From Wikipedia, the free encyclopedia
Тајландско писмо или тајско писмо (тај. อักษรไทย, мктр. аксон тај) — писмото на тајландскиот и другите малцински јазици во Тајланд. Има 44 согласки (พยัญชนะ, пајанчана), петнаесет самогласни знаци (สระ, сара) што образуваат барем 28 самогласни облици, како и четири тонски бележници (тајландски: วรรณยุกต์ или วรรณยุต, ванајук или ванајут).
Тајландско писмо | |
---|---|
Тип | |
Творец | кралот Рам Камхенг Велики |
Период | 1283–денес |
Правец на пишување | од лево кон десно |
Јазици | тајландски |
Сродни писма | |
Матични системи | |
ISO 15924 | |
ISO 15924 | Thai, 352 , Thai |
Уникод | |
Уникоден назив | Thai |
Уникоден опсег | U+0E00–U+0E7F |
Иако обично се нарекува „тајландска азбука“, ова впрочем не е вистинска азбука туку абугида - писмо каде секоја самоголаска може да се повика на нејзе својствен самогласен глас, опишан како подразбрано 'a' или 'o'. Согласките се пишуваат хоризонтално, од десно на лево, а самогласките се распоредуваат над, под, лево или десно од самогласката (или комбинација од овие положби).
Тајландскиот има и свои бројки (ตัวเลขไทย, туа лек тај) што се темелат на индоарапскиот систем , но западните арапски бројки исто така наоѓаат широка примена.
Тајландската азбука води потекло од старокмерското писмо, кое е јужен брамски стил на писмо од типот „вателуту“. Според преданијата, писмото е создадено во 1283 г, а негов творец е кралот Рам Камхенг Велики.
Во писмото не постојат големи и мали букви, а зборовите не се одделуваат со простор.
Симбол | Назив | RTGS | МФА | Мак. транскр. | Класа | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Тајландски | RTGS (значење) | Почеток | Рима | Почеток | Рима | Почеток | Рима | ||
ก | ก ไก่ | ko kai (кокошка) | k | k | [k] | [k̚] | к | к | средна |
ข | ข ไข่ | kho khai (јајце) | kh | k | [kʰ] | [k̚] | к | к | висока |
ฃ | ฃ ขวด | kho khuat (шише) [исфрлен] | kh | k | [kʰ] | [k̚] | к | к | висока |
ค | ค ควาย | kho khwai (бивол) | kh | k | [kʰ] | [k̚] | к | к | ниска |
ฅ | ฅ คน | kho khon (личност) [исфрлен] | kh | k | [kʰ] | [k̚] | к | к | ниска |
ฆ | ฆ ระฆัง | kho ra-khang (ѕвоно) | kh | k | [kʰ] | [k̚] | к | к | ниска |
ง | ง งู | ngo ngu (змија) | ng | ng | [ŋ] | [ŋ] | нг | нг | ниска |
จ | จ จาน | cho chan (чинија) | ch | t | [tɕ] | [t̚] | ч | т | средна |
ฉ | ฉ ฉิ่ง | cho ching (чинели) | ch | – | [tɕʰ] | – | ч | – | висока |
ช | ช ช้าง | cho chang (слон) | ch | t | [tɕʰ] | [t̚] | ч | т | ниска |
ซ | ซ โซ่ | so so (ланец) | s | t | [s] | [t̚] | с | т | ниска |
ฌ | ฌ เฌอ | cho choe (дрво) | ch | – | [tɕʰ] | – | ч | – | ниска |
ญ | ญ หญิง | yo ying (жена) | y | n | [j] | [n] | ј | н | ниска |
ฎ | ฎ ชฎา | do cha-da (фризура) | d | t | [d] | [t̚] | д | т | средна |
ฏ | ฏ ปฏัก | to pa-tak (остен, џилит) | t | t | [t̚] | [t] | т | т | средна |
ฐ | ฐ ฐาน | tho than (пиедестал) | th | t | [tʰ] | [t̚] | т | т | висока |
ฑ | ฑ มณโฑ | tho montho (Мандодари)[1] | th | t | [tʰ] | [t̚] | т | т | ниска |
ฒ | ฒ ผู้เฒ่า | tho phu-thao (старешина) | th | t | [tʰ] | [t̚] | т | т | ниска |
ณ | ณ เณร | no nen (млад монах) | n | n | [n] | [n] | н | н | ниска |
ด | ด เด็ก | do dek (дете) | d | t | [d] | [t̚] | д | т | средна |
ต | ต เต่า | to tao (желка) | t | t | [t] | [t̚] | т | т | средна |
ถ | ถ ถุง | tho thung (вреќа) | th | t | [tʰ] | [t̚] | т | т | висока |
ท | ท ทหาร | tho thahan (војник) | th | t | [tʰ] | [t̚] | т | т | ниска |
ธ | ธ ธง | tho thong (знаме) | th | t | [tʰ] | [t̚] | т | т | ниска |
น | น หนู | no nu (глушец) | n | n | [n] | [n] | н | н | ниска |
บ | บ ใบไม้ | bo baimai (лист) | b | p | [b] | [p̚] | б | п | средна |
ป | ป ปลา | po pla (риба) | p | p | [p] | [p̚] | п | п | средна |
ผ | ผ ผึ้ง | pho phueng (пчела) | ph | – | [pʰ] | – | п | – | висока |
ฝ | ฝ ฝา | fo fa (капак) | f | – | [f] | – | ф | – | висока |
พ | พ พาน | pho phan (тацна) | ph | p | [pʰ] | [p̚] | п | п | ниска |
ฟ | ฟ ฟัน | fo fan (заби) | f | p | [f] | [p̚] | ф | п | ниска |
ภ | ภ สำเภา | pho sam-phao (едреник) | ph | p | [pʰ] | [p̚] | п | п | ниска |
ม | ม ม้า | mo ma (коњ) | m | m | [m] | [m] | м | м | ниска |
ย | ย ยักษ์ | yo yak (џин, јакша) | y | y | [j] | [j] | ј | ј | ниска |
ร | ร เรือ | ro ruea (чамец) | r | n | [r] | [n] | р | н | ниска |
ล | ล ลิง | lo ling (мајмун) | l | n | [l] | [n] | л | н | ниска |
ว | ว แหวน | wo waen (прстен) | w | w | [w] | [w] | в | в | ниска |
ศ | ศ ศาลา | so sala (павилјон) | s | t | [s] | [t̚] | с | т | висока |
ษ | ษ ฤๅษี | so rue-si (испосник) | s | t | [s] | [t̚] | с | т | висока |
ส | ส เสือ | so suea (тигар) | s | t | [s] | [t̚] | с | т | висока |
ห | ห หีบ | ho hip (ковчег) | h | – | [h] | – | х | – | висока |
ฬ | ฬ จุฬา | lo chu-la (летало, змеј) | l | n | [l] | [n] | л | н | ниска |
อ | อ อ่าง | o ang (леген) | * | – | [ʔ] | – | – | – | средна |
ฮ | ฮ นกฮูก | ho nok-huk (був) | h | – | [h] | – | х | – | ниска |
* อ е посебен случај со тоа што на почетокот од зборот се користи како нем почеток кај слоговите што почнуваат со самогласка (сите самогласки се пишуваат во однос на согласка — погл подолу). Истиот сибол се користи како самогласка во непочетна положба.
Тајландскиот јазик разликува три шеми на звучност и приздив (аспирација) кај избувни (плозивни) и слеани (африкатни) согласки:
Додека македонскиот разликува само звучно неприздивно /b/ и безвучно приздивно /pʰ/, во тајландскиот постои трет вид на звук што не е ниту звучен, ниту приздивен. Во македонскиот овој глас се јавува само како алофон на /p/, приближно звукот на п во зборот „спие“. Аналогно на тоа постои и венечна тројка /t/, /tʰ/, /d/. Во преднонепчената низа се јавува парот /k/, /kʰ/, а во заднонепчената го имаме парот /t͡ɕ/, /t͡ɕʰ/.
Во долунаведените ќелии, на првиот ред стои МФА, на вториот се укажани тајландските букви во почетна положба (неколку букви што се јавуваат во иста кутија имаат ист изговор).
Двоуснени | Уснено- забни |
Венечни | Задно- венечни |
Предно- непчени |
Задно- непчени |
Гласилни | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Носни | [m] ม |
[n] ณ,น |
[ŋ] ง |
|||||||||||
Избувни | [p] ป |
[pʰ] ผ,พ,ภ |
[b] บ |
[t] ฏ,ต |
[tʰ] ฐ,ฑ,ฒ,ถ,ท,ธ |
[d] ฎ,ด |
[k] ก |
[kʰ] ข,ฃ,ค,ฅ,ฆ* |
[ʔ] อ** | |||||
Струјни | [f] ฝ,ฟ |
[s] ซ,ศ,ษ,ส |
[h] ห,ฮ | |||||||||||
Слеани | [tɕ] จ |
[tɕʰ] ฉ, ช, ฌ |
||||||||||||
Трепетни | [r] ร |
|||||||||||||
Приближни | [j] ญ,ย |
[w] ว |
||||||||||||
Странични приближни |
[l] ล,ฬ |
|||||||||||||
Иако 44-те согласни букви даваат 21 звук кај почетоците, ова е поинаку кај римите (завршетоците). Во римите се допуштени само осум гласа и отсуство на глас наречено mātrā (มาตรา). На пример, на крајот од слогот, гласовите บ (/b/) и ด (/d/) се обезвучуваат, па така се изговараат како /p/ и /t/.
Од согласните букви, не сметајќи ги исфрлените ฃ и ฅ, шест (ฉ ผ ฝ ห อ ฮ) не можат да се користат како рими, а другите 36 се групираат на следниве начини.
Двоуснени | Уснено- забни |
Венечни | Задно- венечни |
Предно- непчени |
Задно- непчени |
Гласилни | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Носни | [m] ม |
[n] ญ,ณ,น,ร,ล,ฬ |
[ŋ] ง |
|||||||
Избувни | [p] บ,ป,พ,ฟ,ภ |
[t] จ,ช,ซ,ฌ,ฎ,ฏ,ฐ,ฑ,ฒ, ด,ต,ถ,ท,ธ,ศ,ษ,ส |
[k] ก,ข,ค,ฆ |
[ʔ]* | ||||||
Струјни | ||||||||||
Слеани | ||||||||||
Трепетни | ||||||||||
Приближни | [j] ย |
[w] ว |
||||||||
Странични приближни |
||||||||||
Самогласните гласови и дифтонзи во тајландскиот јазик се пишуваат со мешавина од самогласни симболи на основа на самогласка. Секоја самогласка има своја правилна положба во однос на основна согласка, а понекогаш и крајна согласка. Самогласките можат да бидат над, под, лево или десно од согласката, или пак во комбинација од нив. Доколку самогласката има делови пред и по почетната согласка, а слогот почнува со група согласки, тогаш расцепот оди околу целата група.
Самогласките се претставуваат со вкупно 21 симбол. Можат да стојат сами, или во комбинација со други такви самогласни симболи.
Својствените самогласки се /a/ кај отворени слогови (СгСм) и /o/ кај затворени слогови (СгСмСг). На пример, ถนน се транскрибира како /tʰànǒn/ „пат“. Постојат неколку исклучоци со заемките од пали, каде својствената самогласка на отворен слог е /o/. Циркумфиксните самогласки, како เ–าะ /ɔʔ/, ја опфаќаат претходната согласка со својствена самогласка. На пример, /pʰɔʔ/ is written เพาะ, and /tɕʰapʰɔʔ/ „само“ се пишува како เฉพาะ.
Лигатурните знаци ฤ ฤๅ (плус исфрлените ฦ ฦๅ) обично се сметаат за самогласки, кратка и долга. Знакот ฤ може да игра улога на ริ како составен дел од многу заемки од санскрит како กฤษณะ (kritsana, не kruetsana) ฤทธิ์ (rit, не ruet) กฤษดา (kritsada, не kruetsada). Наоѓа примена и кај зборот อังกฤษ angkrit „англиски“ и ประเทศอังกฤษ Prathet angkrit „Англија“.
Изговорот подолу е претставен со меѓународната фонетска азбука (МФА),[2] романизацијата на Кралскиот институт на Тајланд (RGTS) како и неколку други позастапени варијанти. Веднаш до нив стојат нивните најприближни пандани на македонски, согласно македонската транскрипција на тајландскиот јазик (која не разликува кратки и долги самогласки, па затоа ги предава исто). Испрекинатите крукчиња ја претставуваат положбата на согласката или согласната група. Првото е почеток, а второто (ако постои) е римата.
Ro han (ร หัน) обично не се смета за самогласка и затоа не фигурира на табелата. Ја претставува самогласката sara a /a/ присутна кај некои зџаемки од санскрит и се јавува како ◌รร◌. Кога се користи без рима (◌รร), тогаш како рима се подразбира /n/, па затоа гласи [an].
Кратки самогласки | Долги самогласки | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Назив | Симбол | МФА | RTGS | Варијанти | Мак. транскр. | Назив | Симбол | МФА | RTGS | Варијанти | Мак. транскр. | |||
Прости самогласки | ||||||||||||||
สระอะ | Sara a | ◌ะ ◌ ◌ั◌ | a | a | u | а | สระอา | Sara a | ◌า ◌า◌ | aː | a | ah, ar, aa | а | |
สระอิ | Sara i | ◌ิ ◌ิ◌ | i | i | и | สระอี | Sara i | ◌ี ◌ี◌ | iː | i | ee, ii, y | и | ||
สระอึ | Sara ue | ◌ึ ◌ึ◌ | ɯ | ue | eu, u, uh | у | สระอือ | Sara ue | ◌ือ ◌ื◌ | ɯː | ue | eu, u | у | |
สระอุ | Sara u | ◌ุ ◌ุ◌ | u | u | oo | у | สระอู | Sara u | ◌ู ◌ู◌ | uː | u | oo, uu | у | |
สระเอะ | Sara e | เ◌ะ เ◌็◌ | e | e | е | สระเอ | Sara e | เ◌ เ◌◌ | eː | e | ay, a, ae, ai, ei | е | ||
สระแอะ | Sara ae | แ◌ะ แ◌็◌ | ɛ | ae | aeh, a | е | สระแอ | Sara ae | แ◌ แ◌◌ | ɛː | ae | a | е | |
สระโอะ | Sara o | โ◌ะ ◌◌ | o | o | о | สระโอ | Sara o | โ◌ โ◌◌ | oː | o | or, oh, ô | о | ||
สระเอาะ | Sara o | เ◌าะ ◌็อ◌ | ɔ | o | o, aw | о | สระออ | Sara o | ◌อ ◌อ◌ ◌◌ ◌็ | ɔː | o | or, aw | о | |
สระเออะ | Sara oe | เ◌อะ | ɤʔ | oe | eu | е | สระเออ | Sara oe | เ◌อ เ◌ิ◌ เ◌อ◌ | ɤː ɤ | oe | er, eu, ur | е | |
Дифтонзи | ||||||||||||||
สระเอียะ | Sara ia | เ◌ียะ | iaʔ | ia | iah, ear, ie | иа | สระเอีย | Sara ia | เ◌ีย เ◌ีย◌ | ia | ia | ear, ere, ie | иа | |
สระเอือะ | Sara uea | เ◌ือะ | ɯaʔ | uea | eua, ua | уа | สระเอือ | Sara uea | เ◌ือ เ◌ือ◌ | ɯa | uea | eua, ua, ue | уа | |
สระอัวะ | Sara ua | ◌ัวะ | uaʔ | ua | уа | สระอัว | Sara ua | ◌ัว ◌ว◌ | ua | ua | uar | уа | ||
Фонетски дифтонзи | ||||||||||||||
สระอิ + ว | Sara i + wo waen | ◌ิว | iu; iw | io | ew | ио | ||||||||
สระเอะ + ว | Sara e + wo waen | เ◌็ว | eu; ew | eo | eu, ew | สระเอ + ว | Sara e + wo waen | เ◌ว | eːu; eːw | eo | eu, ew | еу | ||
สระแอ + ว | Sara ae + wo waen | แ◌ว | ɛːu; ɛːw | aeo | aew, eo | еу | ||||||||
สระเอา | Sara ao | เ◌า | au; aw | ao | aw, au, ow | ау | สระอา + ว | Sara a + wo waen | ◌าว | aːu | ao | au | ау | |
สระเอีย + ว | Sara ia + wo waen | เ◌ียว | iau; iaw | iao | eaw, iew, iow | ио | ||||||||
สระอะ + ย | Sara a + yo yak | ◌ัย | ai; aj | ai | ay | ај | สระอา + ย | Sara a + yo yak | ◌าย | aːi; aːj | ai | aai, aay, ay | ај | |
สระไอ | Sara ai | ใ◌, ไ◌ ไ◌ย[3] | ||||||||||||
สระเอาะ + ย | Sara o + yo yak | ◌็อย | ɔi; ɔj | oi | oy | สระออ + ย | Sara o + yo yak | ◌อย | ɔːi; ɔːj | oi | oy | ој | ||
สระโอ + ย | Sara o + yo yak | โ◌ย | oːi; oːj | oi | oy | |||||||||
สระอุ + ย | Sara u + yo yak | ◌ุย | ui; uj | ui | uy | |||||||||
สระเออ + ย | Sara oe + yo yak | เ◌ย | ɤːi; ɤːj | oei | oey | еј | ||||||||
สระอัว + ย | Sara ua + yo yak | ◌วย | uai; uaj | uai | uay | уај | ||||||||
สระเอือ + ย | Sara uea + yo yak | เ◌ือย | ɯai; ɯaj | ueai | uai | |||||||||
Дополнителни самогласки | ||||||||||||||
สระอำ | Sara am | ◌ำ | am | am | um | ам | ||||||||
ฤ | Rue | ฤ | rɯ ri | rue | ru, ri | ру, ри | ฤๅ | Rue | ฤๅ | rɯː | rue | ruu | ||
ฦ | Lue | ฦ | lɯ | lue | lu, li | лу | ฦๅ | Lue | ฦๅ | lɯː | lue | lu |
Дијакритиките се користат за означување на измена во звучната вредност на буквите.
Тајландскиот е тонски јазик, па затоа писмото наполно ги претставува тоновите во него. Тоновите се реализираат во самогласките, но писмено се означуваат со комбинација од класата на почетната согласка (висока, средна или ниска), должина на самогласката (долга или кратка), римата (избувна или гласник) и (ако го има) еден од четирите тонски ознаки. Називите и знаците на тонските ознаки се добиени од називите на броевите 1, 2, 3 и 4 на индиски. Правилата за запишување на тоновите се претставени на следнава табела:
|
Отсуството на тонска ознака (во табелата: „нема“) е основниот акцент (พื้นเสียง, pheun siang). Mai tri и mai chattawa се користат само со согласки од средна класа.
За измена на тонот се користат два согласни знака (не дијакритики):
Во неформален разговор често се јавуваат исклучоци каде зборовите се пишуваат си еден тон, а се изговараат со друг (позастапен пример се заменките ฉัน chan и เขา khao, што се изговараат со висок тон наместо означениот растечки). При рецитирање и јавно читање, истите овие збориви се изговараат според напишаното.
Други дијакритики служат за означување на кратки самогласки и неми согласки:
Симбол | Назив | Значење | |
---|---|---|---|
Тајландски | RTGS | ||
–็ | ไม้ไต่คู้ | mai taikhu | ја скратува должината на самогласката |
–์ | ทัณฑฆาต, การันต์ | thanthakhat, karan | означува нема буква |
Fan nu значи „заби на стаорец“ и се поимува како комбинација со sara i и fong man за образување на други знаци.
Симбол | Назив | Употреба | |
---|---|---|---|
Тајландски | RTGS | ||
–" | ฟันหนู | fan nu | се комбинираат со кратко sara i (–ิ) и прават sara ue (–ื) |
се комбинира со fong man (๏) и прави fong man fan nu ( ๏") |
Симбол | Назив | Значење | |
---|---|---|---|
Тајландски | RTGS | ||
ฯ | ไปยาลน้อย | pai-yan noi | означува формален израз што скратен по конвенција |
ฯลฯ | ไปยาลใหญ่ | pai-yan yai | и така натаму |
ๆ | ไม้ยมก | mai ya-mok | претходниот збор/израз е редуплиран |
๏ | ฟองมัน, ตาไก่ | fong man, ta kai | порано означувал почеток на реченица, пасус или строфа (исфрлен);[4] денес означува само почеток на строфа во песна и игра улога на потточка во набројување[5] |
๏" | ฟองมันฟันหนู, ฟันหนูฟองมัน, ฝนทองฟองมัน | fong man fan nu, fan nu fong man, fon tong fong man | порано означувал почеток на глава (исфрлен) |
๐" | ฟองดัน | fong dan | |
ฯ | อังคั่นเดี่ยว, คั่นเดี่ยว, ขั้นเดี่ยว | angkhan diao, khan diao, khan diao | претходно означувал крај на реченица или строфа (исфрлен)[4] |
๚ | อังคั่นคู่, คั่นคู่, ขั้นคู่ | angkhan khu, khan khu, khan khu | означува крај на строфа и крај на глава [4] или пак долг став[5] |
ฯะ | อังคั่นวิสรรชนีย์ | angkhan wisanchani | означува крај на строфа во песна[5] |
๚ะ | |||
๛ | โคมูตร | khomut | marks end of a chapter or document;[5] означува крај на расказ[4] |
๚ะ๛ | อังคั่นวิสรรชนีย์โคมูตร | angkhan wisanchani khomut | го означува самиот крај на пишано дело |
฿ | บาท | bat | бат (тајландската парична единица) |
Pai-yan noi и angkhan diao имаат ист знак. Sara a (–ะ) што се користи во комбинација со други знаци се нарекува wisanchani.
Тајландското писмо е додадено во верзијата 1.0 на стандардот Уникод во октомври 1991.
Уникодниот блок посветен на тајландското писмо е U+0E00–U+0E7F. Блокот е дословно препишан од постариот комплет знаци TIS-620 кој ги шифрира знаците เ, แ, โ, ใ и ไ пред согласките што им претходат. Така, тајландското, лаоското и црнотајското се единствените индиски (т.е. брамски) писма во Уникод што се водат по ликовен наместо логички редоследд. Сивите полиња означуваат недоделени места:
Тајландско писмо[1] Табела од Unicode.org (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+0E0x | ก | ข | ฃ | ค | ฅ | ฆ | ง | จ | ฉ | ช | ซ | ฌ | ญ | ฎ | ฏ | |
U+0E1x | ฐ | ฑ | ฒ | ณ | ด | ต | ถ | ท | ธ | น | บ | ป | ผ | ฝ | พ | ฟ |
U+0E2x | ภ | ม | ย | ร | ฤ | ล | ฦ | ว | ศ | ษ | ส | ห | ฬ | อ | ฮ | ฯ |
U+0E3x | ะ | ั | า | ำ | ิ | ี | ึ | ื | ุ | ู | ฺ | ฿ | ||||
U+0E4x | เ | แ | โ | ใ | ไ | ๅ | ๆ | ็ | ่ | ้ | ๊ | ๋ | ์ | ํ | ๎ | ๏ |
U+0E5x | ๐ | ๑ | ๒ | ๓ | ๔ | ๕ | ๖ | ๗ | ๘ | ๙ | ๚ | ๛ | ||||
U+0E6x | ||||||||||||||||
U+0E7x | ||||||||||||||||
Белешки
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.