân | hazâna- | hizvâ- | ævzag |
смее | huyayene | kenîn/pêkenîn, kenîn | xandəl | khendegh, hendeg | xandidan | xandīdan | karta | Syaoθnâvareza- | xudyn | ||
живот | jewiyaene | jiyan | žwandun | zendegih, zind | zendegi | zīndagīh, zīwišnīh | žīwahr, žīw- | gaêm, gaya- | card | ||
маж | merd | mêr/ pyaw | saṛay, mēṛə | merd | merd | mard | mard | mard | martiya- | mašîm, mašya | adæjmag |
месечина | aşme | heyv/mang | spogməi, myāšt | máh | mithra | mâh | māh | māh | mâh- | måŋha- | mæj |
мајка | maye | dayik, mak | mor | mât, mâs | mâr | mâdar | mādar | mādar | mâtar | mâtar- | mad |
уста | fek | dev, fek/dem | xwlə | dap | dahân | dahân, rumb | åŋhânô, âh, åñh | dzyx | |||
име | name | nav/naw | num | nâm | num | nâm | nâm | nâman | nãman | nom | |
ноќ | şewe | şev/şew | špa | šap, shaw | sheow | shab | shab | xšap- | xšap- | æxsæv | |
отвори | akerdene | vekirin/kirdinewe | prānistəl, xlāsawəl | pabožagh, paç | vâ-hekârden | bâz-kardan | abâz-kardan | būxtaka- | būxta- | gom kænyn | |
мир | kotpy | aştî, aramî | rogha | ârâm | âshti, ârâmeš, ârâmî | âštih, râmīšn | râm, râmīšn | šiyâti- | râma- | fidyddzinad | |
свиња | xoz | beraz, xinzîr | xug, sēḍar | khug | xi | xūk | xūk | hū | xwy | ||
место | ja | cih/jê | dzāi | hend, jâgah | jâh/gâh | gâh | gâh | gâθu- | gâtu-, gâtav- | ran | |
чита | wendene | xwendin/xwêndin | lwastəl | wánagh | baxinden | xândan | xwândan | kæsyn | |||
вели | vatene | gotin/witin, gutin | wayəl | gushagh | baotena | goftan, gap(-zadan) | guftan, gōw-, wâxtan | gōw- | gaub- | mrû- | dzuryn |
сестра | wae | xweh, xweşk, xoe | xor | gwhâr | xâxer | xâhar/xwâhar | xwahar | x ̌aŋhar- "sister" | xo | ||
мал | qic | biçûk | kučnay, waṛukay, kamkay | gwand, hurd | pətik, bechuk, perushk | kuchak, kam, xurd, rîz | kam, rangas | kam | kamna- | kamna- | chysyl |
син | qij, lac | kur, law/kurr | zoi | baç, phusagh | pisser | pesar, pûr, baça | pur, pusar | puhr | puça | pūθra- | fyrt |
душа | gan | gan, gyan, rewan | arwā | rawân | ravân | rūwân, gyân | rūwân, gyân | urvan- | ud | ||
пролет | usar | bihar/behar | sparlay | bhârgâh | wehâr | bahâr | wahâr | vâhara- | θūravâhara- | ||
висок | berz | bilind/berz | lwaṛ, ǰəg | bwrz, buland | boland / bârez | buland, borz | bârež | barez- | bærzond | ||
десет | des | deh/de | las | deh | da | dah | dah | datha | dasa | dæs | |
три | hîrê | sê, sisê | drē | sey | se | se | sê | hrē | çi- | θri- | ærtæ |
село | dewe | gund/dê | kəlay | helk, kallag, dê | deh | deh, wis | wiž | dahyu- | vîs-, dahyu- | vîs | qæw |
сакам | waştene | xwestin/wîstin | ghux̌təl | lotagh | bexanen | xâstan | xwâstan | fændyn | |||
вода | owe | av/aw | obə | âp | ab | âb/aw | âb | âb | âpi | avô- | don |
кога | key | kengê/key, kengê | kəla | ked | kay | kay | ka | čim- | kæd | ||
ветер | va | ba | bād, siləi | gwáth | wâ | bâd | wâd | vâta- | dymgæ / wad | ||
волк | verg | gur/gurg | lewə, šarmux̌ | gurkh | varg | gorg | gurg | varka- | vehrka | birægh | |
жена | ceniye | jin | x̌ədza | jan | zhənya | zan | zan | žan | gǝnā, γnā, ǰaini-, | sylgojmag / us | |
година | serre | sal/sall | kāl | sâl | sâl | sâl | θard | ýâre, sarәd | az | ||
да/ не | ya / ne | erê, belê, a / na, no | wo (ao) / na, ya | ere / na | baleh, ârē, hā / na, nee | hâ / ney | hâ / ney | yâ / nay, mâ | yâ / noit, mâ | o / næ | |
вчера | vizêr | duh/dwênê | parun | zí | direz | diruz | dêrûž | diya(ka) | zyō | znon | |
македонски | зазански | курдски | паштунски | белуџиски | мазендерански | персиски | средноперсиски | партски | староперсиски | авестиски | осетски |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.