Buzalla
comûne italiàn From Wikipedia, the free encyclopedia
Buzàlla (Busalla in italiàn) o l'é 'n comùn lìgure de 5.126 abitànti[1] inta çitæ metropolitànn-a de Zêna.
ZE |
Sta pàgina a l'é scrîta in zenéize |
| Buzalla comùn | ||
|---|---|---|
| ||
 Panoràmma de Buzàlla
| ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Ligùria
| |
| Çitæ metropolitann-a |  Zêna
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Loris Maieron (lìsta çìvica de çéntro-drîta "Insieme per Busalla") da-o 26-5-2014 (3º mandòu da-o 10-6-2024) | |
| Dæta de instituçión | 1861 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°34′15.76″N 8°56′43.24″E | |
| Altitùdine | 358 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 17,06 km² | |
| Abitanti | 5 126[1] (31-10-2023) | |
| Denscitæ | 300,47 ab./km² | |
| Fraçioìn | Bastîa, Camàrsa, Inagea, Oivê, Saissêua, Semìn, Vidónn-i | |
| Comùn confinanti | A Crôxe, Fiacón (AL), L'Îzoa do Cantón, Mignànego, Obbia, Rónco, Savignón | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 16012 | |
| Prefìsso | 010 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 010006 | |
| Cod. cadastrâ | B282 | |
| Targa | GE | |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna E, 2 458 GG[3] | |
| Nomme abitanti | Buzaléixi | |
| Sànto patrón | Santìscimo Nómme de Marîa | |
| Giórno festîvo | 12 de setenbre | |
| Cartògrafîa | ||
  Buzalla | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
Bûzàlla a se trêuva inta valle do Screivia in scî mónti de l'Apenìn Lìgure.
Premissa: Ancón ancheu no se sa de dond'o ne vén o nómme "Buzàlla". A vôxe ciù acreditâ a l'é quella ch'o ne vén da-i "Bûzi", avalamenti e fòsse into létto do Scréivia. O popolìn o crédde, in càngio, chò-u nómme o ne vén da "bruzàlla" a caxón do fæto che inta sò stöia o pàize o l'è stæto de spesso sachezòu e bruxòu da-i varri ezèrciti che pasâvan de chi.
Axinélle de stöia
Into contâ i fæti stòrichi ch'àn vìsto Buzàlla cómme protagonista no l'é giûsto scrîve, cómme dîva o Sciô Tachélla, "stöia de Buzàlla" ma "Buzàlla inta stöia". Sto pàize chi, cómme quæxi tûtti quelli da Scréivia, o gh'à e sò reixe inte l'etæ da prîa, e o lîga o sò nómme a quelli tanti camìn che metéivan in comunicaçión, atravèrso o sò teritöio, a costêa lìgure co-e cianûe do nòrd. I Români àn aprofitòu de ste antîghe "stradde da sâ" pe-e sò conquiste, e vò-u li nàsce, into 148 prìmma de Cristo, a Stradda de Postómia ch'a l'à continoòu a exìste, no sôlo cómme "stradda militâre" ma cómme "comerciâle" ascì, pe tûtto l'èrto Medioêvo, pò-u periodo di castélli e di fèodi inperiâli. Buzàlla, pi-â sò poxiçión de ùrtimo baluardo fra i teritöi feodâli e quelli da Repûblica de Zêna, a l'é stæta de lóngo tiâ drénto a tante goære de predomìnio locâle, a sò vòtta inspiræ da-i interèsci politichi di gréndi stâti eoropêi cómme a Fransa, a Spagna, l'Aostria, o ducàtto de Milàn e o Régno Sabàodo.
Ma tornémmo chi: i varri Scignôri, fòrti de investitûe inperiâli, êan de spésso in goæra fra de lô co-o fìn d'alargâ o sò dominio in sciô teritöio, perché ciù grande o l'êa questo e ciù stradde poéivan êse controlæ, stradde da-e quæ, co-o daçio, poéivan tiâghe fêua 'n bèllo goâgno, in mòddo léçito co-o fâ i corsæ inte goære, ò in mòddo mêno léçito cómme rapinatoî in ténpo de pâxe. Buzàlla a l'intra inta stöia pi-â primma vòtta co-o nómme de Buzallam, into 1192[4], inte 'n atto notarîle conservòu inte l'Archivio de Stâto Zenéize. Sto lóngo periodo, ch'o l'à tormentòu Buzàlla inte continoe goære de potêre e de confìn, o l'é arivòu a-o córmo quande o castéllo o l'é stæto caciòu zu into 1418[5][6]: o castéllo no l'àn mâi ciù tiòu tórna sciù.
A ògni mòddo Buzàlla a l'é sopravisciûa a-o castéllo, e co-o Rinasciménto a l'à avûo 'n çèrto benêse econòmico cómme pàize agricolo a despêto da scarscitæ de dötréi géneri alimentâri cómme o vìn e-e castagne; ma a poéiva contâ in sciâ produçión de fén che alôa o l'êa o mangiâ de béstie dêuviæ inti traspòrti. E pròpio a caxón de l'èrta domanda de foraggio e de âtra röba da mangiâ, fra Buzàlla e i pàixi de l'èrta Ponçéivia l'é comensòu 'na goæra in sciâ gestión di terén e di bòschi; e l'é pe questo che i governatoî di pòsti àn cercòu de métise d'acòrdio e védde de scistemâ 'na vòtta pe tûtte i confìn. Ma i animi no se són carmæ pe nìnte e ve pariâ stranio che ancón ancheu o fêugo o côa sott'a-a çénie e ògni tànto sccèupan ratelle e lîti... ma sôlo co-e carte bolæ... pe fortûnn-a!
Ma tornémmo a-a nòstra stöia: into 1725, Buzàlla a lé stæta vendûa a-a Repùblica de Zêna da-i Spìnoa e da dötréi Scignôri che gh'àivan a proprietæ do féodo con despæge quöte de posèsso. Into 1798 o Napolión o l'à scancelòu i fèodi e Buzàlla a l'é finîa inta Repùblica Françéize; chéito o Bonapàrte, o pàize o l'é diventòu pàrte do Régno de Sardégna de Savòia insémme a Zêna e a-a Ligùria. Ma rigoàrdo a-e stradde, quéste són stæte mêgioæ, prìmma fra tûtte a Stradda Rêgia fæta vèrso o 1821 da-o govèrno piemontéize; lóngo sta stradda vò-u li nasce 'na quantitæ de lucànde in graddo d'asciste i caratê, i mû, i cavalli, e de protézze a röba ch'a l'êa in scî câri. Dötræ de ste costruçioìn, a despêto di varri interventi pò-u càngio d'ûzo, móstran ancón ancheu a tipica architetûa cómme quélla che se védde inta fotografîa e ch'a l'é vixìn a Buzàlla.
Into 1853 l'é stæto finîo a lìnia feroviaria Zêna-Turìn co-a costruçión de unn-a de ciù lónghe galerîe, con colìsse dógge: a galerîa di Zôvi ch'a l'unisce o træto Buzàlla-Mignànego. De consegoénsa chi n'à ciù patîo inti quelli ténpi l'è stæto o tràfego in sce stradda ch'o s'ea ridûto sólo a quello locâle. Inta segónda meitæ do sécolo XIX, Buzàlla a l'é stæta caraterizâ da 'na notévole industrializaçión do sò teritöio, a ògni mòddo inte quelli ànni se védde ascì a nascita de tante ville de canpagna dêuviæ pi-â vilezatûa inta stæ da-a ricca borghexîa zenéize. L'indûstria da Valàdda e-e strutûe de vilézzo, coscì cómme e câze e i òrti da génte do pòsto, són riêscîi a convive benìscimo into tesciûo urbanìstico, contadìn e industriâle do pàize.
Co-o pasâ di anni Buzàlla ascì a l'à vìsto o fenòmeno di pendolæ: in mûggio de génte a l'à preferîo stâ inte 'n pòsto quêto cómme quello do pàize e spostâse tûtti i giórni p'andâ a travagiâ da 'n'âtra parte; i zenéixi no vegniàn ciù in canpagna inte ville ma se trasformiàn, con i rexidénti, in turisti in viâgio pòu móndo.
Evoluçión demografica
Abitanti censîi[7]
L'antiga caza da famiggia Poggi, vexìn a l'educandâto de Buzalla, a gh'a 'na targa in marmo donde gh'e scrito in italiàn: "Comune di Buzalla - Mandamento di Ronco - Provincia di Genova". A targa a l'é rilevante pe-o fæto che Buzalla a l'é scrita co-a zitta comme Zena e Zenéize.
Pe savéine de ciû in scia coltûa do pasòu de Buzalla, se peu leze 'na stöia publicâ chi in scia Wiki Vivagna.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
