Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Dominicaanse Rippubliek | |||
| |||
|
| |||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | Spaons | ||
| Huidsjtad | Santo Domingo | ||
| Sjtaotsvörm | rippubliek | ||
| Sjtaotshoof (lies) | Luis Abinader | ||
| vice-president | Raquel Peña de Antuña | ||
| [[{{{titelhoofregering1}}}]] | {{{naomhoofregering1}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering2}}}]] | {{{naomhoofregering2}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering3}}}]] | {{{naomhoofregering3}}} | ||
| Religie | {{{religie}}} | ||
| Opperflaakde – % water |
48.442 km² 0,7% | ||
| Inwoeners – Deechde: |
9.980.243 (2015) 197/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | Dominicaanse peso (DOP) | ||
| Tiedzaone | UTC -4 | ||
| Nationale fiesdaag | 27 februari | ||
| Vouksleed | Himno Nacional de la Republica Dominicana, | ||
| Web | Code | Tel. | .do | DOM | +1[1] | ||
De Dominicaanse Rippubliek (officieel: República Dominicana) is e land in 't Caribisch gebeed, op 't eiland Hispaniola (eint vaan de Groete Antille), grenzend aon Haïti. Hoofstad en groetste stad is Santo Domingo, aander stei zien Santiago de los Caballeros, San Pedro de Macorís en La Romana. In tegestèlling tot naoberland Haïti, meh zjus wie 't kortbij Cuba en Puerto Rico, heet 't land 'n Iberische (Spaonssprekende) cultuur en 'n gooddeils gemingde bevolking. Me moot de Dominicaanse Rippubliek neet doorein hole mèt de eilandnatie Dominica (op de Klein Antille).
Bestuurleke indeiling
De Dominicaanse Rippubliek is verdeild in 31 provincies en e nationaol distrik, boe de hoofstad in ligk. De provincies (hoofstei tösse häökskes) zien de volgende:
|
|
|
Fysische geografie
De Dominicaanse Rippubliek, die zoe'n twiedaarde vaan 't eiland Hispaniola innump, is oongeveer zoe groet wie Nederland en Vlaondere same. 't Land ligk, same mèt Haïti, gooddeils op de Gonâve-microplaot; zoewel de noordeleke es de zuideleke breuklijn vaan die plaat loupe door 't land en kinne vaan tied tot tied zwoer eerdsjöddele veroerzake. In 't weste vaan 't land ligk de Cordillera Central, die tot euver de grens doorlöp. Dit is 't hoegste gebergde in gans 't Caribisch gebeed. De Pico Duarte is mèt 3098 meter d'n hoegste berg vaan 't land en ouch d'n hoegste vaan alle Caribische eilen. 't Liegste punt vaan 't land ligk neet aon zie, meh aon 't Enriquillomeer in 't zuie vaan 't land, op 46 meter oonder zieniveau. De groetste drei eilen, allemaol aon de zuidkös, zien Saona, Beata en Catalina. In 't noordooste ligk 't sjiereiland Samaná. Groete revere zien de Jimaní, de Río Yaque del Norte, de Río Jamao del Norte, de Río Isabela en de Ozama.
Klimaot
De Dominicaanse Rippubliek heet e tropisch zieklimaot, mèt hoeg, meh neet extreem hoeg, temperature gans 't jaor door. De gemiddelde temperatuur gans 't jaor is 25°C; in 't hoegland is dat väöl lieger, in 't zuielek liegland is dat hoeger. 't Noordelek liegland is nater en keulder, door de passaotwin die gans 't jaor door oet noordoosteleke riechting vaanaof de Atlantische Oceaon aonwejje. 't Land ligk in 't Orkaantrajek en krijg daodoor es regel in 't naojaor te make mèt hel tropische störmwin.
Natuur en milieu
Groete deile vaan 't land zien nog rouw en dunbevolk; dao vint me versjèllende nationaol parke. 't Groetste is 't Nationaol Park José del Carmen Ramírez, aander parke zien 't Nationaol Park Los Haitises, 't Oostelek Nationaol Park, 't Nationaol Park Sierra de Baoruco en 't Nationaol Park Jaragua.[2] 't Land kint 290 vogelsoorte, boevaan 'rs 29 endemisch zien (dao-oonder zien ouch endemische soorte op gans Hispaniola mètgetèld), zoewie 34 zoogdiere (ziezoogdiere mètgerekend; oonder de op land levende soorte zien boete vleermuis ouch knaagdiere en spitsmuis). 't Land heet e groet milieuprobleem in de plaots Bajos de Haina, neet wied vaan Santo Domingo, boe e bedrief veur de verwèrking vaan batterije veur zwoer loedvergifteging heet gezörg. Sinds 2008 is me bezeg aon de sanering vaan 't gebeed.
Cultuur en demografie
De inwoeners vaan de Dominicaanse Rippebliek weure Dominicaone geneump; dao kinne ouch de inwoeners vaan Dominica mèt weure gemeind, of 'n kloesterorde.
Etnische gróppe
'n Groete mierderheid vaan de Dominicaone, 73% um perceis te zien, is vaan gemingde raciaolen aofkóms. De gróp besteit veural oet Kaukasische en Afrikaanse componinte, meh väöl Dominicaone höbbe ouch Indiaons blood. Minstes 15% vaan de bevolking stamp veur e significant deil vaan de Taíno's (de inheimse bevolking vaan de Antille veur de kóms vaan de blaanke) aof. Echte Indiaone gief 't evels allaank neet mie. Wijer is 16% vaan de bevolking blaank en 11% zwart, evels zelde zoonder gemingk blood. Väöl vaan de negers in de Dominicaanse Rippubliek zien etnische Haïtiaone.
Taol
De Dominicaanse Rippubliek is gooddeils eintaoleg Spaons. 't Dominicaans Spaons dialek, deil vaan 't groeter complex vaan Latiens-Amerikaans Spaonse dialekte, heet in de klaanklier euvereinkómste mèt veural aander dialekte oet 't noorde vaan Latiens Amerika, en vèlt in 't vocabulair op door 't gebruuk vaan versjèllende Taíno-wäörd. 't Taíno zelf is al iewe oetgestorve in 't land, meh ze leef, boete dees lienwäörd, ouch wijer in väöl toponieme. De Haïtiaanse gemeinsjap sprik Haïtiaans Creool, 'n creooltaol gebaseerd op 't Frans. Op Samaná is 'n klein Ingelstaolege gemeinsjap.[3]
Religie
Volges oonderzeuk naomes de UNHCR[4] is zoe'n 68,9% vaan de Dominicaanse bevolking nog roems-katholiek, 18,2% evangelisch, 10,6% neet-religieus en 2,3% aanders. Oonder die aandere zien oonder mie spiritiste en Mormone. Boeddhisme en Bahá'í zien mèt klein grupkes vertrooje, de gróppe moslims, joede en aonhengers vaan Chinese volksreligie zien extreem klein. De joedse gemeinsjap besteit oet Duitse en Oosteriekse joede die in 1938 veur de nazi's zien gevlöch en Sosúa höbbe gestiech.
Historie
Precolumbiaansen tied
De oersprunkeleke bewoeners vaan de Groete Antille waore, veur zoe wied me dat kin naogoon, de Ciboneys. Archeologische aonwiezinge geve aon tot zoe in de zevenden iew de Taíno's kaome binnevalle. Bij de Europese oontdèkking vaan Amerika waore zij wiedoet de dominante gróp op Hispaniola; op 't gebeed vaan de later Dominicaanse Rippubliek kaome de Ciboneys toen al neet mie veur. In deen tied waor dit gebeed gooddeils in han vaan drei Taíno-voorstedómme, naomelek Maguá, Maguana en Higüey. De voors oonder wee zien leiing zoe'n rieke stoonte woort cacique geneump.
Koloniaolen tied
Al in 1492, op de ierste reis vaan Columbus vestegde de Spanjole ziech hei. 't Eiland neumde ze Española, wat 'Klein Spaanje' beteikent en later woort gelatiniseerd tot Hispaniola. In 1496 stiechde Columbus zie broor Bartholomeus de stad Santo Domingo, wat daomèt de ajdste Europese stad in de Nuie Wereld is. Hei ouch woort Colombus in 1542 herbegraove. De kolonie oontwikkelde ziech tot 'n capitanía general, de facto 'n oonderkeuninkriek. De koumende decennia vestegde de Spanjole hei plantages, boe um te beginne Indiaone es slaove in te wèrk woorte gestèld, me boe me later in de zestienden iew Afrikaone veur góng gebruke. Oondaanks wètte die veur de besjerming vaan de inheimse bevolking woorte aongenome, naom de Indiaanse populatie in de koumende twie iewe sterk aof, door moordpartije en oorloge mèt de blaanke, meh veural ouch door massasterfde aon Europese krenkdes, assimilatie en rasseverminging. Wie de Spaonse vereuveringe op 't Amerikaans vasteland vorderde, naom de belaankstèlling veur Hispaniola get aof. Dit maakde de vèsteging vaan Franse zieruivers meugelek, in zoe'n groete maot tot Spaanje in 1697, bij 't Verdraag vaan Rijswijk, 't westelek deil vaan 't eiland aon Fraankriek vergeve; dit woort Haïti. 't Deil wat euverbleef góng noe nao zien hoofstad heite. Toch naom de bevolking vaan 't Spaons deil ouch in d'n achtienden iew nog touw.
Franse en Haïtiaanse euverheersing
In 1795 verkraoge de Fransoze gans 't eiland door de Vrei vaan Basel. Dit doort evels neet laank, umtot de oonras op gans 't eiland touwnaom mèt de opstand vaan Haïti. Dit land verklaorde ziech in 1804 oonaofhenkelek vaan Fraankriek. In 1808 slote de Spaonse inwoeners vaan 't eiland e pak mèt Haïti en mèt de Britte, wat lökde en de stad weer oonder Spaonse control brach. 't Woort in de jaore daonao evels neet rösteger: door de versjèllende gevechte voor oonaofhenkelekheid in de Spaonse kolonies op 't Amerikaans vasteland begós me in Santo Domingo ouch zoe'n geluie te hure. Op 30 november 1821 verklaorde luit-gouvernäör José Núñez de Cáceres 't land oonaofhenkelek. Heer zoch integratie in 't riek Gran Colombia vaan Simon Bolivar, meh ietot dat kós gebäöre, veel Haïti in februari 1822 oonder Jean-Pierre Boyer 't land binne. De koumende twie decennia maakde 't land integraol deil oet vaan Haïti. Dit land bevrijde de zwarte slaove, die nog mèt väöl waore, meh lag de Dominicaone zwoer belastinge op en veurde versjèllende plunderinge oet (boe-in de soldaote de vrij hand kraoge). Dit leide tot 'nen opstand, dee woort geleid door Juan Pablo Duarte. Häöm zuut me allewijl algemein es de 'vader des vaderlands' vaan de Dominicaanse Rippubliek. D'n tied vaan Haïtiaanse regering in de Dominicaanse Republiek heet veur blievende animositeit tösse de twie naoberlen gezörg.
Oonaofhenkelekheid en chaos
In de decennia die volgde verveel 't land in chaos, dictatuur en politieke instabiliteit. De situatie waor zoe pitsend gewore tot in 1861 dictator Pedro Santana 't land vrijwèlleg deeg trökkiere tot de status vaan Spaonse kolonie. Dit waor evels neet nao de zin vaan de ganse bevolking, en al gaw kaome versjèllende in opstand, oonder leiing vaan General Gregorio Luperón. In 1865 gaof Spaanje zien kolonie weer op. De lèste twie decennia vaan de negentienden iew kós 't land relatieve veurspood en stabiliteit. Vaanaof 1902 evels kaome staotsgrepe weer aon de orde vaan d'n daag. Umtot de VS, die mèt 't Panamakenaal bezeg waore, belaank hadde bij 'n stabiel Dominicaanse Rippubliek, besloot president Woodrow Wilson in 1916 't land te bezètte. Rechveerdeging veur dees actie waor, wie gewoenlek bij dit soort acties, de Monroedoctrien. In 1922 besloot Wilson zienen opvolger Warren Harding ziech trök te trèkke. De Dominicaone koze Horacio Vásquez es president.
De dictatuur vaan Trujillo
In 1930 braok 'nen opstand oet tege Vásquez, geleid door generaol Rafael Trujillo. Trujillo bleef mie es daarteg jaor laank aon de mach es dictator in 't vreuger zoe oonstabiel land. Oonder zie bewind woort gezörg veur economische greuj, wat de rei waor tot de VS en de Dominicaanse elite häöm laank steunde. In 1935 losde heer 't grensgesjèl mèt Haïti blievend op. 't Antihaïtianisme in 't land, en in de ideologie vaan Trujillo, leep evels al gaw oet de hand, wie in 1937 in de zoegeneumde Pitterselieslachting tiendoezende etnische Haïtiaone woorte vermaord. Trujillo deeg tal vaan politieke maorde plege (ouch in 't boeteland) en stèlde 'n oetgebreide persoensverhierleking in, die oonder mie bestoont oet 't umduipe vaan de hoofstad in 'Ciudad Trujillo' en vaan de Pico Duarte (zuug bove) in 'Pico Trujillo'. Tege 1960 voonte de VS 't wel genóg en op 30 mei 1961 woort heer mèt steun vaan de CIA door 'n gróp vaan zien politieke tegestenders kepotgesjote.
Democratie
Nao verkezinge in 1963 braok in 't land al gaw weer chaos oet. Dit brach d'n Amerikaanse president Lyndon Johnson in 1965 tot 'n nui invasie, veural umtot heer engsteg waor veur e twiede Cuba. De VS euverzaoge verkezinge in 1966, boebij Joaquín Balaguer, e veurmaoleg lid vaan 't Trujillo-rezjiem, tot president woort gekoze. Oonder zie bewind woorte in naom vaan de strijd tege 't communisme de börgerleke vrijhede sterk beperk en zien rechse economische politiek maakde de tegestèllinge allein nog mer groeter. Nao 1978 kaom de mach weer aon linkse politici. Pas vaanaof de jaore 1990 góng de democratie ech good functionere; in deen tied trok ouch de economie aon.
Bronne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
