Unsu

Ùnsu (ascì ciamàu in zenese Ònso o Onsu, in italian Onzo, in urmeàscu Unzu^[4]) l'è 'n cumün ch'u se tröva inta Pruvinsa de Savuna e u gh'à 219 abitanti (dàtti agiurnài au 2019).

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

Unsu cumün
Unsu – Veduta A ca' cumünàle de Ùnsu
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Savuna
Aministraçión
Scìndico	Sandro Piccardo (lista sivica "Onzo Rinnovare per il futuro") da-o 10-6-2024
Dæta de instituçión	1861
Teritöio
Coordinæ:	44°04′12.37″N 8°03′17.81″E44°04′12.37″N, 8°03′17.81″E (Unsu)
Altitùdine	410 m s.l.m.
Superfìcce	8,23 km²
Abitanti	219[1] (30-6-2019)
Denscitæ	26,61 ab./km²
Comùn confinanti	Âguglia (IM), Casanöva, Castergiancu, Naxin, Utuvé, Ransu (IM), Vendùn
Âtre informaçioìn
CAP	17030
Prefìsso	0182
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009043
Cod. cadastrâ	G076
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàtica	zöna E, 2 229 GG[3]
Sànto patrón	San Martin de Tours
Giórno festîvo	11 nuvembre
Cartògrafîa
Unsu
Unsu – Mappa Pusisiun du cumün de Ùnsu inta pruvinsa de Savùna
Scîto instituçionâle

Geugrafìa

Vista du làgu de Menezzu

U territòiu de Ùnsu u l'è scitüau in ta meddia valà de l'Aroscia, se tröva a 410 m in sce u livellu du mâ, in te u versante meridiunale du munte de Castel'Èrmu, ascì dìtu "Pezu Grànde" (1092 m). Se cunfurma cumme cumün sparsu: u prinsipale sentru stòicu l'è in te l'agglumeràu de Capitulu ("Capìtu" ascì, intu dialettu lucàle).

Vixin a u sentru abitàu de Menezzu u l'è présènte in bàcin artifisiale, a quaxi 600 m in sce u livellu du mà, ben ben frequentàu pe turismu e pesca spurtiva, funsiùna ascì pé riserva idrica pe inaivà i campi da zona.

Cunfin

U teritòiu de Ùnsu u cunfìna a Nord cun Naxin, a nord est cun Castergiancu, a levante u cunfìna cun Utuvé e Vendùn, mèntre a sud cun Casanöva, a punente invece cun Âguglia (IM) e Ransu (IM).

Frasiùi

I nuclei custitutìvi du cumün de Ùnsu i sùn U Capìttu, A Costa, Menezzu, Ponteruttu, Va(r)avu de Survan e Va(r)avu Suttan.^[5]

Cun ste chi u teritòiu cumünàle u và a cruvì 8,23 chilometri quàddri (km²) tutàli.

Stòia

U cumün de Unsu u vegne mensciunàu pé a primma vòtta inte l'ànnu 1000, zà inseìu inti dumini de Bunifassiu du Vastu, u l'acquista impurtansa sutta ai marchesi de Clavesana, custrutùi du castéllu lucàle. Saiàn sti chi a infeudà i Cepolla de Arbenga, poi padrui ascì de àtre lucalitài vixìne, cumme Àutu e Cravaüna. U numme i deiveéa dunca da Onze ("unze"), scicumme che u l'éa u cumün nüméu unze a furmà u cuntàdu sutta au duminiu di Clavesana.^[6]

A partì dau 1393 u feudu lucàle u vegne vendüu dai marchesi a a Repübbrica de Zena, pé cangià duminasiùn intu 1402, cun l'arìvu di Del Carretto de Finà, che poi i vendàn u paìse au Marchesàu de Süccaellu. U duminiu in sce Unsu di Del Carretto u nu düa, perché a Repübbrica Zenese a catta turna u feudu, inseéndulu sutta a giurisdisiùn da Cêve, intu 1581. U duminiu Zenese u nu u pòrta a gròssi vantàggi pé a pupulasiùn lucàle, che dunca a decidde de autuguvernàse, pagandu esattamente e palànche versàe dai zenesi pé pià u feudu dai marchesi de Süccaellu.

Inte stu mòddu Ùnsu u se pruclàma libéa cumüna, tantu che u vegne firmàu in grùppu de editti, dunde u paìse u cumpaìsce cumme Repübbrica de Ùnsu.^[7] Düante stu periudu chi i nu mancan i forti cuntatti cun u capitanàu cevése, grassie ai consoli lucàli, scicumme che l'aministrasiùn giudissiària a rèsta in màn ai zenesi, chi dumandan dunca 200 scüddi pé ànnu. A duminasiùn demucratica autonoma a düa pé quaxi dui seculi, fin a l'arìvu de e truppe fransesi guidàe da Napuleùn Bunaparte.^[8] Cun a furmasiùn da növa Repübbrica Ligüe u fenisce inta giurisdissiùn da Sènta, cun capitàle Arbenga, divenèndu sede du cantùn lucàle, cumprendente ascì i cumüi vixin (Vendùn, Pûi, Basé(r)ega, Ce(r)érsa, Âguglia e Salìn), cun quarchedün de quésti ch'u pàssa au cantun de Rànsu.

Stu chi u vegne poi destaccàu da l'àia ingàuna, pé entrà a fa parte da giurisdisiùn de Inéia, fin a l'Impeu Fransese, quandu u teritòiu lucàle u vegne purtàu sutta au Dipartimentu de Muntenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu inta pruvinsa de Arbenga, poi de Savùna. Doppu u segundu cunflittu a và a fà parte da Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e u 2008 u l'ha fau parte da Comunitài muntàna Ingauna e, fin au 2011 de quella du Punente Savunese, quande sti enti chi i sun stài suprèssi.

Abitanti

Evulusiùn demugràfica

Abitanti censìi^[9]

Minuànse furèste

Segundu u ISTAT, au 31 de dixembre du 2014, a Ùnsu i ghe sun 21 rexidenti furèsti.

Cugnòmmi ciü difuzi

I cugnommi ciü difuzi a Unsu i sun: Vignola, Ferrari, Arnaldi, Bronda e Gagliolo.^[10]

Pòsti de interesse

Gexa de San Martin

Architetüe Religiùse

A livéllu religiùsu Unsu u fà parte da diocexi de Arbenga e Impéia, u g'ha ina sula parocchia ch'a cröve tüttu u cumün.

• Gexa paruchiàle de San Martin inta lucalitài du Capìttu. Cun furme ba(r)ocche, a conserva due stàtue de l'artista zenese Anton Maria Maragliano.

• Capeletta de San Calôce(r)u in sce a vétta de Castél'Ermu, ai cunfin amministratìvi cun Vendùn.

• Capeletta da Madonna de e Grassie vixin au lagu de Menezzu, in te l'umònima lucalitai.

Architetüe militari

• Rèsti du castellu di Clavesana surva a lucalitài du Capìttu. U serviva cumme pustasiùn difensciva, grassie ascì a e dui tùri, a primma a bàze reunda e a segunda öttagunale.

Ecunumìa

Se baza prinsipalmènte in sce l'ativitài agricula, cun prudusiùn de vin e öiu, nu mancan poi e castagne e i prudotti caseari (derivai da l'alevamèntu du bestiamme)

Cultüa

Dialettu de Ùnsu

U mèximu argumentu in detaiu: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu a Unsu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.

Moddi de dì

«Sempre a ciòn»

Stu chi u l'è in di mòddi de dì tipici de Unsu, u vö dì andà velùxe, scimile au dìtu italian "andare a tavoletta", dunde peò se duvéa u termine "ciòn", che u l'è de derivasiùn imperiese, e u se tradüxe cun l'arbenganese "ciòddu" (ciöo in zenese).

Feste e fée

• Festa de San Martin: a prinsipale festa du paìse a se tegne pé festezà u santu du paìse, cun a celebrasiùn religiùsa e a prucesciùn pé e vie du burgu.

• Festa da Madonna da Misericòrdia, urganisà da paròcchia, cun a celebrasiùn religiùsa inta capeletta da Madonna de Grassie. Düante sta manifestasiùn, ch'a se tegne au mése de màrsu inte tütte e ca' de Unsu u vegne sézu in lumìn, dìtu ascì balunéttu, tradisiùn ascì riscuntrà a Vendun, vistu che a capeletta a se tröva ai cunfin ascì cun stu cumün chi.^[11]

Aministrasiùn

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega	Nòtte
17 zügnu 1985	18 mazzu 1990	Stefano Chiappe	Demucrassia Cristiana	Scendegu
18 mazzu 1990	24 avrì 1995	Sandro Piccardo	Indipendènte	Scendegu
24 avrì 1995	14 zügnu 1999	Sandro Piccardo	Indipendènte	Scendegu
14 zügnu 1999	14 zügnu 2004	Gianfilippo Sassi	lista sivica	Scendegu
14 zügnu 2004	8 zügnu 2009	Gianfilippo Sassi	lista civica	Scendegu
8 zügnu 2009	26 mazzu 2014	Marina Casa	Per il nostro paese (lista sivica)	Scendegu
26 mazzu 2014	27 mazzu 2019	Alessandro Bottello	Onzo vive (lista sivica)	Scendegu
27 mazzu 2019	10 zügnu 2024	Alessandro Bottello	Onzo c'è continuità e futuro (lista sivica)	Scendegu
10 zügnu 2024	in càrega	Alessandro Bottello	Onzo Rinnovare per il futuro (lista sivica)	Scendegu

Vie de Cumünicasiùn

U teritòiu de Unsu u l'è traversàu da a Stradda Pruvinsàle 35, che culega u paìse cun Vendun e Arnascu, mèntre a gh'è ascì a Stradda Pruvinsàle 20, che a permette u culegamentu stradale fra A Còsta e Ponteruttu, passàndu pé Utuvé a sud du paìse. A Stradda Pruvinsàle 78 a culéga Unsu cun a pruvinsa de Impéia, rivàndu aa Costa de Base(r)ega, frasiùn de Rànsu.

Nòtte

1. Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente au 30 de zügnu du 2019.
2. Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
3. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
4. (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
5. (IT) Statüu cumünàle de Ùnsu (PDF), in sce dait.interno.gov.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
6. (IT) Pruvinsa de Savùna, scheda du cumün de Ùnsu, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
7. (IT) A stòia de Unsu, in sce francobampi.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
8. (IT) U cumün de Unsu, Siusa, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
9. Statìstiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsultàu u 30-12-2023.
10. (IT) I cugnòmmi ciü difuzi cumüne pé cumüne, Ùnsu, in sce cognomix.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
11. (IT) Unsu u festézza a Madonna cun i tipici "balunétti", in sce albengacorsara.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.

Àtri prugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Unsu