cumüna italiana From Wikipedia, the free encyclopedia
San Bertumê[n. 1] (ascì San Bertumê au Mâ[n. 2] o San Bertumê du Sêrvu, San Bartolomeo al Mare in italian) a l'è ina cumüna in ta Pruvinsa de Inpeia, ch'a cunta 2 977 rexidenti (dâiti agiurnâi du 2024).
IN |
Sta pagina chi a l'è scrita in inpeiéśe |
San Bertumê cumüna | ||
---|---|---|
Vista du paiṡe de San Bertumê | ||
Localizaçión | ||
Stâto | Itàlia | |
Región | Liguria | |
Provìnsa | Imperia | |
Aministraçión | ||
Scìndico | Filippo Scola (lista sivica "Insieme da Zero a Mille") da-o 10-6-2024 | |
Dæta de instituçión | 1947 | |
Teritöio | ||
Coordinæ: | 43°55′40.16″N 8°06′08.06″E | |
Altitùdine | 26 m s.l.m. | |
Superfìcce | 10,85 km² | |
Abitanti | 2 977[1] (31-5-2024) | |
Denscitæ | 274,38 ab./km² | |
Fraçioìn | Ciàppa, Paiöa | |
Comùn confinanti | Andöa (SV), Sêrvu, U Castéllu (Diàn), A Maìna (Diàn), San Pê (Diàn), A Villa | |
Âtre informaçioìn | ||
CAP | 18016 | |
Prefìsso | 0183 | |
Fûzo oràrio | UTC+1 | |
Còdice ISTAT | 008052 | |
Cod. cadastrâ | H763 | |
Targa | IM | |
Cl. scìsmica | zöna 2 (sismicitæ media)[2] | |
Cl. climàtica | zöna C, 1 240 GG[3] | |
Nomme abitanti | de San Bertumé Spelâi (survanòmme[4]) | |
Sànto patrón | San Bertumê | |
Giórno festîvo | 24 aùstu | |
Cartògrafîa | ||
Puṡisiùn da cumüna de San Bertumê in ta Pruvinsa de Inpeia (Ineia/U Portu) | ||
Scîto instituçionâle | ||
Sitàe balneàre da Rivêa de Punente, San Bertumê a se tröva a 9 chilometri da Inpeia, in tu cunprensôiu du Gurfu de Diàn, assemme a âutre 6 cumüne (Sêrvu, A Maina de Dian, Dian Arentìn, Dian San Pê, U Castellu de Dian e A Villa). U mudernu abitâu u se colluca in ta fascia da costa, ucupàndu in'ârea de 11 km2, a l'estremitê de punente da Valâ du Steria.
A l'internu ghe sun ascì e frasiui de Paiöa e Ciappa, ciü e burgâe da Ruve, Puiö, Viali, Stêri, San Scimun, Richiéri, Fréschi, Servini e da Rocca.[8]
Poche e sun e testimunianse de l'etàe prerumana, difatti nu sun restâe trasse evidenti düante a duminasiun da tribù di Lìgüri Ingauni, che cuntrulavan u teritôiu cunpreṡu fra Ineja e Finâ. Se sa che generalmènte a bassa valâ du Steria a l'ea du tüttu spupulâ, sarvu quarche nücleu iṡulâu, vistu che se prefeîva luntanâse daa còsta pe méju cuntrulà e ṡone vixine.
Cun a vitôia di Rumai in si Cartagineṡi e e pupulasiui du punente (aleâe a velli), utegnüa grassie a l'asiun militâre du cònsole Lucio Emilio Paolo in tu 181 a.C., u növu municipium arbenganeṡe u sciòrbe ascì i teritôi vixini, in ti quali caṡṡe ascì San Bertumê.
Vegne cuncèssa a sitadinansa rumana ai abitanti du cunprensôiu da Giuliu Ceṡare, in te l'annu 45 a.C., che sun cuscì iscrîti aa tribù Probilia.
Sentru inpurtante du periudu ruman u l'ea a Ruve, dund'e dun stâite purtâe aa lüxe diferenti ruvine de st'epuca là, in pagus ligâu au presedente Locus Bormani, dedicâu a 'n'antiga divinitàe lìgüre, ciü arcüne tunbe e âutri resti de edifissi, cun tütta 'na séie de reperti de valù, aùa tütelâi e cunservâi.
Quand'u càṡṡe l'Inpeu Ruman u paìṡe u 'travèrsa in periudu de decadensa, invàṡu dai Vansali, fin a l'arìvu di Biṡantin, che dan in növu inpulsu a l'ecunumia e crean de furtificasiui in ta fascia custiera e in ti valichi muntani, inütili peò de frunte ai Lungubardi e ai Franchi, ch'i portan ascì chi u scistemma feudale.
In te l'annu 888 San Bertumê a vegne inseïa drentu au Cumitâu Arbenganéṡe, faxente parte da Marca Arduinica, 'ndandu in ta divixun de Dian. Segue pe questu e vicènde da sitàe vixina, quande du 1091 a mànca Adelaide de Suṡa e u feudu u vegne pïâu da Bonifacio del Vasto, capustipite di marcheṡi de Claveṡana.[9]
I pusedimenti da vàlle Steria i nu l'éan cunpletamente sutta u cuntròllu di marcheṡi, difatti sti chi i duxévan divìddela cun i muneghi du cunventu benedetin de l'Ìṡsua, ch'u l'axéva utegnüu ina quòtta de pusèssu dai predecesùi.
U 12 nuvenbre du 1172 u marcheṡe Bunifassiu I u sutuscrìve ina càrta cu i abitànti du gùrfu dianeṡe, cun a quâle a vegne cuncessa a lìbertàe aministratìva e giüdisiària.
Vint’anni dòppu u mèximu marcheṡe u strénṡe in aleânsa cun Ṡena: sta chi a prevedéva u rifurnimentu de trüppe, a pàttu de 'na prutesiun tenpestìva. A situasiun a se faxéva senpre ciü cuntruversa, cun quélla parte parte de duminiu sutta aa cumüna de Arbenga: pe rirolve se decidde, grassie aa nòmina de dui arbitri , eleṡüi du 1196, ch'i ricunusce u dirittu di arbenganeṡi de riséve e tàsce da parte da pupulasiun.
I patti i l'àn vìtta vìtta breve, scicumme che Arbenga a sédde, in tu 1198, i sòi pusedimènti ai Fràtti Uspedaliéi Gerüsulimitâi de San Giuàn.
A Andöa, in tu 1221, u möe Bunifassiu I, fâitu ch'u pòrta ae pruteste di dianeṡi, agiütâi da Arbenga, da tenpu in cunflittu cu i marcheṡi. L'ànnu ch'u végne, sti chi i pröva a atacà u castéllu de Sêrvu, ma aa fìn, cun l'interventu da Repübbrica de Ṡena, sun fursâi a retiâse. Cölli d'Arbenga i déve invêce pagà in tribütu de duxéntu libbre.
I rapòrti cuscì i diventan maniman senpre peṡṡu, ma a rende ancù ciü grâve a sistuasiun se ghe mette a gestiun di dumìni, cunscideâi ingestìbili. Aa presensa du parlamentu de Diàn, cu a rapreṡentansa de Guiffredo di Piovano (pudestàe), Utùn e Bunifassiu II Tagliaferro de Claveṡana i vende aa Repübbrica u teritôiu dianeṡe, cun âttu üfisiâle datâu l'8 de ṡügnu du 1228.
L'âttu, firmâu sensa u permessu de l'inperatù Fedeïgu II, u fa cumensà ina növa fàṡe de peṡanti inpuṡisiùi ecunomiche, tantu da Ṡena quantu da Arbenga, cu u véscu pruntu a inpugnâ e cuncesiùi fâite dai marcheṡi.
A sistuasiùn a turna a cangià cun l'uniun da caṡâ di Claveṡana cu quélla di Du Carettu, avegnüa in tu 1320. A sti chi u vegne ricunusciüu u cuntrollu da metàe du feudu de Sêrvu, mentre a restante parte a finìsce i màn ai Dôia, ch'i ereditan i pusedimenti da vàlle Steria, ina votta sparîi i cavaliêri de Rodi, duminatùi preedenti.
In tu 1349 se rîva a 'n acòrdiu cu a Repübbrica, pacessiun da metàe du Sêrvu, au quâle u ne segue ascì in âutru. Cun st'ürtimu se riscàtta püe a cuncesiun utegnüa in tu 1331, da Cassan di Dôia. A duminasiun ṡeneṡe a cumensa a-i 25 setenbre du mèximu ànnu, destinâ a düâ fin au Settesentu.
A picenina cumünitàe de San Bertumê, in ti seculi de duminasiun, a l'éa baṡâ in s'in ecunumîa agricula (fìghe, agrümmi, uìve, vîi), prinsipalmente longu a fàsccia da còsta.
Aministrativamente u puré pulìticu u l'éa ligâu au mandamentu du Sêrvu, cun in cunséju de 48 menbri, rifeîu ae càuṡe sivìli. Pe cölle penâli a deciṡiun a riguardàva u pudestàe du Portu.
Rilevânti, in tu Sinquesentu, l'incursiui di piràtti barbaéschi, ch'i l'axeva atacâu u castéllu serveṡe ai 21 de maṡṡu du 1557. U peìgu rapreṡentâu u se trasfurma in mutìvu de lìte fra e due cumünitàe, vistu che cölli du paiṡe s'éan refüâi de furnì di sodi e òmmi pariparasiun di danni.
Sücescivamente, cu e invaṡsiùi di bàrbai aturnu aa fìn du séculu a cumünitàe a decidde de tià sciü ina tûre de difeṡa e de cuntròllu da fàsscia da còsta, curispundente a cöllu ch'aù u l'è u bastiùn de Santa Maïa.
Prusegue intantu u sfrütamentu de curtivasiùi da vàlle du Steria da parte de gràndi famîe ṡeneṡi, ch'i speàvan de ricavà inpurtanti guàgnni. Cun a metàe du Setesentu a rìva l'ucupasiùn de trüppe sàrde, a partì dau 1746, ch'a porta San Bertumê in ta giüriṡdisiun cantunâle du Sêrvu, in tu cumisariâu arbenganeṡe. Figüa de riliêvu u pudestàe Tiberiu Lascaris, respunsabile du cunprensôiu dianeṡe.
A seguitu de l'invaxun du teritôiu lìgüre da parte di rivulusiunàri franseṡi, datâ du 1794, gh'è stâitu in forte cangiamentu aministrativu, tantu che sutta aa Repübbrica Ligüre se mudifican i urdinamenti du Sêrvu, destacàndu San Bertumê, Ciàppa e Pairöa dae âutre vìlle, a furmâ ina cumüna indipendente.
Vegne creâu alùa u cantun du Sêrvu, reṡüu da quattru menbri, numinâi dai diferenti münicipi. Cun l'anesciun a l'Inpeu Franseṡe, San Bertumê u finisce drentu au Dipartimentu de Muntenötte, pe poi, ina vòtta caüttu, entrâ in tu Regnu de Sardegna.
Inisialmente sutta a divixun de Nissa, poi in ta pruvinsa du Pòrtu, da quande, in tu 1860 a l'avegne a cesiùn du teritôiu nisardu aa Fransa. Danegiâu dau teramòttu de Diàn du 1887, vegghe fra e âutre côse a distrusiun da cà cumünâle, u sfundamentu du teitu da paruchiâle e a distrusiun de l'uatôiu ascì.
Cu u decrêtu nümeu 2769 du 1923 a se stabilìsce a supresciùn da cumüna, acurpà a quélla da Maìna de Dian.[10] Segue, dui ànni dòppu u decrêtu 1533 du 1925, ch'u pòrta au pasaggiu da cumünitàe sutta au Sêrvu.[11]
Au 1947 a cumüna a riṡulta turna indipendente, cu u nòmme de San Bertumê du Sêrvu, mèntre au dì de ancöi, u nomme u l'è cangiâu in San Bertumê au Mâ, denuminasiun üfisiâle a partì dau 1968.[12][13]
Abitanti censî[14]
Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2019, i sitadìn furèsti a San Bertumê i sun 381.
L'ecunumia de San Bertumê a l'è ligâ da di seculi a l'agricultüa, e pa ciü parte aa curtivasiun de auìve, tantu che gh'è destinâ in esteṡa süperficie. In tu teritôiu da cumüna funsiunan ascì tréi gumbi, mentre sun difüṡe ascì e vìggne e menu preṡenti e curtivasiùi de sciùe e i orti. Se in tu setû segundâiu truvammu arcüne inpreṡe edilissie, ben ciü ṡvilüpâu u l'è cöllu tersiâiu, fra cumerciu e servissi. Du dòppu guèra San Bertumê a l'è veggnüa ina lucalitàe türistica, tantu che d'in ànnu in ànnu e sun crescciüe e strutüe di arberghi e scimili, cumme ascì i campeggi.[24]
A San Bertumê u se parla in dialettu de stanpu inpeiéṡe (léngua lìgüre) clascificâu in tu grùppu de sentru-punènte, scimile a cöllu di paiṡi d'in gîu, cumme Sêrvu. A ogni moddu ghe sun de diferense fra ina parte e l'autra da cumüna, in carateristica preṡenpiu da frasiun de Ciappa a prununsia ciü evidente da r nu vibrante fra due vucâle (auìva prununsiâu cumme aur̂ìva)[25] , cuscì cumme u mantegnì du son [ʎ], scrìtu cun -gl-[26] , mentre ina diferente manéa de custrusiùn de serte furme verbâli a se riscuntra a Paiöa, dunde e terminasiui in -âu l'an lasciâu u pòstu a -ó (ustinó e nu ustinâu)[27] Carateristica ciü generâle da parlâ a l'è pöi a velariṡasiun da a tònica, ch'a porta a 'na prununsia ciü serâ ([ɑ], tendente versu [ɔ]) e a vegne marcâ cumme -â-.[28]
Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
---|---|---|---|---|---|
26 ṡüggnu 1985 | 28 maṡṡu 1990 | Gerolamo Ardoino | Partito Socialista Italiano | Scìndicu | |
19 ṡüggnu 1990 | 12 febbraio 1994 | Gerolamo Ardoino | Indipendente | Scìndicu | |
16 frevâ 1994 | 24 arvì 1995 | Rosanna Brun | Partito Democratico della Sinistra | Scìndicu | |
24 arvì 1995 | 14 ṡüggnu 1999 | Rosanna Brun | lista sivica | Scìndicu | |
14 ṡüggnu 1999 | 14 ṡüggnu 2004 | Rosanna Brun | lista sivica | Scìndicu | |
14 ṡüggnu 2004 | 8 ṡüggnu 2009 | Adriano Ragni | lista sivica de sentru-drìta | Scìndicu | |
8 ṡüggnu 2009 | 26 maṡṡu 2014 | Adriano Ragni | lista sivica de sentru-drìta | Scìndicu | |
26 maṡṡu 2014 | 26 maṡṡu 2019 | Valerio Urso | Il tuo paese (lista sivica de sentru-drìta) |
Scìndicu | |
27 maṡṡu 2019 | 10 ṡüggnu 2024 | Valerio Urso | Il tuo paese (lista sivica de sentru-drìta) |
Scìndicu | |
10 ṡüggnu 2024 | in càrega | Filippo Scola | Insieme da zero a mille (lista sivica) |
Scìndicu |
U teritôiu cumünàle de San Bertumê u l'è traversâu daa Stradda Statâle 1 Aurelia, ch'a permette u culegamentu cun Sêrvu a levante e cun Diàn a punente. A culegà a maìna cun l'entrutèra a gh'è fina a Stradda Pruvinsâle 34 Villa Faràudi-Tuvu, ch'a passa d'in ta frasiun de Paiöa ascì. In ciü a San Bertumê a se tröva ina sciurtîa de l'Autustradda A10 Ṡena-Vintimïa, ch'a funsiuna ascì pi paiṡi d'in gîu.
San Bertumê u l'axéva ina stasiun in sa Feruvîa Ṡena-Vintimïa au servissiu ascì da cumüna de Sêrvu, pe sta mutivasiùn chi ciamâ de Sêrvu-San Bertumê. A fermâ a l'è stâita serâ in tu 2016 pe l'ativasiun du növu traciâu a dui binari fra Andöa e San Luensu au Mâ.[30]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.