Гренланд
From Wikipedia, the free encyclopedia
Гренланд (дански: Grønland) или Калалит Нунат гренландски: Kalaallit Nunaat — остров во Северноледениот Океан и автономна земја во рамките на Кралството Данска. Иако и географски и етнички е поврзан со Северна Америка, политички и историски Гренланд е поврзан со Европа. Најблиски земји до Гренланд се Исланд на исток и Канада на запад. Гренланд е најголемиот остров во светот[6]. Со своите 55.877 жители (2018), Гренланд е најслабо населена држава или зависна територија во светот.[7] Главен град на Гренланд е Нук, а службен јазик е гренландскиот.
| Гренланд Kalaallit Nunaat
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Химна: Nunarput utoqqarsuanngoravit „Ти наша древна земјо“ |
||||||
.svg) |
||||||
| Главен град (и најголем) | Нук 64°10′N 51°44′W | |||||
| Службен јазик | гренландски[a] | |||||
| Народности | ||||||
| Демоним | Гренланѓани
(Гренланѓанец/Гренланѓанка) |
|||||
| Уредување | парламентарна демократија во рамките на уставна монархија | |||||
| • | Кралица | Федерик X | ||||
| • | Висок комесар | Микаела Енгел | ||||
| • | Премиер | Ким Киелсен | ||||
| Законодавство | Парламент на Гренланд | |||||
| Автономија во рамките на Кралството Данска | ||||||
| • | норвешка независност[c] | 1261 | ||||
| • | Повторно воспоставување контакти | 1721 | ||||
| • | Данска колонизација[d] | 14 јануари 1814 | ||||
| • | Амт статус | 5 јуни 1953 | ||||
| • | Домашна управа | 1 мај 1979 | ||||
| • | Самоуправа и автономија | 21 јуни 2009[1][2] | ||||
| Површина | ||||||
| • | Вкупна | 2,166,086 км2 (12-та) | ||||
| • | Вода (%) | 83.1[e] | ||||
| Население | ||||||
| • | проценка за 2018 г. | 55.877[3] | ||||
| • | Густина | 0.027 жит/км2 (241-ва) | ||||
| БДП (ПКМ) | проценка за 2010 г. | |||||
| • | Вкупен | 11.3 милијарди круни[3] (н.п.) | ||||
| • | По жител | $37,517[f] (н.п.) | ||||
| ИЧР (2010) | ▲ 0.786[4] висок · 61ви |
|||||
| Валута | данска круна (DKK) |
|||||
| Часовен појас | (UTC+0 to −4) | |||||
| Се вози на | десно | |||||
| НДД | .gl | |||||
| Повик. бр. | +299 | |||||
| а. | ^ Гренландскиот е единствен службен јазик од 2009.[1][5] | |||||
| б. | ^ Повеќето се Данци. | |||||
| в. | ^ Данската монархија пристигнала во Гренланд во 1380 под владеење на Олаф II. | |||||
| г. | ^ Иако биле под данска управа, Гренланд, Фарските Острови и Исланд биле под норвешко владеење до 1814. | |||||
| д. | ^ Спотред податоците од 2000: 410,449 km2 (158,475 ми) без мраз; 1,755,637 km2 (677,855 ми) со мраз. Густина на население: 0.14/км2 (0.36 /sq. mi) за териториите без мраз. |
|||||
| ѓ. | ^ проценка за 2001. | |||||
Гренланд бил населуван од арктички луѓе 4.500 до 5000 години. Во 10 век, нордиски народи се доселиле во јужниот дел на островот. Во 13 век на островот се доселиле Инуитите и во 15 век нордиската колонија исчезнала. Во раниот 18 век контактите меѓу Скандинавија и Гренланд биле повторно воспоставени и Данска ја основала својата колонија на островот. Гренланд станал данска колонија во 1814 година, по долгиот период на управувањето од страна на Данска-Норвешка (поточно норвешка управа). Со уставот од 1953 година, Гренланд станал дел од Кралството Данска. Во 1979 година, Гренланд се стекнал со статус на „домашна управа“, а во 2008 година Гренланѓаните гласале за префрлање повеќе ингеренции од рацете на данската власт во рацете на гренландската. Така, Гренланд станала автономна уставна држава на 21 јуни 2009 година.[8] Во рацете на данските власти се меѓународните односи, безбедноста и финансиската политика, како и обезбедување 3,4 милијарди круни за Гренланд. Овие финансиски средства се очекуваат да се намалуваат како што се зајакнува гренландската економија.
Името „Гренланд“ е од германско потекло и тоа за првпат го искористиле скандинавските доселеници на островот. Според „Исландските саги“, Норвежанецот Ерик Црвениот бил избркан од Исланд поради обвинение за убиство. Тој успеал да подготви еден брод за да отплови кон една земја која се наоѓала северозападно. Таа земја била островот Гренланд и по неговото пристигнување на островот тој го нарекол Grœnland, или во превод „Зелена земја“. Тој го ставил ова име со намера дека доброто име ќе привлече нови доселеници.[9][10] Во македонскиот јазик ова име навлегло преку германските јазици. Сепак, официјалното име на државата е Калалит Нунат (Kalaallit Nunaat), што во превод значи „земја на Калалитите“.[11] Калалитите се староседелско инуитско население кое живее во западниот дел од државата.
Шеф на државата на Гренланд е данската кралица Маргарета II Данска. Бидејќи Гренланд е уставна држава во рамките на Кралството Данска, данската кралица управува со овој остров, покрај копнена Данска. Данската кралица и данскиот парламент назначуваат Висок комесар на Гренланд кој го претставува островот. Моментален комесар на Гренланд е Микаела Енгел.
Во парламентот на Данска, Гренланд е претставен од двајца пратеници кои се избираат од гренландските граѓани. Данскиот парламент има 179 пратеници. Гренланд има и свој парламент кој има 31 член. Шеф на владата на Гренланд е премиерот, кој најчесто е водач на најголемата партија. Моментален премиер на Гренланд е Купик Клеист.
Гренланд во најголем дел е ненаселен остров. Во 2018 година, гренландската влада ги укинала старите општини и сега државата е поделена на 5 територии познати како општини: Сермерсок („многу мраз“) во чии рамки е главниот град Нук, Кујалек („југ“), Кеката („центар“) и Кекерталик и Аваната. Североисточниот дел од земјата е составен од Североисточниот гренландски национален парк.
| име | гренландски | адм. центар | грб | ISO[12] | население | површина (км2) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Аваната | Avannaata Kommunia | Илулисат | 10,651 | |||
| Кујалек | Kommune Kujalleq | Какорток |  |
GL-KU | 7,589 | 32,000 |
| Кекерталик | Kommune Qeqertalik | Асијат | 6,504[14] | |||
| Кеката | Qeqqata Kommunia | Сисимиут |  |
GL-QE | 9,677 | 115,500 |
| Сермерсок | Kommuneqarfik Sermersooq | Нук |  |
GL-SM | 21,232 | 531,900 |
Според проценките за јуни 2010 година, Гренланд има население од 57.637 жители,[15] од кои 88% се Калалити (вклучувајќи и мешани жители од староседелско и европско потекло). Останатите 12% од населението се Европејци, главно Данци. Мнозинството население се лутеранци. Скоро сите Гренланѓани живеат покрај фјордовите во југозападниот дел од островот.[16] Околу 15.000 жители живеат во главниот град Нук.
- Јазик
Уште од доделувањето на статусот „домашна управа“ во 1979, и гренландскиот и данскиот биле во јавна употреба во државата. Така, мнозинското население на Гренланд е двојазично. Гренландскиот јазик станал единствен службен јазик во јуни 2009 година.[17] Во пракса, данскиот сè уште се зборува во администрацијата и во високото образование. Данскиот е единствен јазик (мајчин јазик) за некои луѓе во главниот град и поголемите населени места. Гренландскиот правопис бил основан во 1851 година[18] а преработен во 1973. Државата има писменост од 100%.[15]
Религија
| Верници во Гренланд | ||||
|---|---|---|---|---|
| Протестанти | 95,5 % | |||
| Католици | 0,2 % | |||
| Други христијани | 0,4 % | |||
| Инуитски духовни верувања | 0,8 % | |||
| Агноисти | 2,3 % | |||
| Атеисти | 0,2 % | |||
| Бахаисти | 0,6 % | |||
- Населени места
| Бр. | регион | Нас. | Бр. | регион | Нас. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Нук  Сисимиут |
1 | Нук | Сермерсок | 15.469 | 11 | Уманак | Касуитсуп | 1.299 |  Илулисат  Какорток |
| 2 | Сисимиут | Кеката | 5.460 | 12 | Касигијангуит | Касуитсуп | 1.253 | ||
| 3 | Илулисат | Касуитсуп | 4.606 | 13 | Упернавик | Касуитсуп | 1.129 | ||
| 4 | Какорток | Кујалек | 3.306 | 14 | Кекертарсуак | Касуитсуп | 907 | ||
| 5 | Асијат | Касуитсуп | 3.005 | 15 | Канак | Касуитсуп | 626 | ||
| 6 | Манитсок | Кеката | 2.789 | 16 | Кангарсијак | Касуитсуп | 586 | ||
| 7 | Тасилак | Сермерсок | 1.930 | 17 | Кангерлусуак | Кеката | 556 | ||
| 8 | Памиут | Сермерсок | 1.619 | 18 | Итокортормит | Сермерсок | 469 | ||
| 9 | Нарсак | Кујалек | 1.613 | 19 | Кулорсуак | Касуитсуп | 436 | ||
| 10 | Нанорталик | Кујалек | 1.448 | 20 | Кумит | Сермерсок | 361 | ||
- „Риболовот на китови на Гренланд“ (Greenland Whale Fisheries) - песна на ирската рок-група „Поугс“ (The Pogues) од 1984 година.[20]
Поглед кон главниот град Нук.
Карта на дебелината на ледената покривка на Гренланд.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
