Remove ads
Кралство Унгарија (унгарски: Magyar Királyság), наречено ретроспективно како Регентство и Хортиев период, постоела како земја од 1920 до 1946 година [б 1] под власта на регентот Миклош Хорти, кој официјално ја претставувал Унгарската Монархија. Во реалноста немало крал, а обидите на кралот Карл IV да се врати на престолот непосредно пред неговата смрт биле спречени од Хорти.
Кралство Унгарија | |
|---|---|
| 1920–1946 | |
| Motto: Regnum Mariae Patrona Hungariae (Латински) ("Царство Марија, покровителка на Унгарија") | |
| Химна: Himnusz (англиски: "Химна") | |
.svg) Кралство на Унгарија во 1942 година | |
| Главен град (и најголем) | Будимпешта |
| Official languages | Унгарски |
| Recognized regional languages | Русински[1][2] (во Карпатска Русија) |
| Зборувани | Романски • Германски • Словачки • Хрватски • Српски • Јидиш • Словенечки • Романи[3] |
| Ethnic groups (1941)[3] | |
| Вероисповед (1941)[3] | Список
|
| Демоним(и) | Унгарски |
| Уредување | Авторитарен регентски (1920–1944) Унгаристичка тоталитарна еднопартиска диктатура (1944–1945) Преодна коалиција (1945–1946) |
| Крал | |
• 1920–1946 | Вакантно[note 1] |
| Глава на државата | |
• 1920–1944 | Миклош Хорти[note 2] |
• 1944–1945 | Ференц Шаласи[note 3] |
• 1945–1946 | Висок национален совет[note 4] |
| Премиер министер | |
• 1920 (прв) | Карој Хусар |
• 1945–1946 (последен) | Золтан Тилди |
| Legislature | Парламент |
• Горен | Фелсуаз |
• Долен | Кепвиселохази |
| Историски период | Меѓувоен период · Втора светска војна |
• Вратена монархија | 29 февруари 1920 |
| 4 јуни 1920 | |
• Велигденска криза | 26 март 1921 |
• Марш на Будимпешта | 21 октомври 1921 |
• 1-ва Виенска награда | 2 ноември 1938 |
• Напад на Карпатска Русија | 14 март 1939 |
• 2-ра Виенска награда | 30 август 1940 |
• Напад на Југославија | 11 април 1941 |
| 27 јуни 1941 | |
• Оккупација на Германија | 19 март 1944 |
• Унгарско преземање | 16 октомври 1944 |
| 1 февруари 1946 | |
| Население | |
• 1920[4] | 7,980,143 |
• 1930[5] | 8,688,319 |
• 1941[6] | 14,669,100 |
| Валута | Унгарска корона (1920–1927) Унгарски пенго (1927–1946) |
| Временска зона | UTC+1 (СЕВ) |
• Summer (DST) | UTC+2 (СЕЛВ) |
| [note 5] | |
| Driving side | десно (од 1941) |
| |
.svg)
.svg)
Унгарија под Хорти се карактеризирала со нејзиниот конзервативен, националистички и жестоко антикомунистички карактер. Владата се засновала на нестабилен сојуз на конзервативци и десничари. Надворешната политика се карактеризирала со ревизионизам - целосна или делумна ревизија на Договорот од Тријанон, со кој Унгарија загубила над 70% од својата историска територија заедно со над три милиони Унгарци, кои главно живееле на граничните територии надвор од новите граници на царството. Во меѓувоената политика на Унгарија доминирал фокусот на територијалните загуби претрпени во овој договор, при што незадоволството продолжува и до денес.
Влијанието на Нацистичка Германија во Унгарија довело да некои историчари да заклучат дека земјата се повеќе станува клиент-држава по 1938 година [7] Кралството Унгарија била дел од Силите на Оската за време на Втората светска војна, со намера да ја врати територијата со унгарско мнозинство, која била изгубена со Договорот од Тријанон. До 1944 година, по тешките неуспеси за Оската, владата на Хорти преговарала тајно со сојузниците, а исто така размислувала за напуштање на војната. Поради тоа Унгарија била окупирана од Германија и Хорти бил соборен. Водачот на екстремистичката Партија на вкрстените стрели, Ференц Шаласи, формирал нова влада поддржана од нацистите, со што Унгарија практично станала марионетска држава окупирана од Германија.
По Втората светска војна, земјата паднала во сферата на влијание на Советскиот Сојуз. Го променила своето име во Унгарска држава [8] (унгарски : Magyar Állam) и набргу потоа била прогласена Втората унгарска република во 1946 година, наследена од комунистичката Унгарска Народна Република во 1949 година.
Remove ads
По распаѓањето на Австроунгарија по Првата светска војна, Унгарската Демократска Република, а потоа Унгарската Советска Република биле накратко прогласени во 1918 и 1919 година, соодветно. Кратковечната комунистичка влада на Бела Кун го започнала она кое било познато како „Црвениот терор“, вклучувајќи ја Унгарија во несреќна војна со Романија. Во 1920 година, земјата западнала во период на граѓански судир, при што унгарските антикомунисти и монархисти насилно ги чистеле комунистите, левичарските интелектуалци и другите од кои се чувствувале загрозени, особено Евреите. Овој период бил познат како „Белиот терор“. Во 1920 година, по повлекувањето на последните романски окупаторски сили, Кралството Унгарија било обновено.
По падот на краткотрајниот комунистички режим, според историчарот Иштван Деак:
- Помеѓу 1919 и 1944 година Унгарија била десничарска земја. Изградени од контрареволуционерно наследство, нејзините влади се залагале за „националистичка христијанска“ политика; тие го возвишувале херојството, верата и единството; тие ја презирале Француската револуција и ги отфрлиле либералните и социјалистичките идеологии од 19 век. Владите гледале на Унгарија како бедем против болшевизмот и инструментите на болшевизмот: социјализмот, космополитизмот и масонството. Тие го извршиле владеењето на мала клика од аристократи, државни службеници и армиски офицери и го опкружиле со фалба шефот на државата, контрареволуционерниот адмирал Хорти .[9]
Remove ads
На 29 февруари 1920 година, коалицијата на десничарските политички сили се обединила и ја вратила Унгарија во уставна монархија. Сепак, станало очигледно дека сојузниците нема да прифатат никакво враќање на Хабсбурговците. Претходно, надвојводата Јосиф Август се прогласил за регент, но тој се откажал по две недели кога сојузниците одбиле да го признаат.
Така било одлучено да се избере регент кој ќе ја претставува монархијата додека не се постигне спогодба. Миклош Хорти, последниот команден адмирал на австроунгарската морнарица, бил избран за оваа позиција на 1 март. Шандор Шимоњи-Шемадам бил првиот премиер на регенството на Хорти.
Во 1921 година Карл се вратил во Унгарија и се обидел да го врати својот престол, дури и се обидувал да маршира кон Будимпешта со некои бунтовнички трупи во октомври 1921 година; сепак, неговите обиди пропаднале бидејќи голем дел од Кралската унгарска армија останала лојална на Хорти и на тој начин Карл бил уапсен и протеран во Мадејра.
На 6 ноември 1921 година , Унгарскиот парламент донел закон со кој се поништува прагматичната санкција од 1713 година, детронувајќи го Карл IV и ги укинала правата на Хабсбуршкиот дом на престолот на Унгарија. Унгарија била кралство без кралски права. Со граѓански немири премногу големи за да се избере нов крал, било одлучено да се потврди Хорти како регент на Унгарија. Тој останал во тој моќен статус како претседател додека не бил соборен во 1944 година [10]
Remove ads
.svg)
Владеењето на Хорти како Регент поседувало карактеристики што може да се толкува како диктатура. Како контрапункт, неговите овластувања биле продолжение на уставните овластувања на кралот на Унгарија, усвоени претходно за време на федерацијата со Австриското Царство.[11] Како регент, Хорти имал моќ да ја одложи или распушти Унгарскиот парламент по сопствена дискреција; тој го назначувал унгарскиот премиер.[12]
Наследствто по смртта или оставката на Хорти никогаш не била официјално воспоставено; Веројатно унгарскиот парламент би избрал нов регент, или можеби ќе се обидел да ги обнови Хабсбурговците под престолонаследникот Отон. Во јануари 1942 година, парламентот го назначил најстариот син на Хорти, Иштван за заменик-регент и очекуван наследник. Дали ова претставувало обид за постепено повторно воспоставување на монархија во Унгарија не е јасно; во секој случај, Иштван загинал во авионска несреќа во август истата година, а нов заменик-регент не бил назначен.
Во текот на неговите први десет години, Хорти водел зголемена репресија врз унгарските малцинства. Во 1920 година, законот numerus clausus формално поставил ограничувања на бројот на малцинските студенти на универзитетот и го легализирал физичкото казнување на возрасните во кривичните случаи. Иако законот навидум се применувал во еднаква мерка за сите малцинства, системот на квоти за етничка припадност никогаш не бил целосно воведен и законот дејствувал главно за да ги прикрие антиеврејските дејствија од странски набљудувачи.[13] Ограничувањата биле ублажени во 1928 година. Расните критериуми при приемот на нови студенти биле отстранети и заменети со социјални критериуми. Биле поставени пет категории: државни службеници, воени ветерани и армиски офицери, мали земјопоседници и занаетчии, индустријалци и класи на трговци.[14][15] За време на Иштван Бетлен како премиер, изборниот систем бил променет за повторно да се воведе отворен систем за гласање надвор од Будимпешта и неговата околина и градовите со општински права на округот.[16] Политичката партија на Бетлен, Партијата на единството, победила на повторените избори. Бетлен се заложил за ревизија на Договорот од Тријанон. По колапсот на унгарската економија од 1929 до 1931 година, националните превирања го натерале Бетлен да поднесе оставка како премиер. Во 1938 година, промените во изборниот систем биле променети.[16]
Социјалните услови во кралството не се подобриле со текот на времето, бидејќи многу мал дел од населението продолжило да контролира голем дел од богатството на земјата. Евреите биле постојано под притисок да се асимилираат во унгарската култура. Очајната ситуација го принудило регентот Хорти да го прифати екстремно десничарската политичар Ѓула Гембеш за премиер. Тој ветил дека ќе го задржи постоечкиот политички систем. Гембеш се согласил да го напушти својот екстремен антисемитизам и да дозволи некои Евреи да влезат во владата.
На власт, Гембош ја придвижил Унгарија кон еднопартиска влада како оние на фашистичка Италија и нацистичка Германија. Притисокот од нацистичка Германија за екстремен антисемитизам го принудило Гембеш да се повлече и Унгарија го следела антисемитизмот според нејзините „еврејски закони“. Првично, владата донела закони со кои Евреите се ограничуваат на 20% во голем број професии. Подоцна, таа ги жртвувала Евреите за пропаднатата економија на земјата.
Во март 1944 година, одговарајќи на напредните советски сили, премиерот Миклош Калај, со поддршка на Хорти, воспоставил контакти со сојузниците со цел да ги отвори преговорите и да ја смени страната; сепак, ова им станало познато на Германците, кои ја започнале операцијата за напад на Унгарија и бргу ја презеле земјата, наидувајќи на само ограничен отпор. Бидејќи земјата веќе била под германска окупација, Хорти бил принуден да го отстрани Калај од неговата позиција и да го назначи пронацистичкиот политичар Доме Стојај за нов премиер.[17] Стојај ја легализирал антисемитската и пронацистичка Партија на вкрстените стрели,Партија на вкрстените стрели, депортирал голем број унгарски Евреи во Германија и иницирал насилно задушување на либералната и левичарската опозиција.[18]
Како што одминувале месеците, Хорти се повеќе се згрозувал од бруталните методи на Стојај и вознемирен од брзото пропаѓање на Источниот фронт. Во август 1944 година, тој го соборил прогерманскиот премиер и инсталирал поурамнотежена влада предводена од Геза Лакатос, во обид да се приближи до сојузниците и да ја избегне окупацијата од Советскиот Сојуз. Ова не му се допаднало на Хитлер и, во октомври, германските сили ги собориле Хорти и Лакатош и инсталирале марионетски режим предводен од Ференц Шаласи од Партијата на вкрстените стрели. Партијата на никогаш не ја укинала монархијата како форма на владеење, а унгарските весници продолжиле да ја нарекуваат земјата како Кралство Унгарија (Magyar Királyság), иако како алтернатива се користела Magyarország (Унгарија).[19][20] Од мај до јуни 1944 година, унгарските власти бргу собрале и транспортирале стотици илјади унгарски Евреи во нацистичките концентрациони логори, каде што повеќето починале.
По падот на режимот на Шаласи, владата поддржана од Советскиот Сојуз под Бела Миклош номинално била оставена под контрола на целата земја. Високиот национален совет бил назначен во јануари за да ја преземе Регенцијата, и вклучи членови на Унгарската комунистичка партија, како Ерно Геро, а подоцна и Маќаш Ракоши и Ласло Рајк.
Remove ads
По формирањето на кралството веднаш по Првата светска војна, земјата претрпела економски пад, буџетски дефицити и висока инфлација како резултат на губење на економски важни територии според Договорот од Тријанон, вклучувајќи ги Чехословачка, Романија и Југославија.[21] Загубите на земјиште од Договорот од Тријанон во 1920 година предизвикало Унгарија да ги загуби земјоделските и индустриските области, што ја направила зависна од извозот на производи од она што земјоделското земјиште и го оставила за да ја одржи својата економија. Владата на премиерот Иштван Бетлен се справила со економската криза барајќи големи странски заеми, што и овозможило на земјата да постигне монетарна стабилизација во раните 1920-ти. Тој вовел нова валута во 1927 година, пенг.[22] Индустриското и фармерското производство бргу се зголемиле, а земјата имала корист од процутот на надворешната трговија во поголемиот дел од 1920-тите.[21]
По почетокот на Големата депресија во 1929 година, просперитетот бргу пропаднал во земјата, особено делумно поради економските ефекти од неуспехот на банката Österreichische Creditanstalt во Виена, Австрија.[23] Од средината на 1930-тите до 1940-тите, откако се подобриле односите со Германија, економијата на Унгарија имала корист од трговијата. Унгарската економија станала зависна од онаа на Германија.
Remove ads
Првично, и покрај движењето кон национализам, новата држава под Хорти, во обид да спречи понатамошни судири, го потпишала Договорот од Тријанон на 4 јуни 1920 година, со што значително ја намалила големината на Унгарија: цела Трансилванија била преземена од Романија; голем дел од Горна Унгарија станала дел од Чехословачка; Војводина била доделена на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (позната по 1929 година како Југославија); и била создадена Слободната Држава Фиме.
Со низа сè понационалистички премиери, Унгарија постојано се покајувала за Договорот од Тријанон и се усогласила со двете европски фашистички држави, Германија и Италија, кои и двете се спротивставиле на промените на националните граници во Европа на крајот на Првата светска војна. Италијанскиот фашистички диктатор Бенито Мусолини барал поблиски врски со Унгарија, почнувајќи со потпишувањето на договорот за пријателство меѓу Унгарија и Италија на 5 април 1927 година [24] Ѓула Гембеш бил отворен обожавател на фашистичките водачи.[25] Гембеш се обидел да создаде поблиско трилатерално единство меѓу Германија, Италија и Унгарија, дејствувајќи како посредник меѓу Германија и Италија, чии два фашистички режими речиси дошле во судир во 1934 година околу прашањето за австриската независност. Гембеш на крајот го убедил Мусолини да ја прифати Хитлеровата анексија на Австрија во доцните 1930-ти.[24] Се вели дека Гембеш ја измислил фразата „оска“, која ја применил за неговата намера да создаде сојуз со Германија и Италија; тие две земји го искористиле за да го наречат својот сојуз како Оска Рим-Берлин .[25] Непосредно пред Втората светска војна, Унгарија имала корист од нејзините блиски врски со Германија и Италија кога Минхенскиот договор ги обврзало Чехословачка и Унгарија да ги решат своите територијални спорови со преговори. Конечно, Првата виенска награда ги пренаменила јужните делови на Чехословачка на Унгарија, а кратко време по укинувањето на Чехословачка, Унгарија го окупирала и го припоила остатокот од Карпатска Украина.
Remove ads
По успешната ревизиона политика, Унгарија започнала да бара понатамошни решенија за остатокот од своите поранешни територии и побарала отстапување на територијата од Трансилванија од Романија. Силите на Оската не биле заинтересирани за отворање нов судир во Централна Европа; двете земји се соочувале со силни дипломатски притисоци да избегнат какви било воени операции. Конечно двете страни ја прифатиле арбитражата на Германија и Италија, позната како Втора виенска награда, и како резултат на тоа Северна Трансилванија била доделена на Унгарија. Набргу потоа, Кралството Унгарија се приклучило кон Силите на Оската. Хитлер побарал од унгарската влада да ја следи воената и расната агенда на Германија за да избегне потенцијален судир во иднина. Антисемитистичката политика веќе била воспоставена политичка кауза од екстремната десница во Унгарија. Во 1944 година, по соборувањето на Хорти од страна на Хитлер и пред инсталирањето на Национал-социјалистичката партија, унгарската влада лесно и помогнала на нацистичка Германија во депортацијата на стотици илјади Евреи во концентрационите логори за време на Холокаустот, каде што повеќето од нив починале.
Во април 1941 година, Унгарија го пуштила Вермахтот на нејзина територија, со што ги поддржала Германија и Италија во инвазијата на Југославија. По прогласувањето на Независна Држава Хрватска, Унгарија се приклучила на воените операции и ѝ било дозволено да го анектира регионот Бачка во Војводина, кој имал мнозинство унгарско население, како и регионот Муракож (денешни Прекмурје и Меѓимурје), која имало големо словенечко и хрватско малцинство, соодветно.
На 27 јуни 1941 година, Ласло Бардоси му објавил војна на Советскиот Сојуз. Плашејќи се од потенцијален пресврт за поддршка на Романците, унгарската влада испратила вооружени сили за поддршка на германските воени напори за време на операцијата Барбароса. Оваа поддршка скапо ги чинело Унгарците. Целата кралска унгарска армија била изгубена за време на битката кај Сталинград.
До почетокот на 1944 година, кога советските сили бргу напредувале од исток, Унгарија била фатена како се обидува да контактира со Британците и Американците за тајно да избега од војната и да воспостави примирје со сојузниците. На 19 март 1944 година, Германците одговориле со инвазија на Унгарија во операцијата „Маргарет“. Германските сили ги окупирале клучните места за да ја обезбедат унгарската лојалност. Тие го ставиле Хорти во домашен притвор и го замениле премиерот Миклош Калај со поподложен наследник. Доме Стојај, страствен поддржувач на нацистите, станал нов унгарски премиер. Стојај управувал со помош на нацистичкиот воен гувернер, Едмунд Везенмаер: тој ја легализирал антисемитската и пронацистичка Партија на вкрстените стрели, почнал масовно да ги депортира унгарските Евреи во Германија и иницирал насилно задушување на либералната и левичарската опозиција.[18] Сè повеќе згрозен од методите на Стојај и вознемирен од претстојниот колапс на Источниот фронт, Хорти конечно успеал да го отстрани во август 1944 година и да го замени со поурамнотежениот Геза Лакатос.
До октомври истата година, Унгарците повторно биле фатени во обидот да се откажат од војната, а Германците ја започнале операцијата Панцерфауст. Тие го замениле Хорти со водачот пронацистичка Партија на вкрстените стрелиПартијата на вкрстените стрели, Ференц Шаласи. Била прогласена Влада на национално единство и таа ја продолжила војната на страната на Оската. Шаласи не го заменил Хорти како Регент, туку бил назначен како „Водач на нацијата“ и премиер на новата „унгарска држава“.[26][27] Антисемитското прогонство и погромите се зголемиле за време на режимот на Шаласи, а неговите милиции биле единствено одговорни за убиството на 10.000-15.000 унгарски Евреи.[28]
Новиот квислиншки режим, сепак, требало да биде краткотраен, бидејќи во ноември 1944 година Црвената армија веќе стигнала во Будимпешта и започнала долга опсада, додека Шаласи побегнал од главниот град.[29] На 21 декември 1944 година, унгарското „Привремено собрание“ се состанало во Дебрецен, со одобрение на Советскиот Сојуз. Ова собрание избрало привремена контра-влада предводена од Бела Миклош, поранешен командант на унгарската прва армија.
Будимпешта капитулирала во февруари 1945 година и таканаречената Влада на национално единство, веќе во егзил во Минхен, била распуштена на крајот на март 1945 година [30]
Remove ads
Под советска окупација, судбината на Кралството Унгарија веќе била одредена. Високиот национален совет бил назначен за колективен шеф на државата на земјата сè додека монархијата не била формално укината на 1 февруари 1946 година. Регентството било заменето со Втората унгарска република. Во следниот период била создадена Унгарската Народна Република.
Постојат одредени дебати за тоа до кој степен унгарската држава од 1930-тите и 40-тите може да се класифицира како фашистичка. Според Ричард Грифитс, зголемената економска зависност на режимот од Германија, неговото усвојување на антисемитско законодавство и неговото учество во истребување на локалните Евреи, сето тоа ја ставиле Унгарија во доменот на меѓународниот фашизам.[31]
- Сојузничките сили генерално не ги признавале територијалните еволуции на силите на Оската по избувнувањето на Втората светска војна; но тоа не било применето во сите случаи по завршувањето на војната. „Де јуре“, генерално силите на Оската ги препознале територијалните еволуции на нејзините овластувања. Посебни исклучоци - исто така во врска со невоинствените страни - можеби биле можни.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads