La scumagna (anca scormagna[1], scolmagna[2] o scormegna; en lombàrt orientàl la corespónt al scotöm[3][4] o suernòm[3]) l'è 'na parola lumbarda che la stà a indicà un schers o anca un suranum dai a 'na persuna, a 'na famija, a un grüp de persune o ai abitànt de un paés o de una sò zona.

Lombard Occidental

 Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Urigin

L'üsànsa l'è tìpica d'la val padana e ind el specifich d'la Lumbardìa, dal nord de l'Emilia indùe l'è ciamada Scutmâj, d'i teritori püssè urientài dal Piemùnt indùe la ciapa el num de Stranòm, Stragninòm o Straninòm, dal Monferin indùe se dis Suvernòm o Numbrage e de la Ligüria indùe l'è ciamada Numiaggi.

Le scumagne i gh'erun bele ind a l'età de mes, ma i en andaie prugressivamént a perdoss da la metà al vintesim secul par el fenomen de l'imigrassión de massa e de intermigrassión tra i paés. Gran part d'le scumagne cunussüde amò al dì d'incö i en d'urigin utucentesca.

Quasi tüti i paés tra le pruincie de Nuara, Munsa, Milàn, Pavìa, Lod, Bergum, Bressa e del teritori cremàsch i gh'an 'na sò scumagna che, quasi sempor l'è staia inventada e druada dai abitànt d'i cumün arént cun irunìa o cun disprèss, par el fort sentimént campanilistich e de apartenensa che gh'era tra i paés de campagna.

⇒ Berg.

== Esèmpe de scotöm bergamàsch ==

  • Corina e Bosòcc per i dò ram de la famèa Griti de Alzà;
  • S-ciupì per i Manzù de la Al Piana 'n Róncola.
  • Dato per öna famèa de Ròta Grasiùs de Mapèl dal nòm de ün antenàt che l'se ciamàa Deodato.
  • Castelècc per öna famèa de Castèi de Barsana.
  • Cóce per öna famèa de Tasca de Mapèl.
  • Giardinér per öna famèa de Ròta de Almèn.
  • Cochì per per öna famèa de Masolé de Selì Ólt a Sant Imbù.
⇒ Lum. uc..

== Esèmpi de scurmagna di Quater Pruinc ==

Alter scurmagn lumbard

⇒ Lum. uc..

I riun de Vares

  • A Masnagh se ciamen bindelit.
  • A Velaa se ciamen crü.
  • A Madona del Munt se ciamen giüdee.
  • A la Rasa se ciamen bech.
  • A Biüm de Sura se ciamen cavalasc.
  • A Biüm de Sota se ciamen ravisciat o legurat.
  • A Bost se ciamen mazzasant.
  • A Giübian se ciamen sarunat.
  • A Casben se ciamen spazzapulee.
  • A Cudelagh se ciamen scalzacan o ranat.
  • A la Schirana se ciamen pessat.
  • A San Fermu se ciamen penasca.
  • A Lissagh se ciamen arian.
  • A Bubiaa se ciamen tacul o viran.
  • A Calcinaa se ciamen taculit.
  • A Val Ulona se ciamen lavandee.
  • A Bigiöger se ciamen senza cuscienza o quaranta matoch.
  • A Cartabia se ciamen gussuni.
  • A Sant Ambrös se ciamen scartuzzit.


(funt: I nost paroll - Parolario bosino).

Lech e i sò riun

In leteradüra

In de la leteradüra lumbarda a gh'em 'na spiegaziun in quartinn d'una scurmagna familiar del pueta büstoch Gaitan Crespi.

RISPOSTA AL PITTOR VESPASIAN BIGNAMM, CH'EL ME DOMANDA COSSA VŒUR DÌ QUELL LEGORIN CHE GH'HOO ATTACCH AL MÈ COGNOMM DE CRESPI.

Per sodisfà la toa curiositaa
car el mè Vespasian, te disaroo,
che el Legorin che gh'hoo dedree impastaa
al nomm, l'è on'invenzion de gent de coo,

perchè lu el var tant quant var el Battista
adree al Giovann, che con sta distinzion
no 'l se confond con quell Evangelista.
Ma adess vegnemm al fond de la question.

El scepp di Cresp de Bust, l'è vecc, stravecc;
e la Storia la dis che l'han pientaa
i nost Roman, quand s'hin miss a tecc
in mezz al brugh de sta localitaa.

Da quell temp là vegnend al dì d'incœu,
hin cressuu tant sti Cresp, che s'è dovuu,
per no fà confusion tra fiœu con fiœu,
dà on soranomm: e quest l'è succeduu

in del mila. A segonda del mestee,
l'abilitaa de vun, o on quai difett
del corp o del caratter, hann traa in pee
i Crespi Pôr, Reghizz, Zilin, Morett,

Masin, Mariott, Robert, Santin, Faccin
Cordafina, Tengin, Ghisald, Falcian,
Redolf, Bolin, Pentin, Vanin, Zoppin,
Baganin, Formighin, Perell, Forlan;

e alla famiglia mia de mì gh'han daa
el nomm de Legorin, soo nò 'l perchè.
In sta sfilza de gent ch'hoo nominaa,
gh'è staa di talenton, di tapp e on re;

monegh, pret, avocatt, dottor, feree,
cicolattee, guerrier, tollee, pittor,
legnamee, prestinee, fraa, fondeghee,
letterati, poëtta e tessidor.

Gh'è staa quai vun che inscì per fà el depù,
l'ha giontaa al nomm on quart de nobiltaa,
con tant de stemma, in dove gh'han miss su
i Cresp e on can che boha in mezz a on praa.

Adess vedend che in tutt sta gent no gh'era
on cojonscell d'on Crespi cavalier,
han pensaa de casciamm mì in la crosera;
ma almanca vess on poo pussee sincer.

Fa nò de comliment, damm del tappon,
magara anca de l'oca o del porscell.
Però tì pussee fin e margniffon,
salvand la cavra e i verz, inscì bell bell,

cont el tò solit bon umor, scherzand,
e fasendela propi de bon fiœu,
t'hee preferii dimm cavall jer, schivand
la fadiga de dimm asen incœu.

Scumagne ludesane

  • I abitànt dal bass ludesàn i erun ciamàd Magòt dai piasentìn. Par che in passàd la gota l'era una malatìa miga rara a nord del Po. L'ingrussamént d'le gandule d'la tiròide el dipendeva da la mancansa de iodi ind l'acqua che buevun.
  • I fumbiés, i cudugnìn e quei de Brembi vegnevun anca ciamàd Gialdón par el culùr de la pel. L'era facil par un paisàn malàss de pelagra, suratüt par el mangià a bas de melga: la pulenta l'era de spess l'unich piàt cunsümàd ind una giurnada.
  • I piasentìn i vegnevun ciamàd dai abitànt del bass ludesàn Pess Gat, pess cunsideràd stüpid e de poca qualità. El pess gat l'è un pess d'urigin americana, purtàd in Italia a la fin dal 1800 e alevàd specialmént ind el nord de l'Emilia.
  • I abitànt de Lod i en i Bagiàn, ma anca i Malcagadi.
  • I casalìn i en i Mat o anca i Pesca lüna. Quela dei Pesca lüna l'è una scumagna nassüda dopu che d'i cariba i evun truàd dü persunàg un po' imbariàgh che una sira i cercheun de pescà 'na furma de grana ind el Brembiöl: la furma l'era in realtà el riflèss de la lüna piena ins le acque dal canàl.
  • I artegnìn e i malerìn i en i Lador.
  • I artegnìn i en anca i Assassìn insì 'me quei de Grafgnana che i gh'han anca la scumagna de Sgrafignanìn, prubabilmént par sumijansa. Quela dei artegnìn assassin, l'è prubabilmént una scumagna ligada a fat de sangu tra i Trivulzio de Artegn e gli Scotti de Fumbi[5].
  • Quei de Sel i en i Prevòst de molta parchè i gh'evun miga el pret, invece quei de la frassión Müssàn i en i Mangia musche.
  • Quei de Paü i en i Becamòrt.
  • I dü Corn i gh'han la scumagna de Nadròt.
  • Quei de Guardamèi i en le Oche.
  • Quei de Massaléngh i en i Papón, invece quei de Marüd i en famùs cume Facia de tola.
  • I cassimanìn i en i Ucón, parchè un temp ind al paés gh'erun d'i grand alevamént de oche.
  • Quei de Cervignàn i en i Salta Foss, parchè i andevun a sgrafignà l'erba ind i prà.
  • Quei de San Zenón i en i Gussatón, par el stess mutìu d'i Magòt.
  • Quei de Mignè, frasión de Sel, i en i Màrter, perchè i sant patròn del paés i èn dü màrter, San Péder e San Pàul.
  • Quei de Sena i en i Pucia Sarache: in sü la faciada de la cesa dal paes gh'è 'na scultüra de pedra a furma de pess. L'è prubabilment un sinonim de paulot, basabancon o sciüsciamanüber.

Scormagne cremasche

  • Bagnol (Ladre o Raner): in de la cesa de San Steu, in duna pitüra, un antista par ciapà in gir quei de Bagnol l'ha disegnà un gamber in sü duna bandera.
  • Camisaa (Mischerpu)
  • Campagnola (Tri nuei “More-gratacui-campanei”)
  • Capergnanica (Remulas)
  • Capralba (Cavru)
  • Casaal (Sumarù)
  • Casalett C. (Aucatt)
  • Cef (Chei da Cef i mangia pà e nef)
  • Crema (Schiti e Brusa Crist)
  • Fiesc (Strepa l’rist)
  • Gatuli (Passutei)
  • Isaa (Satt o Sacc)
  • Madignaa (Gamber)
  • Mucc (Sasetì)
  • Muntoden (Gusetu)
  • Muscasa (Taa)
  • Fanengh (Sberr)
  • Umbriaa (Pelabrocc)
  • Palas (Figù da Palas)
  • Pandì (Chei dai Mèla... franch)
  • Paserera (Soche)
  • Pianenc (Mursei.. de pan)
  • Pieraniga (Melgasett)
  • Risench (Pulentine)
  • Riultèla (Cagnott)
  • Riultèlina (Pesset o Pesì)
  • Riolta Grasa (I marei)
  • Rumaneng (Gatt o Gacc)
  • Luvrit (Pesa azit; I va sòta l'asen a scodes la sit)
  • Rubiaa (Marturei; Funtanì)
  • San Bernardi (Raanei)
  • Santamarea (Laabulete)
  • Salvirola (Barbei)
  • Scanabo (Pissu)
  • Sergnaa (Ache marse)
  • Turli (Strurli)
  • Trescur (Tamburù): el pöd riferiss a gent che la fà dal fracass o a l'orghen Serassi, register antigh dal tambür.
  • Trigol (Strepa isigul; I gha fat bef l’oca n’del fiasc)
  • Aià (Pamoi)
  • Vailat (Curdete)
  • Sapell (Scagnei)

Riferiment dal "Archivi del Cremasco de Marco G. Migliorini" [6]

Riferimént

Bibliugrafìa

Ligam in sü la red

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.

Chrome
Wikiwand for Chrome
Edge
Wikiwand for Edge
Firefox
Wikiwand for Firefox